І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| ы
, и и широкий е , причем точные фиксированные границы огубления этих гласных, напр., в пределах 2-х, 3-х, 4-х и т.д. слогов отсутствуют" [46, 37-б.]. Ерін ҥндестігінің сӛз бойында орналасуы қазақ тілінде де ӛз шешімін тапқан жоқ. Тілді зерттеушілер тҥрлі кӛзқарасты ҧстануда. І.Кеңесбаев буындардың саны жағынан ерін ҥндестігінің кҥші ҥш буыннан аспайтынын айтады [8, 284-б.]. H.А.Баскаков сӛзде негізгі екпінмен қатар кӛмекші екпін болатынын, екпін тҥспеген екінші ашық буын редукцияға ҧшырайтынын пайымдайды. Белгілі бір ойды жеткізуде ритмикалық пен логикалық екпіндердің ролі зор екенін де тҥсіндіреді. Ғалым H.А.Баскаков тҥpкітану ілімінде алғашқылардың бірі болып қаpақалпақ тiлi сӛздеpiнiң фонетикалық арнайы жазуын (тpанскpипциясын) кӛpсетедi. Бҧған дейiн сӛздеpдiң айтылуы бойынша жазылуына ешкiм кӛңiл бӛлмеген болатын. Ал транскрипция – әріп, дыбыс, фонемаларды бір-бірінен оңай ажыратуға, сӛздердің буын жігі мен тҥрін жеңіл табуға, сӛздердің дҧрыс оқылуына кӛмектесетін бірден-бір сара жол. H.А.Баскаков бҧл нәзік қҧбылысты дӛп басып, тани білді дегіміз келеді. Аталған пікірді ғалым І.Кеңесбаев қазақ тілі мысалдарын талдай отыра жалғастырады. Ол транскрипциялауда қолданылатын белгі тҥрлерін, сӛздер мен мәтіннің айтылуы бойынша жазылуын кӛрсетіп сипаттаған. Мысалы: Шоқпардай кекілі U бар, қамыс U құлақ. қой U мойынды қойан U жақ бӛкен U ғабақ. уз U омұртқа шығыңқы майда U жалды ой U жэлкэ үңүрэйгэн болса U сағақ. тэкэ U мұрұн, салп U эрін, ұзұн U тісті қабырғалы′ жоталы′ болса′ U гүштү ойұнд U эті бӛп U пӛлӛк омұраулұ тойаттаңған U бүркүттэй салқы U тӛстү [8, 295-б.]. Байқап отырғанымыздай, H.А.Баскаков пен І.Кеңесбаевтың мынадай ой- пікірлері ӛзара бір-бірімен байланысқан: а) Л.В.Щербаның еңбегіне сҥйене отыра фонема мәселесін тҥсіндіріп, дауысты мен дауыссыздарды орыс тіліндегі фонемалармен салыстыра сипаттауы; ә) дауыстылаpды айтылымы мен жасалымына қарай дәстҥр бойынша топтастырып, жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|