ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИТ, КАК ФАКТОР ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА
ОБРАЗОВАНИЯ
Мирзоахмедов Ф.
Институт экономики Таджикистан
Качество образования является ключевым фактором на любом этапе
социально-экономического развития общества. Необходимость повышения
качества и эффективности вузовской подготовки специалистов в современных
условиях выдвигает новые требования к обеспечению индивидуализации
содержания обучения, что сделать достаточно трудно без использования
современных компьютерных технологий.
В условиях глобальной информатизации, при вступлении в новое
тысячелетие, высокие информационные технологии (ИТ) стали безусловным
двигателем научно-технического прогресса, «мотором» мировой экономики. В
этой связи задачи целевой индивидуальной подготовки экономистов и
наукоемких технологий образования соотносятся как целое и его часть.
Актуальность и перспективность
названных задач требуют, чтобы
будущие специалисты, например экономисты-профессионалы, являясь
основными пользователями комплексных компьютерных систем автоматизации
финансово-хозяйственной деятельности предприятий, были готовы к работе с
использованием таких систем в новых рыночных условиях, предъявляющих
повышенные требования к своевременности, достоверности, полноте и
эффективности информации, без которой немыслима маркетинговая,
финансово-кредитная, инвестиционная деятельность.
Обеспечение
глубины освоения
теоретического материала по
использованию ИТ и внедрение принципа индивидуализации процесса
обучения достигается, прежде всего, во время проведения лабораторных работ
Жоғары оқу орындарында ақпараттық технологияларды оқыту сапасын жақсарту:
жолдары мен мүмкіндіктері
284
на ПЭВМ, самостоятельной работы студентов, а также в процессе работы над
курсовыми и дипломными проектами. Использование ИТ в обучении
предполагает:
разработку цели (целей) использования новой технологии;
планирование результатов, которые необходимо достичь;
выбор технических средств;
выбор (разработку) программных средств;
разработку методики подготовки информации для работы программы;
разработку методики выполнения этапов работ в учебном процессе с
использованием нового инструментария (в частности компьютера и
программного обеспечения).
Остановимся на классификации ИТ и примерах их использования в
учебном процессе. По способу участия обучаемого в учебном процессе методы
обучения и соответствующие ИТ можно разделить на два класса:
традиционные методы
и технологии обучения(ТМО) с использованием
компьютеров и других технических средств;
активные методы
и технологии обучения(АМО).
Использование методов и технологий первого из названных классов
предполагает выдачу студентам заданий, в том числе индивидуальных, по
разработке и реализации проектов информационного и алгоритмического
обеспечения отдельных прикладных задач и комплексов задач, а также
оформление отчетов по проделанной работе. При этом студенты углубляют
теоретические
знания,
приобретенные
при
изучении
дисциплин
«Информатика» и «Информационные системы технологии», и получают новые
практические навыки по работе с основными программами пакета Microsoft
Office (Word, Eхcel, Access, PowerPoint,). К этой же группе технологий
относится использование Интернета для поиска информации с целью:
анализа деятельности различных экономических объектов и их внешней
среды;
компьютерных программ для специальных расчетов, в частности
бухгалтерских пакетов;
программ тестирования и др.
Отдельно следует назвать такую возможность, как использование
готовых видеоматериалов на лекциях и разработка авторских видеолекций на
основе использования Microsoft PowerPoint, Acrobat Reader или аналогичных
программных инструментов. Их использование для демонстрации лекционного
материала (слайдов) позволяет получать оригинальные шаблоны оформления
учебного материала, применять различные цветовые схемы, эффекты
анимации, прямое вещание для пользователей сети. При этом на экран во время
лекции может выводиться любая информация: текст, таблицы, рисунки,
фотографии, схемы, диаграммы, формулы.
Переход к кредитной системе
обучения, требует уменьшения часов
аудиторных занятий студентов и, соответственно, увеличения часов
Жоғары оқу орындарында ақпараттық технологияларды оқыту сапасын жақсарту:
жолдары мен мүмкіндіктері
285
самостоятельной работы
может способствовать использованию в учебном
процессе программ для персональной связи через Интернет (использованию
электронной почты):
для выдачи и приема у студентов контрольных работ;
для консультаций с преподавателем в режиме переписки;
для выдачи студентам учебно-методических материалов.
В целом можно заключить, что технические средства и программные
продукты, используемые в рамках ТМО, несомненно, способствуют повышению
результативности преподавания, хотя и являются достаточно дорогостоящими.
Остановимся подробнее на АМО – на втором классе из названных выше
методов обучения и соответствующих им ИТ. Как показывает опыт внедрения,
АМО гораздо в большей степени, чем традиционные:
нацелены на использование личностно-ориентированных технологий
обучения;
способствуют активизации студента;
развивают его самостоятельность;
способствуют повышению степени внимания и уровня усвоения
теоретического материала;
способствуют созданию условий для творческой самореализации в
процессе обучения;
компенсируют дефицит общения студента с преподавателем.
Возможности использования персональных ЭВМ в режиме реального
времени способствовали появлению на рынке программных продуктов
множества пакетов проблемно-ориентированных прикладных программ.
Классификация АМО, в соответствии с которой их можно разделить на
имитационные, неимитационные и смешанные.
Ниже рассмотрены элементы данной классификационной схемы,
предполагающие использование ПЭВМ. Первым из них является метод
деловых игр. «Деловые игры – метод имитации принятия управленческих
решений в различных производственных ситуациях путем игры по заданным
правилам
группы людей или человека и ЭВМ.
В общем случае игра – это модель конфликтной ситуации, в которой
участвуют две или более сторон, преследующих каждая свои интересы.
Компьютерные деловые игры, в свою очередь, также можно классифицировать.
Они реализуются как имитационные модели, как модели поддержки принятия
решений и как «смешанные».
Ярким примером такой «смешанной» игры, т.е. компьютерной
имитационной модели, являющейся одновременно и моделью поддержки
принятия решений, является деловая игра. Принять обоснованное решение,
позволяющее достичь лучших показателей, чем у конкурентов, достаточно
сложно. Поэтому студенты, работая группами (каждая – за своим компьютером,
моделирующим деятельность «своего» предприятия), затрачивают достаточно
много сил и времени на подробный анализ нормативных показателей, анализ
Жоғары оқу орындарында ақпараттық технологияларды оқыту сапасын жақсарту:
жолдары мен мүмкіндіктері
286
состояния
производственной
и
финансово-экономической
системы
предприятия и окружающей среды.
Далее в спорах выбираются:
стратегия развития предприятия;
решения в области краткосрочной финансовой политики;
оперативные решения в области производственного менеджмента и
логистики.
Следующим элементом являются неигровые иммитационные методы.
Одним из них является метод ситуационного анализа (case-study), который
очень распространен в настоящее время в учебном процессе. Под
ситуационным анализом понимается рассмотрение конкретной деловой
(производственной или финансово-экономической) ситуации с использованием
изученных студентами теоретических методов. Это примеры ситуаций, которые
возникали на практике перед конкретными менеджерами, в частности в области
финансового менеджмента. Для хранения и поиска ситуаций формируются базы
данных (case), хотя может быть и неавтоматизированный вариант использования
информации «кейса».
В отечественной педагогической практике при описании данного метода
используют еще и другие названия:
«неигровые имитационные АМО»;
«когнитивные методы обучения»;
«методы анализа конкретных ситуаций»;
«методы погружения в конкретную ситуацию» и пр.
Более сложной, комплексной формой ситуационного анализа в
образовании
является
использование
компьютерных
имитационных
тренажеров
, позволяющих имитировать и исследовать целый спектр ситуаций в
некоторой проблемной области. Задавая те или иные исходные данные, внося
различные возмущения, варьируя параметры модели, студент сможет лучше
понять смысл моделирования, а следовательно (если модель составлена
корректно), и стоящих за ней реальных аспектов производственной,
экономической, финансовой и других видов деятельности предприятий.
Неигровые имитационные модели, позволяющие воспроизводить
наглядно динамику движения материальных потоков, не только сокращают
время на усвоение учебного материала, но и способствуют развитию
творческих навыков студента, активизации его интереса к учебному занятию.
Так, чтобы построить допустимый вариант графика загрузки шести станков
шестью деталями на заданный период планирования, студент затрачивает в
поисках приемлемого решения минимум два часа. А если приемлемое решение
все же не найдено, он берет работу домой (вместе с программным продуктом),
чтобы добиться результата.
К активным неиммитационным методам
обучения отнесем:
проблемные лекции;
проблемно-активные
практические
занятия
(в
частности
с
Жоғары оқу орындарында ақпараттық технологияларды оқыту сапасын жақсарту:
жолдары мен мүмкіндіктері
287
использованием информационно-поисковых систем, например справочно-
правовых систем);
изучение материала в диалоге с ЭВМ в рамках компьютерных обучающих
программ
и программных систем (с использованием CD-дисков, специальных
web-сайтов, образовательных порталов);
самостоятельное выполнение проектов с последующей их оценкой.
В качестве примеров авторских компьютерных обучающих программ
можно привести программы «Транспортная задача» и «Симплекс-метод»,
которые помогают студентам подробно разобраться с наиболее трудно
усваиваемыми разделами математического моделирования. Так, перед работой
с программой «Транспортная задача» студент получает подробное задание на
изучение и закрепление материала:
используя пункт меню «Теория», ознакомиться с постановкой
транспортной задачи и ее математической моделью;
ввести исходные данные тестового примера для решения задачи и
сохранить их в файле;
в обучающем режиме изучить алгоритмы формирования допустимых
вариантов плана транспортных перевозок методом северо-западного угла,
методом минимального элемента, эвристическим способом;
в режиме контроля знаний закрепить изученные методы;
в обучающем режиме изучить метод потенциалов для оптимизации плана
перевозок;
в режиме контроля знаний сформировать оптимальный план перевозок.
При работе с программой она сама «ведет» студента, оценивая его
действия по шагам.
Возникают вопросы:
нужно ли было осуществлять организацию лабораторных работ вместо
обычных практических занятий у доски с мелом?
или можно было обойтись при выполнении лабораторных работ без специально
разработанного программного обеспечения, используя, например, функции Eхcel?
конечно, можно проводить занятия и традиционными способами.
Но это довольно скучные приемы, которые никоим образом нельзя отнести к
АМО
, нацеленным на его индивидуализацию.
В заключение следует отметить, что, несмотря на то, что система
образования в целом может считаться относительно самодостаточной, она,
безусловно, требует постоянного совершенствования. В частности, довольно
слабыми звеньями этой системы являются низкая оснащенность ее технической
и вообще материальной базы, малый удельный вес использования эффективных
компьютерных, особенно сетевых, технологий, отсутствие почвы для
инноваций в процессе обучения. И те вузы, которые устраняют эти «слабые
звенья», могут говорить о повышении качества усвоения учебного материала
студентами и возрастании у студентов интереса к учебе в традиционной, а
также в кредитной системе образования.
Жоғары оқу орындарында ақпараттық технологияларды оқыту сапасын жақсарту:
жолдары мен мүмкіндіктері
288
Список литературы:
1.Чебышев Н., Каган В. Высшая школа XXI века: проблемы качества //
Высшее образование в России. - 2009. - № 1. - С. 19-26.
2. Мирзоахмедов Ф. Информационно–коммуникационные технологии
в деятельности преподавателя. Международная конференция Повышение
качества образования на базе использования информационных и
коммуникационных технологий», Таджикский государственный национальный
университет, Душанбе, 2008, С.48-56.
КƏСІБИ ДАЯРЛАУДАҒЫ ОҚЫТУДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
Мұса Қ. О.
Қ.А. Ясауи атындағы ХҚТУ-нің аспиранты Түркістан қаласы
Жаһандандыру – қазіргі таңдағы əлемнің сипаты. Əлемдік білім
жүйесінің тоқырауға ұшырауы жаһандандыру салдарының бірі болып
табылады. Ақпараттық жəне телекоммуникациялық технологиялардың таралуы
білімнің мақсаты мен мазмұнының өзгеруіне əкеп соқтырды. Бұл жалпы
алғанда орта білімге де, жоғары білімге де қатысты. Бір жағынан алып
қарағанда, жұмысты, үйді, мектеп сыныбын, оқу аудиториясын жаппай
компьютерлендіру орындалған іс болып табылады, ал екінші жағынан білім
саласында мұны қолдануға дайындықтың жоқтығы байқалады. Дегенмен, дəл
осы білім қоғамның басқа жұмыс істеп тұрған жүйелерінің арасында ерекше
болуға тиіс, себебі бұл сала болашаққа бағдарланған. Демек, білім жүйесі ХХІ
ғасырдың талаптарына жауап беретін білім технологияларын құрумен
айналысуы керек.
Осы бағыттағы басты мəселелердің бірі үздіксіз білім берудің
мүмкіндіктерін кеңейту болып табылады. Қазақстанда үздіксіз білім беру
жүйесі қалыптасу деңгейін бастан кешіріп келеді. Оның іс жүзінде жүзеге асуы
үшін қашықтықтан оқыту үлкен мүмкіндіктер береді, себебі бұл жүйе
төмендегілерді қамтамасыз етеді: 1) білім жүйесінде болу мүмкіндігі, білімдері
мен дағдыларын жетілдіру жəне олардың үнемі жаңаруы; қызмет
Жоғары оқу орындарында ақпараттық технологияларды оқыту сапасын жақсарту:
жолдары мен мүмкіндіктері
289
құрылымының жедел өзгеруін қамтамасыз етілуі; 2) білім беру қызметінің
үдерісіндегі тұлғаның өзгеруіне байланысты тұлғалық өсудің мүмкіндігі. Басты
шарт – бұл қолайлы формада жəне қолайлы жерде үнемі керекті ақпаратпен
қамтамасыз ету.
Бірақ, жоғары кəсіби білім беру жүйесінде, жақын болашақта
қалыптасқан білім кеңістігін қамтуға қабілетті жəне жоғары оқу орны түлегінің
интеллектуалды дамуына, кəсіби жетілуіне жəне бəсекеге қабілетті болуына
кепілдік беретін қашықтықтан оқытуды қолдану үлкен мəселе болып табылады.
Сонымен бірге, қашықтықтан білім берудің даму болашағын дағдылы
педагогиканың жетістіктеріне сүйенбестен елестету мүмкін емес. Қазіргі
уақытта əлемдік тəжірибеде қашықтықтан оқытудың 3 моделі бар.
Қашықтықтан оқытуды негізгі жəне жалғыз амал ретінде қолдану бір əдісті
модель деген атауға ие болған. Қазіргі таңдағы ашық университеттер
қашықтықтан оқытумен ғана шектелместен, қашықтықтан білім беру
бағыттарын арнайы бағдарламалар бойынша, немесе студенттердің ерекше
тобына (екі əдісті модель) қолданады. Жоғары білімі бар маманды даярлауда
лабораториялық, практикалық, тəжірибелік дəрістерді жүргізу үшін қарапайым
аудиториялық оқытуды жəне нақты оқу пəндері бойынша барлық студенттер
үшін ақпараттық технологиялар арқылы өткізуге өте ыңғайлы қашықтықтан
оқытуды қамтыған үшінші модель сай келеді.
Жаңа қоғамға болашақ маманның тек қана жоғары кəсіпқойлығына ғана
емес, сонымен бірге оның жалпы білім деңгейіне күш салатын жаңа білім
қажет. Осыған байланысты мамандарға қойылатын талаптар да өзгеріп жатыр.
Зерттеулер көрсеткендей, қазір жұмыс берушілер жоғарғы оқу орындарының
бітіруші түлектерінің бойынан оқытушы мен студенттің қатынасы кезінде
жинақталатын қасиеттерді көргісі келеді, атап айтсақ:
сыни ойлай білу қабілеті жəне ауызша, сондай-ақ жазбаша түрде тиімді
араласа білу;
топтарда жұмыс істей білу, атап айтсақ өзінің саласында жəне басқа қатар
пəндерде;
жаңа технологияларға тез бейімделе білу;
əлемдік еңбек бөлінісі жағдайында жұмыс істеу үшін жаһандық қоршаған
орта жəне мəдени ерекшеліктер туралы қажетті білімдердің болуы.
Статистикалық мəліметтер бойынша Қазақстанда жыл сайын 2
миллионнан астам адам қайта даярлануды қажет етеді.
Бұл мəселе мемелекеттік деңгейде оның қиындықтарын есепке алынып,
қашықтықтан оқыту жүйесін қалыптастыру жолымен жəне ашық виртуалды
университеттерді құру мүмкіндігімен шелуі мүмкін.
Алайда, Қазақстанда қашықтықтан білім беру инновациялық əдіс ретінде
əлі де болса даму сатысында келеді. Бұған, қашықтықтан оқытуға деген əртүрлі
əдістердің, оқытудың əртүрлі əдістерінің жəне формаларының, əртүрлі
педагогикалық мектептер мен бағдарламалардың көп болуы дəлел болып
табылады [1].
Жоғары оқу орындарында ақпараттық технологияларды оқыту сапасын жақсарту:
жолдары мен мүмкіндіктері
290
Дағдылы оқыту формасы бойынша мұғалімді кəсіби даярлау мəселесінің
терең тарихы бар жəне бүгінде көкейкесті мəселелердің бірі болып табылады,
сонымен бірге жаңа ақпараттық технологиялар жағдайында ол ерекше мəнге ие
болып келе жатыр. Яғни, болашақ мамандарды даярлау үдерісінде оларға ашық
ақпараттық кеңістікте өзінің кəсіби шыңдалу жағдайларын ұғыну мүмкіндігі,
жаңа ақпараттық технологиялардың мəнін жете түсіну жəне оларды
қолданудың əдістерін игеру мүмкіндіктері беріледі. “Кəсіби даярлау” атты
əдебиеттерден белгілі мамандық бойынша сəтті жұмыс істеу мүмкіндігін
қамтамасыз ететін арнайы білімдер, дағдылар, əдеттер, қасиеттер, еңбек
тəжірибелері жəне мінез-құлық нормаларының жиынтығын түсінеміз [2].
Қазіргі жағдайда мұғалімдерге ерекше талаптар қойылып жатыр,
сондықтан, мұғалімнің шығармашылығы өзінің бойында кəсіби қызметтің
əрқилылығы туралы білімдері болуға тиіс.
Олай болса, болашақ мұғалімнің шығармашылық қызметке керекті
дайындығы жоғары оқу орнында психологиялық-педагогикалық пəндердің
циклі бойынша жоғары деңгейдегі теориялық даярлануының арқасында мүмкін
болады жəне ол төмендегілер үшін:
əртүрлі педагогикалық құбылыстарды зерттеуге жəне оқу-тəрбиелік
жұмысының соңғы нəтижелерін алудағы олардың алатын орнына баға беруге;
біртұтас педагогикалық үдерістің қалып-күйіне тексеріс жүргізуге;
шынайы оқу мекемесінде қызмет көрсету мекемесі мен оның
қатысушыларынан, ғылыми педагогикалық пəндердің құрылымынан біртұтас
педагогикалық үдерісті құруға;
құрылған педагогикалық үдерісті белгілі оқу мекемесі жағдайында іске
асыруға қажет [3].
Қазақстан Республикасының педагогикалық білім беру концепциясында
[3, 4 бет] қазіргі жағдайда мұғалімге кəсіби білім берудің мазмұны мен
құрылымын қайта құруды дайындауда дұрыс болып табылатын негізгі
ережелер жасалған. Оларға жататындар:
педагогикалық даярлаудың үзіліссіздігі;
кəсіби қызмет объектісінің теориясына берілген артықшылық;
теория мен практиканың біртұтастығы;
бірінші курстан бастап, соңғы курсқа дейін теориялық білімдерді
қадамдап жоғарылату;
теориялық білімдерді мұғалімнің практикалық істеріне өткізуге үйрету
(педагогикалық технологияларды игеру);
мұғалімнің стандартты жəне стандартты емес (шығармашылық) кəсіби
мəселелерін шешу жолдарын үйрету;
педагогикалық үдерістің қалып-күйіне жəне оқу-тəрбиелік жұмыстың
нəтижелеріне жүргізілген зерттеулерге тексеру жүргізуді үйрету.
Осылайша, болашақ мұғалімдерді кəсіби даярлауды əрбір пəннің
мақсатты бағыттары анықталған психологиялық-педагогикалық пəндердің
циклі қамтамасыз етуге тиіс. Қазақстан Республикасындағы педагогикалық
Жоғары оқу орындарында ақпараттық технологияларды оқыту сапасын жақсарту:
жолдары мен мүмкіндіктері
291
институттар мен университеттердегі педагогикалық пəндердің блогы келесі
пəндерді қамтиды: педагогикалық мамандыққа кіріспе, педагогика тарихы
(шетелдік,
Ресейлік, кеңестік, Қазақстандық), мектеп педагогикасы,
салыстырмалы педагогика, біртұтас педагогикалық үдерістің теориясы,
этнопедагогика жəне т.б., сонымен бірге педагогика жəне педагогика тарихы
бойынша мамандық семинарлары мен мамандық курстары. Педагогикалық
практика болашақ мұғалімді кəсіби даярлау жүйесінің маңызды бөлігі ретінде
саналады, ол теориялық оқыту мен жеке кəсіби қызметтің арасындағы
байланыстырушы бөлік болып табылады. Яғни, педагогикалық пəндердің
тұтастай блогын меңгеруді логикалық соңына жеткізеді (педагогикалық
мамандыққа кіріспе, мектеп педагогикасы, педагогика тарихы жəне т.б.).
Мұғалімдерді кəсіби даярлаудың мазмұны кез келген факторлардың
(əлеуметтік, экономикалық жəне т.б.) ықпалына орай үнемі өзгеріп отырады.
Алайда, əрбір оқу пəні өзінің бірқатар ерекше мəселелерін шешетіндіктен, бұл
барлық курстар – бір-бірімен тығыз байланысқан жəне бірегей интегративті
тұтастықты құрайтын бір ғана жүйенің компоненттері болып табылады.
О.А.Абдулинаның [4] еңбегінде психологиялық-педагогикалық даярлаудың
келесі жалпы компоненттері ерекшеленіп жазылған: оқытудың жалпы объектісі
– педагогикалық үдеріс, мұнда педагог пен оқушы өзара қарым-қатынас
жасайды, оқыту мен тəрбиелеудің мазмұны, мұғалім мен оқушының жеке
тұлғасы; даярлаудың жалпы принциптері; мазмұнның бір бағыттылығы;
сыртқы ортамен белсенді қарым-қатынас; қоғамның мектепке, мұғалімге
қоятын талаптарына сəйкес жəне педагогикалық қызмет мазмұнының өзгеруіне
сəйкес психологиялық-педагогикалық пəндерді оқытудың мазмұны, формалары
мен əдістерінің үнемі түзетілуі; мектеп практикасы мен сабақ берудің тікелей
жүйелі байланысы жəне озық педагогикалық тəжірибеге ғылыми анализ жасау.
Пайдаланылған əдебиеттер:
Шарипов Б.Ж., Ахмедиева З.Х., Ахмедиева С.Х. Проблемы внедрения
дистанционного обучения в систему непрерывного образования. // Əл-Фараби
атындағы Қазақ ұлттық университеті жоғарғы оқу орнынан кейінгі білімнің жедел
жаңаруы жолында = Казахский национальный университет им. Аль-Фараби на
пути ускоренной модернизации высшего и послевузовского образования: Əл-
Фараби атынд. ҚазҰУ оқытушы-профессорларының ХХХVI ғыл.-əдістемелік
конф. Материалдары = Материалы ХХХVI науч.-метод. конф. ППС КазНУ им.
Аль-Фараби. – Алматы: Қазақ университеті, 2006. – К.2. –с.30-32.
Педагогическая энциклопедия / Под ред. И.А.Каирова. – М.: Советская
энциклопедия, 1966. –т.3. –с.550.
Концепция педагогического образования РК. / Сост. Садыков Т.С., Хмель
Н.Д., Джампеисова К.К., Калиева С.И., Хан Н.Н., Узакбаева С.А., Ильясова
А.Н. – Алматы.: АГУ, 2000. –с.15.
Жоғары оқу орындарында ақпараттық технологияларды оқыту сапасын жақсарту:
жолдары мен мүмкіндіктері
292
Абдулина О.А. Общепедагогическая подготовка учителя в системе
высшего педагогического образования. – М.: Просвещение, 1984. –с.208.
Достарыңызбен бөлісу: |