Студенттерге берілетін тапсырма

• 
  Грамматикалық жаттығулардың түрлері.
  
• 
  Фонетикалық жаттығулар, олардың ерекшеліктері.
  
• 
  Морфологиялық жаттығулар, олардың ерекшеліктері.
  
• 
  Синиаксистік жаттығулар, олардың ерекшеліктері.
  

2. 
   Балалардың білімін бекіту мақсатында жүргізілетін жаттығуларға қойылатын талаптар
   

1. 
   Сөз табы бойынша жүргізілетін жаттығуларды талдау.
   
2. 
   Фонетикалық, синтаксистік, морфологиялық жаттығулар жазып, талдау.
   

 

Мақсаты:  Студенттерге сөздің дыбыстық мәдениетін  қалыптастырудың мазмұнын  меңгерту.

Жоспар

1. 
   Сөздің дыбыстық мәдениеті туралы ұғым.
   
2. 
   Дауысты дыбыстар мен дауыссыз дыбыстардың айырмашылықтары.
   

Жалпы алғанда тіл мәдениеті негізінен сөз мәдениеті, сөздерді орынды қолдану деген ұғымды білдіреді. Өйткені тіл мәдениетінің де зерттейтін объектісі сөз, сөздің дұрыс жазылуы, дұрыс қолданылуы. Сол арқылы ойдың айқын, әсерлі жетуі.   Дыбыстау мәдениеті дегеніміз – сөйлеу барысында барлық тілдік  құралдарды (дыбыстарды дұрыс айту, мәнерлеп сөйлеу тәсілдерін есту қабілеттерін жетілдіру, дұрыс тыныс алу) орынды пайдалана білу.    Дыбыстау мәдениеті балаларда сәби шағынан бастап бірте-бірте қалыптасады. Баланың дыбыстарды, буындарды жеке сөздерді айтып үйренуі оның сөйлеу аппаратының жетілуімен қатар жүреді, бірақ  барлық топтағы балаларда дыбыстарды дұрыс айту процесі бірден  қалыптаспайды. Сондықтан да  жеке дыбыстарды айтудағы қателіктер жиі кездеседі. Бала тілінің  дыбыстық мәдениетін  дұрыс қалыптастыру үшін тәрбиеші алдымен тіліміздегі  дыбыстардың жасалуының ерекшеліктерін  өзі жақсы білуі қажет. Мысалы, тіліміздегі  дауысты дыбыстардың дауыссыздардан төмендегідей айырмашылықтары бар:

1.Дыбыстау мүшелерінің қызметіне байланысты.  Дауысты дыбыстарды айтқанда дыбыстау мүшелері жан-жақты  қимылға келеді.

2. 
   Дауыстыларды айтқанда ауа кедергісіз еркін шығады, ал дауыссыз дыбысты айтқанда дыбыстау мүшелерінің бірінен қалайда бір тосқауыл болады.
   

Дауысты дыбыстар жаун – жіңішке, ашық-қысаң, еріндік-езулік боп алты түрге бөлінеді:   Мысалы,  А – ашық, жуан, езулік дыбыс.

Ү – жіңішке, қысаң, еріндік, дауысты дыбыс

І – жіңішке, қысаң, езулік дауысты дыбыс.

Дауыссыз дыбыстар қатаң, ұяң,үнді болып бөлінеді.

Д, Т – тілдің ұшының үстіңгі алдыңғы күрек тісінің дыбыстары ішкі жағына нық тиіп, содан соң кілт ашылуынан пайда болады.

Айырмасы: Т – қатаң, Д – ұяң.

Ш, Ж – тіл алды таңдайға жуықтауы арқылы пайда болады.

Ш – қатаң, Ж – ұяң.

Н – тілдің ұшының қызыл иекке тиюі арқылы жасалады. Ауа мұрын арқылы шығады . Мұрын жолды үнді дауыссыз дыбыс.

М – екі еріннің бір- біріне нық тиюі арқылы жасалады. Мұрын жолды үнді дауыссыз дыбыс. Ауа мұрын арқылы шығады.

Б, П – екі еріннің бір- біріне нық тиюі арқылы жасалынады.

П – қатаң, Б –  ұяң дауыссыз дыбыс.

Һ – көмейден шығатын дауыссыз дыбыс. Ауа бөгетсіз қарқынмен шығады.

Қ – тіл арты таңдайға жуықтауы,нық тиюі арқылы жасалынады. Бұл кезде кішкене тіл төмен түседі де, ауа мұрын арқылы шығады. Мұрын жолды үнді дауыссыз дыбыс.

Ғ – тілдің артқы шені таңдайдың артқы жағына жуықтауы арқылы жасалады.