І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография



Pdf көрінісі
бет16/121
Дата27.11.2023
өлшемі1,17 Mb.
#129731
түріМонография
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   121
Байланысты:
Кенесбаев pdf

е

о

ө
фонемаларының алдынан әнтек 
й

у
дыбыстары 
қосылатынын пайымдауы;
б) дауыссыздаpды дауыс қатысына қарай ҥндi, қатаң, ҧяң деп саралауы;
в) фонемалаpды сипаттауда артикуляцияға баса кӛңіл бӛліп, қазақ пен 
оpыс тiлдерiнің фонемалаpын ӛзара салыстыpа талдауы;
г) сингармонизмді "дауысты дыбыстардың ҥндестігі" деп тҥсініп, оны тіл 
және ерін ҥндестігіне бӛлуі;
ғ) дауыссыздаpдың ҥндесуiн пpогpессивтiк ассимиляция және 
pегpессивтiк ассимиляция деп жіктеуі;
д) екпіннің сӛз соңына тҥсетiнi және екпін тҥспейтін қосымшаларды 
кӛрсетуі;
е) дауысты және дауыссыз дыбыстардың әсерінен болатын 
комбинаторлық ӛзгерістерді тҥсіндіруі;
ж) 
в

ф
дауыссыздарын орыс тілінен енген фонемалар деп тҥсінуі және 
в
фонемасы айтылуда 
п
-ға, 
ф
фонемасы 
п
-ға айналады деген пікірлері;
з)
 к

г

қ

ғ
дауыссыздары ӛз алдына жеке фонема болатындығы;
и) Л.В.Щербаның пікірін басшылыққа алып буын табиғатын тҥсіндіруі.
І.Кеңесбаев И.А.Батмановтың пікірін ӛз тарапынан толықтырып
дамытқан, ӛзіндік тҧжырымдар да шығарған. Оны біз екі ғалымның 
кӛзқарастарын салыстыра отырып анықтай аламыз:
а) И.А.Батманов дыбыстардың артикуляциясына баса мән берсе, 
І.Кеңесбаев дыбыстардың артикуляциясына ғана емес, акустикасына да кӛңіл 
бӛліп, дыбыстың жасалуына, ырғағы мен кҥшіне тоқталады;
ә) И.А.Батманов дыбыстарды талдауға бірден кіріссе, І.Кеңесбаев 
дауысты мен дауыссыздардың ӛзара айырым-белгілерін анықтап, атқаратын 
қызметтерін тҥсіндіреді;
б) І.Кеңесбаев П.М.Мелиоpанскийдің бҧрыс тҧжырымын сынға алып, 
дауыссыз дыбыстардың жіңішке тҥрінің фонематикалық мәні жоқ екенін 
пайымдайды;
в) И.А.Батманов буын типін ғана кӛрсетсе, І.Кеңесбаев буын соңында 
келетін қос дауыссыздың орналасу тәртібіне тоқталады, сӛз ортасы мен 
соңында дауысты дыбыстан буын басталмайтынын айтады;
г) И.А.Батманов буын жылысуына тоқталып, ығысуына мән бермесе, 
І.Кеңесбаев буын ығысуы мен жылысуын мысалдарды талдай отыра 
тҥсіндіреді;
ғ) И.А.Батманов тҥркі тілдерінде буынның санына қарай кӛмекші екпін 


сӛз бойында жылжып отырады десе, І.Кеңесбаев кӛмекші екпін негізгі тҥбірдің 
соңғы буынына тҥсетінін айтады;
д) И.А.Батманов комбинаторлық ӛзгерістерге баса кӛңіл бӛлсе, 
І.Кеңесбаев игерулі және игерусіз ӛзгерістерге тоқталып, олардың мәнін ашып 
талдайды;
е) И.А.Батманов қырғыз тілінде ерін ҥндестігі сӛз соңына дейін сақталады 
десе, І.Кеңесбаев қазақ тілінде ерін ҥндестігі ҥшінші буыннан аспайтынын 
кӛрсетеді т.б. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   121




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет