І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография

архетип болатынын дәлелдеді.
Ә.Жҥнiсбеков 
қазақ 
тілінің 
консонантизмдер 
жҥйесінде 
66 
сингармодыбыстардан тҧратын 17 сингармотипті айқындады: 
б
,
г-ғ
,
д
,
ж
,
з
,
й
,
 
к-қ
,
 л
, 
м
, 
н
,
 ң
,
 п
,
 p
,
 с
,
 т
,
 у
,
 ш
. Бҧлаpдың қатаpында 
в
,
 ф
,
 х
,
 h
,
 ц
,
 ч
фонемалаpы 
жоқ. Олаp кipме фонемалаp делiнген. 
Һ
, 
х
фонемалары қазақ тілінде бір тҥрлі 
дыбысталмайтындығына байланысты сингармотип статусына ие еместігін 
айтады [116, 41-б.]. Ғалым тіл арты 
к-қ, г-ғ
дауыссыздарын тӛрт сингармотип 
емес, екі сингармотип екенін тҥсіндіреді. Ӛйткені олар – екі сингармотиптің тең 
сингармопозициялық тҥрлері. Ал 
у
дауыссызы лабиалды сингармофонема 
болғандықтан, екі сингармовариациялардан қҧралады, 
у
дауыссызы 
бейлабиалды бола алмайды. Сонда 16 дауыссыз сингармотиптердің әрқайсысы 
тӛрт сингармовариациядан тҧратын сингармодыбыстар қорын жасайды.
Қазақ тілінің дыбыс қорын сингармофонологиялық теорияның негізінде 
зерттеу ҥрдісінде әлді және әлсіз позицияларды бірдей қамтыған М.Жҥсіпҧлы 
консонантизмдер жҥйесін 66 сингармодыбыстан емес, 105 сингармодыбыстан 
тҧратынын дәлелдейді. Ол 17 сингармофонеманың 9-ның (/
т
/, /
ж
/, /
ш
/, /
м
/, /
р
/, 
/
ң
/, 
/
й
/, 
/
л
/, 
/
у
/) 
қҧрамында 
сингармовариант 
жоқ, 
олар 
тек 
сингармовариациялардан тҧратынын, қалған 8 сингармофонеманың (/
б
/, /
д
/, /
г' 
– ғ
/, /
з
/, /
к' – қ
/, /
п
/, /
с
/, /
н
/) қҧрамында сингармоварианттар да, 
сингармовариациялар да бар екенін айтады. Ғалым қазақ тілінің 
сингармодауыссыздары әлсіз позицияларда бірнеше сингармоварианттарда 
қызмет атқаратынын кӛрсетеді: 
/

жүктеу/скачать 1,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: