I тарау. Арнайы педагогиканың жалпы теориялық негіздері дәріс №1-4 Арнайы педягогиканың жалпы негіздері Жоспары
Арнайы педагогиканың психолингвистикалық негіздері
жүктеу/скачать 1,43 Mb.
|
Арнайы педагогика оқулық Байтұрсынова 1
| 6. Арнайы педагогиканың психолингвистикалық негіздері
Сөйлеу тілін, оның қызметін, құрамын, даму жолдарын түсіну арнайы педагогика үшін аса маңызды, өйткені қоғамның дамуына нақты ықпалын тигізетін жағдай. Сөйлеу тілін танып, білу - адам тұлғасынын қоғам мүшесі болып қалыптасуының негізгі бағыты деп айтуға болады. Бала дамуындағы кез-келген кемістік, оның қоршаған ортаны меңгеруіне және сөйлеу тілінің қалыпты қалыптасуына (әлеуметтенуіне) әсерін тигізеді. Арнайы педагогика үшін психолингвистиканың келесі аспектілері өз маңыздылығын білдіреді, олар: сөйлеу тілі - түрлі белгілердің жүйесі, ал қызметі таным мен қатынас. Сөйлеу әрекетінің құрамы: бағдарлау, жоспарлау, жүзеге асыру, бақылау. Бала сөйлеу тілінің дамуы. Сөйлеу тілінің онтогенезі - ересек пен бала арасындағы күрделі қарым-қатынас және заттық, танымдык әрекеттің дамуымен сипатталады. Сондықтан сөйлеу тілінің дамуы ең алғашымен қарым-қатынас қызметін атқаруға бағытталған. Сол кезде бала қарым-қатынасты іске асыру үшін түрлі әдіс-тәсілдерді табуы тиіс. Бала сөздің дыбыстық бейнесін келтіру мен оның заттық сәйкестігін белгілеуге қадам жасайды. Ал, сөйлеу тілінің даму кезеңдерін үш негізгі параметрлер бойынша бөлуге болады: фонетикалық, грамматикалық, семантикалық. Фонетикалық кезең - бала әлі сөздің дыбыстык бейнесін ажырата алмайды; Грамматикалык кезең - сөздің дыбыстық бейнесі меңгеріне қарамастан, сөйлемнің құрамын ұйымдастыру заңдылықтары түсінбейді; Семантикалык кезең - сөздің дыбыстық бейнесі, сөйлемді құрастыру заңдылықтары меңгерілген, ал түсіну жағы толық дамымаған. Сондықтан баланың сөйлеу тілі даму барысында әсерін тигізетін барлық көрсеткіштер де өзгеріп ықпал етеді. Л.С. Выготскийдің сөйлеу тілінің белгі беру қызметін білдіретін ілімі бойынша сөйлеу қабілеттерінің ойлау мен тіл дамуына алғышарттар ретінде қарастырылған. Тіл мен ойлау бір біріне екі жасқа дейін тәуелсіз дамиды да, кейін сөйлеу тілінің белгі беру қызметін көрсетеді. Нақты ойлау сөйлеу сипатына ие болса, сөйлеу ойлаушы болып сипатталады. Мысалы, естімейтін көрмейтін тұлғаларды оқытуда жетекші шара оларды сөйлеу тіліне үйрету емес, ересектердің жетекшілімен заттармен әрекет жасауға, нақты заттардың қажеттілігін түсінуге үйрету. Естімейтінкөрмейтін тұлғалар осы дағдылар арқылы қоршаған заттардың бейнесін елестеуге үйренеді. Кейін сол бейнелер белгілі жүйелерге қалыптасады және белгілер ретінде қарым қатынас жасаудың амалы болып табылады. Сөйлеу тілінің қалыпты жағдайдан ерекше дамуының психолингвистикалық тұрғыдан талдау сөйлеу тілінің патологиясы психофизиологиялық механизмдердің бұзылыстар салдарынан болатын сөйлеу әрекетінің ауытқуын қарастыруды көздейді. Психолингвистикалык тұрғыдан сөйлеу тілінің патологиясының келесі түрлерін ажыратады: - тұлға дамуы мен жоғары психикалық қызметтердің патологиясына тәуелді өзіндік патолингвистикалық сөйлеу тілінің кемістіктер (мысалы: шизофрения). - туа біткен немесе жүре пайда болған сенсорикалық кемістіктер салдарынан пайда болған сөйлеу тілінің кемістіктері; - ми жарақаттарының салдарынан пайда болған сөйлеу тілінің кемістіктері (афазия); - ақыл-ойы кемтарлықпен психикалық дамуында ауытқушылық-ардың салдарынан сөйлеу тілінің кемістіктері; - моторикасындағы ауытқушылықтардың салдарынан сөйлеу тілінің кемістіктері (тұтықпа). Арнайы педагогикада психолингвистикалық тұрғыдан қарастыстыру түрлі саласында нәтижелі пайдаланады, логопедияда (Халилова Л.Б.) сурдопедагогикада (Зайцева Г.Л.). Сонымен психолингвистикалық талдау арнайы педагогиканын үғымдык аппаратын күшейтіп кемістіктерді ғылыми түрғыдан жіктеуге жол ашады. Қандай болмасын кемістік баланың әлеуметтік дағдыларына әсерін тигізетігін білу, кемтар баланың қарым-қатынас саласында кедергілерді жою, азайтуға және оңалту бағдарламарын әзірлеуге мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 1,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|