И. В. Батяшова П44 Баскетболдагы дайындық жатгыгулары
жүктеу/скачать 3,11 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- БАСКЕТБОЛДАҒЫ ДАЙЫНДЫҚ ЖАТТЫҒУЛАРЫ
- БАСКЕТБОЛДАҒЫ ДАИЫНДЫҚ ЖАТТЫҒУЛАРЫ
- К І Т А П Х . Л
- СТО ПЛ ГО ТО В А К Т О Л Ч К У
| Қазақстан Республикасының Білім жэне ғылым министрлігі С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті БАСКЕТБОЛДАҒЫ ДАЙЫНДЫҚ ЖАТТЫҒУЛАРЫ 050108 "Дене шынықтыру және спорт" мамандығының студенттеріне арналған оқу-әдістемелік құралы Павлодар
ғ Ж . Ғ & Л£ Қазақстан Республикасының Білім жэне ғылым министрлігі С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті Химиялық технологиялар жэне жаратылыстану факультеті Дене шынықтыру жэне спорт кафедрасы
050108 "Дене шынықтыру жэне спорт" мамандығының студенттеріне арналған оқу-эдістемелік құралы Павлодар
Кереку 2010
ӘОЖ 796.3232(07) КБК 75.566я7 . П 44 С. Торайғыров атындагы Павлодар мемлекеттік университетінің химиялык технологиялар және жаратылыстану факультетінің дене шыныктыру және спорт кафедрасының отырысында басуға ұсынылды Пікірсарапшы педагогика гылымдарының докторы, Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының профессоры Ж. А. Усин Қүрастырушылар: Н. М. Степанова, А. Ж. Куватов, И. В. Батяшова П44 Баскетболдагы дайындық жатгыгулары : 050108 "Дене шынықгыру және
спорт" мамандыгының студенттеріне тәжірибелік сабақгарына арналған оқу-әдістемелік құралы / құраст. : Н. М. Степанова, А. Ж. Куватов, И. В. Батяшова - Павлодар : Кереку, 2010. - 74 б. Осы «Баскетболдагы дайындық жаттығулары» атты оқу- әдістемелік құралында біз баскетбол ойының сәтті ойнау үшін қажетті, спецификалық сапаларының және дагдыларының жан-жақгы денелік және техникалы-тактикалық дамуына бағытталған бір қатар тұтас дайындық жаттыгуларын ұсынамыз. Дене тәрбиесі жүйесінде баскетбол белгілі орын алады. Ойыншылардан жан-жақты денелік дайындықгы, қызықты, техникалық және тактикалық тапқырлықты талап
ететін, динамикалық, эуестік ойын. Баскетболмен шұғылдану жастардың жан-жақты денелік дамуына әсер етеді. / г Ә О Ж 796.3232(07) КБК 75.566я7 © Степанова Ң. М., Куватов А. Ж., Батяшова И. В., 2010 гТ^айғЫ^Ьв атындағы ПМУ, 2010 еі , г і а
С.Торайғырс іте{ЯіШййі^Йрыс^^у|дна, гіамматикалық жэне орфографиялық қателерге академ ик С. &торлар менікурастьфушылар жауапты атындағы ғылш- я і КІТАПХАН.Д Кіріспе Баскетбол - ойыншылардан жан-жақгы денелік дайындықты, кызықты, техникалық жэне тактикалық тапқырлықты талап ететін, динамикалық, әуестік ойын. Баскетболмен шүгылдану жастардың жан-жақгы денелік дамуына әсер етеді. Ойынның негізгі табиғи қозғалыстары: жүгіріс, секірулер мен доп лақтырулар буындардың ырықтылыгын үлкейтеді, бұлшықеттерді дамытады, жүрек-тамыр жүйесінің қызметін жақсартады, ағзадағы зат
алмасуды жоғарылатады. Дене тәрбиесі жүйесінде баскетбол белгілі орын алады. Бүл күрт өзғеретін ақылды сапапарын: ұжымдастық, тапқырлық, көзмөлшер, мергендік, зейін, төзімділік, ой-тапқырлық және жағдайларда жылдам хабардар болу қабілеттілігін өндіріп шығарады. Денелік дайындық - оқулық-жаттығулық үрдісінің маңызды бөлімі, ;кайсының негізгі талапы денсаулықты нығайту, жан-жақты денелік дамуы, ағзаның жалпы жүмыскерлігінің көтерілуі болып келеді. Денелік дайындық үрдісінде дене сапалары (күш, төзімділік, жылдамдық, ептілік, секірмелілік, бүгілмелілік) дамиды және сәтті спортгық әрекетшілік үшін дағдылар меңгеріледі. Әрбір спортгық ойынның өз
ерекшеліктері және
ойнаушылардың әрекеттерінің міңезі бар және осы жагдайларда үзаққа і созылган әрекеттілік спецификалық төзімділікті, жылдамдықты, ептілікті, секірмелілікті, бүгілмелілікті, күшті
дамытуға талап етеді. Осы мақсатпен өзінің қүрамы бойынша негізгі ойын әрекеттерімен үқсас спецификалық дайындық жатгығулары қолданылады, сонымен қатар үйреніп жатқан ойын түрінің техникасы және тактикасындагы дайындық жаттыгулары. Сондықтан оқулық-жатгыгулық үрдісінде баскетболмен шүгылданатындары үшін денелік жатгыгуларының дүрыс іріктелуі үлкен маңызды. Дүрыс теріп алынган жеткізуші жаттығулары шүгылданушыларда бір немесе басқа түгас әрекеттілік дагдыны немесе оның қүрамдық бөлігінің техникасы туралы дүрыс үсынысы пайда болады. Шүшлданушылардың агзасына біруақытты жалпы әсерімен негізгі бүлшықет топтарының жан-жақты жүмысын қамтамасыздандыру үшін іріктелініп алынады. Белгілі дайындық жаттығуларын іріктеп алынуы жеткіліксіз және де бүлардың көлемін қалыптастырып, оқу циклында тарату керек. Осы үсынылған әдістемелік нүсқауда жаттықтырушылар мен баскетболмен шұғылданушыларга баскетбол ойының сәтті ойнау үшін 3
керекті, спецификалық сапалардың және дағдылардың жан-жақты денелік және техникалы-тактикалық дамуына бағытталған бір қатар тұтас дайындық жатгығуларын ұсынамыз. 4
1 Дене дайындығы Күш, төзімділік, жылдамдық, ептілік, секірмелілік, бүгілмелілік дене сапаларының дамуы, ағзаның жалпы жұмыскерлігінің көтерілуі, денсаулықгы нығайту дене дайындыгының негізгі талапы болып келеді. 2 Ж ы лдамдық Жылдамдық - бұл ойыншының өз әрекеттерін уақыттың ең қысқа аралықгарында жасай білу қабілеті. Жатгықтыруларда жылдамдықты дамыту үшін түрақгы назар аудару керек. Әсіресе осындай жаттықгырулар биік жэне өте биік бойлы ойыншыларга қажетгі', өйткені табиғат
бойынша гиганттарда әдеттегідей жылдамдық аз болады. Ауыр салмақгармен жаттықгырулары бұлшықет күшің дамытатының, әрекетгердің жылдамдығын көтеруге әсер ететінің, координацияны жақсартатыны белгілі, әсіресе ең алдымен орталықгыларға маңызды. Жылдамдық және техника бойынша
арнайы жаттығулар мен жүмысы
ойынға жақын
жағдайларда сәйкестендірілуі жөнді болар, өйткені тұрақгы ойын цейтнош күиггі жұмысты, ойлау жылдамдығы мен әрекеттер жылдамдығын сұраныс етеді. Ойыншының өз салмағынан 15-20 % салмақты штангамен немесе батпанмен жатгығулары әрекеттік жылдамдықгы дамытатының құрама баскетболшыларымен жұмыс тәжірибесінде дәлелделген. Осындай
салмақтарымен жаттыгуларын жасаған уақытында эрекет жылдамдығы төмендемеу керек екеніне назар аудару ісерек. Ойыншының ез салмағынан 70-80 % салмақты ауырлықтарымен жұмыс жасағанда ойыншының шапшаң күштік жэне сөрелік жылдамдықгын дамуынына әсер етеді. Бірақ негізінде буындарды нығайту үшін
қолданылатын, жылдамдықгы дамыту үшін
бұлшықеттер созылмалылыгы жоғалтылатын, бұлардың қысқарылулары ақырындалатын изометриялық жаттыгулары қажетті екенің есте сақгау керек. Біздің әдісіміз жылдамдық сапаларын дамытатын стадиондагы жаттықтырулары мен доптармен залдагы жұмысты өзіне кіргізеді (суреттерді қараңыздар). 5
2.1 Ж ы лдам ды қты дамытуға арналған ж атты ғулары : 1) жоғарыда айтылған, бір немесе екі аяқтағы салмақгарымен штангамен отырып тұрулары, секірулері; 2) 30 секундтан 1 минутке дейін (2-3 адымнан) 25-30 килілік салмақтарымен оңға, солға, алға, артқа шапшаң адымдары; 3) 1 минут бойы (2-3 адымнан) бағыт әр ауысқан сайын салмақтарсыз қолымен жерге тигізіп оңға, солға, артқа, апға шапшаң адымдары; 4) бір қолымен жерге тигізіп және басқа қолымен допты жүргізуімен дэл сол адымдары; 5) жылдамдықпен, бойымен, салмағымен іріктелініп қойылған ойыншылардың жұптасып, үштесіп 5-10 м қашықтыққа, уақытқа, белгі бойынша жоғары сөрелері; 6) 5-10 м қашықгыққа төменгі сөрелері. 5 жаттығуға сәйкес бірақ доп жүргізумен орындалады; 7) 5-10 м қашықгыққа алдымен немесе арқамен алға қарап сөрелері. Доп сөреден 3 м қашықгықга орнатылған. Ойыншы допты қолға алады жэне оны алға жүргізу керек. Жұптасып, үштесіп жасауға болады, Жаттығу сөрелік жылдамдықгы дамытуға пайдалы; 8) 7 жаттығуға сәйкес, бірақ әрекетгілік жылдамдықты дамыту үшін 50-100 м қашықгыққа. Уақытқа орындалады; 9) 30-40 м қашықтыққа және осы қашықтыққа жылдам жүгіруге ауысатын аяқгы жоғары көтеріп жүгіру. Осы жаттығуды бір немесе екі допты жүргізумен орындауға болады; 10) 30-40 м қашықгыққа және осы қашықтыққа жылдам жүгіруге ауысатын аяқты шама жеткенше дейін артқа бүгіп жүгіру; 11) 30-40 м қашықгыққа және осы қашықгыққа допты жүргізумен және допсыз жылдам жүгіруге ауысатын кезекпен оң жэне сол жақ аяпен секіріп жүгіру; 12) 30-40 м қашықгыққа және осы қашықтыққа жылдам жүгіруге ауысатын екі аяқпен (аяқгарды бірге қосып) алга секіру. Осы жаттығуды бір немесе екі допты жүргізумен орындауға болады; 1$) 50 м дейін қашықгыққа және осы қашықтыққа жылдам жүгіруге ауысатын түзу аяқгы (тізеде бүкпей) алға сермеу. Осы жаттығуды бір немесе екі допты жүргізумен орындауға болады; 14) 15-40-60 м-ге допты дененің, мойынның айналасы арқылы айналдыруымен шапшаң жұлқынып қалу; 15) жоғарғы сөреден қолдан қолға доп берумен жылдам жүгіру. Екі-үш ойыншылардың арасындағы уақытқа өткізілетін жарысы сияқты; Қашықтықтығы - 50 м; 6
16) 15 жаттығуға сәйкес, бірақ алдамшы қозғалыстарды еліктеуімен бірге; 17) жылдамдық жүгіріс уақытындағы жұптасып доп берулері. Бір ойуншы алдымен алға қарап алға қарай жүгіреді, басқасы - арқасымен алға алға қарап жүгіреді; 18) екі ойыншының қарама-қарсы қолдарын алға созып, бір допты ұстап түрып алға қарап жылдамдық жүгірісі; 19) екі ойыншының қарама-қарсы қолдарын алга созып, екі допты үстап түрып алға қарап жылдамдық жүгірісі. Қашықтықтығы - 50 м;
20) 4-5 м арақашықтықта болып түрып, алдымен алға қарап, ойыншылардың 3-4 доп беруімен, орталықты ойыншының арқасымен алга қарай жылдамдық жүгірісі, Қашықтықтығы - 100 м; 21) әрекеттер жиілігін ескере отырып, баспалдақ бойынша максималды шапшаң көтерілу және түсу. 20-дан 40 секундқа дейін екі-үш ойыншылардың арасындағы уақытқа еткізілетін жарысы сияқты; 22) екі ойыншылардың арасындагы жарысындагы бір немесе екі допты қолданып бұрылыстарымен (пивоттарымен) жылдамдық жүгірісі. Қашықтықгығы - 30-дан 50 м дейін; 23) 22 жаттығуға сәйкес, бірақ жұптасып және командалап допты жүргізуімен және себетке лақгыруымен; 24) 100 қашықтыққа жеңіл атлетикалық стадионы бойынша доп жүргізуімен командалық эстафетасы. 100 м-лік жылдам жүгіруден кейін ойыншылар қолдан қолға допты беру керек. Командаларда 5-10 адам болуы мүмкін; 25) үш ойыншымен үш доп беруімен себетке 5-7 рет қатарымен лақгырып жылдамдық доп берулері; 26) бетпе сызыгынан айыппұл сызығына дейін допты жылдам жүргізіп, қалқанға қайтып, себетке допты лақгыру. Кейін орталыққа дейін және кері, қарама-қарсы айыппұл сызыгына дейін жэне кері допты Жүргізу. Екі ойыншылардың арасындагы уақытқа өткізілетін жарысы сияқты; 27) 7 жаттығуға сәйкес, бірақ екі допты жүргізуімен. 2.2 Қолдарга арналган жаттығулары Қол әрекетгерінің жылдамдыгын дамытуга біздің баскетболдан аз назар аударылган, қайта ойын кезінде қолдың дүрыс және жылдам жұмысынан көп нэрсе байланысты. Күшті, тұтқыр қолдар еденде, қалқаннан доп кері секіріп кеткенде, доп үшін таласқанда жеңімпаз 7
болуға жиі көмектеседі. секіріп кетуінің артынан, күресті ұтуға жиі көмектеседі. Қолдың, саусақтардың күшің және түтқырлығын тұрақты жаттықтырылуы қажетті. Бұл мақсаты үшін арналған эспандермен, теннис добымен жаттыгулары, еденде саусақтарға жатып тіреліп қолды бүгіп жазу, қанатта асылып тұрулары мен көтерілулері жақсырақ келеді. Бізбен қолдарды жаттықтыруға арналған арнайы жаттығу комплексі жасальшған: 1) бір-екі допты жүргізу; 2) 30-40 с уақытына қабырғаның жанында екі-үш доп берулері; 3) 2-3 м арақашықтықга қабырғаға арқасымен алға қарай тұрып, екі-үш теннистік доптардьщ ұстау немесе тойтару; 4) қабырғаның қасында біруақытта сол жақ қолмен допты жүргізіп, оң жақ қолмен доп берулер; 5) бір және екі қолмен бір-екі теннис добымен жонглерлік ету; 6) екі ойыншы 2-3 м арақашықтықга екпінімен қарама-қарсы жатып, бір-екі-үш допты 30-40 с уақытына жарысады. Жұптар арасында доп берулер санына жарыс түрінде өткізіледі; 7) 6 жаттығуға сәйкес, бірақ отьфып өткізіледі; 8) 30 с уақытьша үш допты жүргізу; 9) қабырғаның қасында, 30-40 с уақытына қолды созып екі доппен дриблингі. Допты соғу санына жарыс түрінде өткізіледі; 10) 30 с уақытында, жоғары екпінде бес-алты-жеті допты ұстау, тойтару және доп берулерін жасау. Штангамен отырулар және секірулер 1 сурет
3 сурет 4 сурет
5 сурет Шапшаң адымдары, штангамен жүгіру 2 сурет
Қолды жерге тигізіп шапшаң адымдары Төменгі сөре Алдымен және арқасымен алга қарап допты жүргізуімен сөрелері 9
6 сурет Допты жүргізіп 10-20 м сөре 8 сурет Аяқты артқа бүгіп жүгіру 10 9 сурет Допты жүргізіп жылдам жүгіруге ауысатын түзу аяқты алға сермеу 11
12 сурет Допты дене айналысы бойынша
айнапдырып жүгіру
Допты мойын айналысы бойынша айналдырып тұрып жүгіру 14 сурет
12 Допты тізе астынан айнадцырып тұрып жүгіру
15 сурет Жұптасып жылдам жүгіру 13
18 сурет 19 сурет
Жылдам жүгіріс кезіндегі жұптасып доп берулері Жылдам жүгіріс кезіндегі жұптасып доп берулері Доппен және допсыз баспалдақ бойынша жылдам жүгіру 14
21 сурет Әрбір адымга бұрылыстармен (пивоттармен) жылдамдыкты дриблингі Стадионда, доп
жүргізумен қатар бір қолдан басқа қолга доп берулер эрекеттерін жасап тұрып
эстафетасы 23 сурет
24 сурет бір допты жылдам жүргізу екі допты жылдам жүрпзу Жылдам жүргізу, лақтыру және допты қолға үстап алу 16
26 сурет с ) < Бетпе сызығынан айыппұл сызығына дейін және кері; орталыққа дейін және кері; қарама-қарсы айыппұл сызығына дейін және кері; қарама-қарсы бетпе сызығына дейін және кері 1-2 допты жұптасып жылдам жүргізу 27 сурет
г
г рР с
» - О —
і ) < е > , О т Әр бір рет себетке тигізуімен доп жүргізудің қиындатылған варианты
атындағы ПМУ-дің академик С.Бөйсе''.' атындағы ғых;и
17
28 сурет Бүкіл алаң бойынша допты жүргізбей 3 доп беру арқылы жылдам жүгіру, ақырғы лақтырыс үстінен (4-5серия қатарымен) 3 .Секірмелілік Жылдам және дер кезінде секіре білетін ойыншының «екінші қабаттағы» күресті жеңіп алуга көбірек үміті бар. Секірудің күші жэне биіктігі, көбінесе сирақ-табан және тізе буындарының, балтьф бүлшықеттің күші мен қуаттылығынан байланысты екенің белгілі. Секірмелілікті дамытқанда, ең алдымен күшті, созылмалы, қабілетті, зақымдарға қарсы түрып білетін, сирақ-табан буынды нығайту керек. Осы мақсатпен, күн сайын таңертең, ахилл сіңірін және сирақ-табан буынның нығайтуға 5 минуттен кем емес көңіл бөлу керек. Қарапайым, бірақ эффективті жатгығуларды үсынамыз. Алдымен балтыр бұлшықеттерін массажбен қыздыру қажетті. Кейін біруақытта екі аяқпен сирақ-табан буының бүктеуге және түзетуге бастау. 1,5-2 минут бойы табандарды айналдыру. Содан соң жаттығуды сол және оң жақ аяқпен 100-150 әрекеттер (ыңғайлық үшін қабырғаға немесе 70-75° бүрыштағы үстелге сүйеніңіздер) баяу жасау. Амортизатормен, серіктестін салмақ салу кедергісімен немесе ауырлықтарды көтеріп, табандарды бүктеуге пайдалы. Медицинболдарды табандармен домалатып қолдануга жақсы.
Қолдарда немесе иықтарда ауырлықтарды үстап, аяқтың үшімен жүруге және секіруге болады. Бір немесе екі аяқпен секіргішпен, қүмда, аяқгың үшімен тосқауыл арқылы секірулері табандар мен сирақтарды нығайту үшін эффективті. Тізе буыны үшін твисттік қозғалыстары (аяқгар бірге қосылған) және сирақгарды 30-40 реттен екі жаққа айналдыруы пайдалы. Бұдан басқа, ауырлықпен тізе 18
буынында аяқгы бүгу, ауырлықпен секіру, штангамен отырып, жартылай бүгілген аяқгармен, әрбір адымға бұрылыстармен жартылай отьфыгі жүру ұсынылады. Сирақ-табан және тізе буындарын ныгайтып, секірмелі жаттығуларын қарқындылығын жогарлатуға болады. Ойынның барлық сатыларының жылдамдауымен байланысты секірмелілікті жаттықгырудың эдістемесі өзгерістерге ұшырады. Баскетболдық аласа түрыстан секірулері түзелуге сәттілік экелмейді, тізе буынында аяқтарды бүктеуге қымбатгы уақыт шыгындалады, және көбінесе допқа бәсекелескен кезде көбірек «оқгалган» (итеріліске дайын) табанымен және тізе буындарда аз бүктелген аяқтарымен тұрғандарға жеткілікті болады. 3.1 Секірулерді жаттықтьфуға арналган жатгығулары: 1)
жаттықтьфуларда кросс
пен гимнастикадан кейін, ойыншылар 1 минут бойы (аралығы 5-7 минут) 3-4 рет жоғары көтерілген қолдарымен түзу аяқтармен секіреді. Жылдамдық, күш, ептілік, әрекеттер координациясын немесе ойын техникасын жетілдіру басқа ойын сапаларын дамыту үшін интервалдар қолданады. Секірулер екі аяқтың итерілісінен, ал жерге қону «оқгалған» табанға орындалады. Еденнен (топьфақтан) итерілуге уақыт шыгыны минималды; 2) 1 жаттығуға сэйкес, бірақ итеріліс пен жерге қону сол жақ аяқган 'және кірісінше, кезекпен орындалады (аяқтар иықтан біраз кеңірек). «маятник» — жағымды адым арақашықтығына дәл солай алга артқа; 3) 1-2 жаттығуға сәйкес, бірақ ойыншылар жұптасып, секірісте алға созылған қолдарымен бір-бірінен итеріліп орындалады; 4) жоғары көтерілген қолдармен 180, 360° бұрылыспен секіру; 5) 3 жаттығуға сәйкес, бірақ допты сол және оң жақ қолмен жүргізу;
6) отьфыстағы секірулер (тек қана балтыр бұлшықеттерінің ғана емес, сонымен бірге сан және арқа бұлшықеттеріне пайдалы). Бұларды жұптасып орындауга болады - арқасымен қарама-қарсы қарап, қолдар шынтақтарда тіркескен. Жан-жаққа, алға-артқа жылжу; 7) бүйірмен, арқамен, төспен орындалатын бірдей бойлы және салмақщ екі ойыншыларымен итерілістері; 8) сол жақ және оң жақ қолмен кезектестіріп немесе біруақытта екі қолмен дриблингтеп қалқанда секіру. Жаттығу 1,5 минут уақытына дейін орындалады; 9) 1,5 минутке дейін жабық себетте допты ұстап тұру; 19
10) секірудің жоғарғы нүктесінде допты беруімен немесе допты жүргізуімен біруақытта бір немесе екі аяқпен тосқауыл арқылы секірулері. Биіктігі 60-70-80 см, бір-біріне 1 м-ден 1,5 м-ге дейін арақашықтықтағы 11-15 тосқауыл колданылады. Тосқауылдарды крест түрінде қоюға болады (4 тосқауыл) және де бір-екі допты жүргізуімен шеңбер бойынша бүйірмен, алға қарап, арқамен алға қарап 4-6 рет жасап секіруге болады; 11) доппен бірге тақтайша арқылы биіктікке секірулер: ойыншы, допты қолда ұстап жүгіріп келіп тақтайша арқылы секіріп өтеді, ал секіру кезінде жаттықтырушыға немесе басқа ойыншыға допты беріп тапсырады. Тақтайшаның биіктігі ойыншының дара мүмкіншіліктерінен байланысты болады; 12) 11 жаттығуға сәйкес, бірақ ұзындыққа секіру, үш рет қарғып секіру кезінде; 13) бір немесе екі аяқпен жоғары немесе төмен баспалдақ бойынша. Допты жүргізуімен орындауға болады; 14) беріліп-асатын әсерімен секірулері: тумбаға секіріп міну және еденге түсіп секіру; 15) допты бүйірмен, алға қарап, алға-артқа жүргізіп, бір немесе екі аяпен гимнастикалық орындық арқылы секірулер; 16) батпандармен, гантельдермен, «құймақгармен» секірулері. Секіріс.кезінде алдамшы әрекеттерді (доп беруді) еліктеуге болады; 17) 5 минутке дейін қарапайым секіргіш арқылы бір немесе екі аяқпен секіру. Салмағы 3 к-ден 7 к-ге дейін секіргіш арқылы 30 с-тан 1,5-3 минутына дейін; 18) жүгіріп келусіз себет астынан допты тоқтаусыз үстіңгі жагынан максималды рет кіргізу; 19) аяқтарды тізелерде бүкпей, аяқ-табанының итерілісімен 50см биіктіктегі бөгетке секіріп міну (кейін секіріп түсу). Қатарына 23-30 сёкірулерге дейін серияларымен жасау; 20) бір немесе екі доптарды жүргізуімен «жартьшай отырып» биі. Ойыншы аяқтарды алма-кезек алға және жан-жақтарға сермеп тұрады. Жатгығу 25-30 с уақытына дейін орындалады; 21) бір немесе екі допты жүргізуімен «қайшы» атты сериялы секірулері. Әрбір секірісте ойыншы аяқтарымен алға немесе жан- жаққа сермейді; 22) бір немесе екі допты жүргізуімен «әрбір аяқ» атты сериялы секірулері. Әрбір секірісте ойыншы аяқгарымен жан-жаққа сермейді; 23) допты жүргізуімен бір аяқпен көп секірістері. Мақсаты - шама жеткенше дейін алыс секірулерді жасау. Жаттығу жарыс түрінде 20
жүреді: ойыншылардың біреуі алаң ұзындыгына секірулердің аз саны жүмсайды; 24) дриблингпен ұзын секіргіш арқылы секіру. Допты жаттыгуды орындайтын ойыншысы гана жүргізбейді, сонымен бірге секіргішті айналдыратын ойыншылары да допты жүргізіп түрады; 25) тізелерін қарынга тартып сериялы секірулері. Ойыншы біруақытта қолдарын жогары көтеріп, допты ұстап тұрып секірулер орындайды. 30-35 с серияларымен; 26) қалқандагы белгіні тигізуімен екі аяқпен сериялы секірулері. 20-25
с серияларымен. Қалқанда белгілердін биіктігі әрбір
ойыншының бойлық белгілерінен байланысты болады; 27) қалқан алдында доп берулері. Ойыншылар жұптасып қапқан алдында, себеттің екі жагынан түрады және жаттықтырушы белгісінен кейін қалқаннан доп берулерімен секірулерді бастайды. Жаттыгу 30- 40 с уақытына орындалады; 28) бүкіл алаң арқылы допты жүргізуімен секірулер. Ойыншы қалқаннан арқылы берілген допты үстайды және қарама-қарсы тұрган себетке секіріп, 3-4 допты жүргізуімен бүкіл алаңды өтіп және екі адыммен допты себетке лақтырып кіргізуге тырысады. Кейінірек дәл осы тапсырма, бірақ 2 доп жүргізуімен және де 1 доп жүргізуімен аяқгалады. Жаттыгу күрделі, бірақ дайын баскетболшыларга пайдалы және қызықты; 29) допты қолда ұстап гимнастикалық ат арқылы секірулері. Ат секіру багытына ұзын немесе көлденең бойымен қоюлуы мүмкін; 30) тастанды кішкене көпірден секіріп, допты екі қолда ұстап себетке үстінен кіргізу; 31) тізелерге, арқага, қарынга, алга сальтодан кейін аяқтарга жерге қонумен батутга 180 және 360° бұрылыстарымен секірулері. Секіріс кезінде ойыншы серіктеспен доп берулерімен ауыса алады; 32) екі аяқган секіруден кейін бір немесе екі қолмен себетке үстінен кіргізу. Ойыншы себеттің эр жақтарынан (тура, оң жақган, сол жақтан) үстінен кіргізіп 10-12 рет қатарымен орындайды; 33) бір секірісте екі допты себетке үстінен кіргізу; 34) 180 және 360° бұрылыстарымен себетке үстінен кіргізу; 35) жұптасьт бір секірісте доп беру мен доп үстау. Серіктестер бір секірісте доп берулерді жасап тұрып (кейде екі допты) допты ұстап, себетген себетке қарай жылжиды және жаттыгуды себет астынан лақгырыспен аяқгайды; 36) төртбұрышта бір немесе екі қоргаушылардың кедергісімен доп берулері. Барлық доп берулері бір секірісте орындалады. Қоргаущылардың ауыстырылуы әрбір қатеден кейін болады; 21
37) «сегіздік» бойынша үш немесе бес ойыншылары арасындагы доп берулері. Допты ұстау мен доп берулері тек бір секірісте гана орындалады; 38) секірістін ұзындыгы 50 см кем емес алға-артқа секіру. 1 минут үшін кім көбірек секірістерді жасайтынын жаттыгу уақытқа жарыс сияқты орындалады; 39) 10-15-20 рет қатарымен немесе 30-40 с дейін уақытқа себетке үстінен кіргізу; 40) штанга, батпан, медицинбол түріндегі ауырлықгарымен сериялы секірулері. 25-30 с ішінде орындалады. Жаттықгьфушылық дәрежесіне, әрбір
ойыншының дара ерекшеліктеріне, дайындау кезеңіне сүйене отырып, секірулердің серияларын, бұлардын арасындагы үзілістерін, орындалу жиілігін, ауырлықтың биіктігі және салмагын жаттықтырушы анықтайды. Аяқгардың күшін
және секірмелілікті дамыту үшін,
ойыншыларга штангамен аптасына 3-4 рет кем емес жиі дара жұмысты үлкен көлемде орындалуга ұсынылады. Секірмелілікті дамыту үшін жаттығулар өте көп жэне де нәтижеге жету үшін ең алдымен бұлардың сапасы, қарқындылыгы, жиі орындалуы гана жеткізетінің түсінуі маңызды. Ал жаттығулардың әр түрлілігі бұларга ойыншылардың қызушылығын жогарлатады, жаттықгыруларда жақсы эмоционалды күйін жасайды. 29 сурет
1 СТО ПЛ ГО ТО В А К Т О Л Ч К У — . ЗА Р Я Ж ЕН А * Қолдарын жогары көтеріп, түзу аяқпен секірулері 22
30 сурет Бір түзу аяқтан басқа түзу аяққа (жан-жаққа) секіру Бір түзу аяқган басқа түзу аяққа (алға- артқа) секіру Секірістін жоғарғы нүктесінде, қолдарымен нтеріліп жүптасып секірулері 23
180 және 360° бұрылыспен секірулері Бір немесе екі допты жүргізуімен секірулері Жұптасып отырулары мен жоғары секірулері 24 36 сурет Бір немесе екі допты жүргізуімен түзу аяқты алға сермеп секірулері 37 сурет Секіріс кезіндегі допты беруімен және ұстауымен тосқауыл арқылы
секірулері 25
38 сурет Допты жүргізуімен таяқша арқылы биіктікке секірулері Жерге қоңғанға дейін доп беруімен таяқша арқылы секіру Қалқандағы дриблингпен секірулері 26 Қалқандағы дриблингпен секірулері Қалқаннан арақашықтығы — 1,5-2 м 42 сурет Екі доппен қалқандағы дриблингпен секірулері. Қалқаннан арақашықтығы — 1,5-2 м Оң жақ және сол жақ қолмен кезектеп қалқандағы дриблингпен секірулері 44 сурет Екі қолмен қалқанга доп беру 4$ сурет Екі қолмен қабырға алдында немесе қалқандағы дриблингпен секірулері. Қалқаннан арақашықтыгы - 1,5-2 м 28
4 Ептілік Ептілік - бұл әрекеттерді ойын жағдайымен сәйкес ауыстьфатын жылдам үйлестіру қабілетгілігі. Бұл ең жалпы анықтама, өйткені ептілік - жиынтықгық сапа, қайда ойын тәсілдерін меңгеруімен бірге, шапшаңдықтың, үйлестірудің көрінісі, бүгілмеліліктің, иілгіштіктің, тепе-теңдіктің сезімі сәйкес келеді. Егер тар, арнайы анықгама беруге талпынса, онда ептілік - бұл үйлестігі бойынша күрделі әрекеттерді шапшаң және дәл орындай білу. Ептілікті акробатикалық, шатнаңцы, секірмелі және т.б. деп айырыгі таниды. Ептілікті 6-8 жастан дамытып және жаттықтырулық үрдісіне барлық жаңа, күрделі жатгағуларды кіргізіп, осы сапамен тұрақты жұмыс істеу керек. Орталықтыларға және барлық бойы биік ойыншыларына, табигаттан шапшаңдыкпен, үйлестірілгендікпен, әрекеттердің ықтиярсыздангандарга бұл тэсілдерді меңгеріп алуы керекті және бұларды тұрақты жетілдіріп отыру керек. Ойынның өзі көбінесе үйлестікті және ептілікті дамытуга жагдай жасаса да, арнайы жаттығуларысыз бұны жасауга киын болады. Әдетте бойы биік ойыншыларымен жұмыс жасаганда біз, бұлшықеттердің барлық тогггарың созуына жэне буындарды жұмысқа дайындауға бағытталған бой жазу жаттығулары жиынтығын қолданамыз. Бой жазудың басында, аяқгары кең ашылып еденде отырган ойыншыға, баспен тізелерге жетуге, шынтақгарымен еденге тигізуге көмектеседі. Бұл көмекті жаттықтырушылар, ұқалаушы, команда дәрігері көрсете алады, нёмесе ойыншылар, егер де жаттығулар жұптасып орындалса. Келесі бой жазу жаттыгуларын ойыншылар тұрып орындайды: өкшелеріне қодцарымен жеткізіп, артқа шалқаяды. Бұдан басқа, біз ептілікті дамытуға арналған акробатикалық жаттығулардың сериясын қолданамыз. Аптасына үш рет ойыншылар күрес залында 30-40 минут бойы акробатикамен шұғылданады. 4.1 Ептілікті дамытуга арналган жалпы жаттыгулары: 1) шынтақтарында иілген қолдарға алдын ала секірумен, бас арқылы алга домалану. Жаттығуды игерген соң, қатарымен 10 ретке дейін а#ға домалануларды жасауга болады; 2) шынтақга иілген қолға жығылумен бас арқылы артқа домалануды жасау; 3)1,2 жаттығудағы домаланулары, бірақ жан-жақгарға; 29
4) артқа жығылу және орнынан жылдам тұру; 5) алга жығылу жэне орнынан жылдам тұру; 6) сол жаққа және оң жаққа гимнастикалық «доңгалақ» жасау; 7) алдымен қабырға алдында тіреуімен, баста тік тұру; 8) қолдарда тік тұру; 9) қолдарға тұрып жүру; 10) 180-360°-ке бұрылуымен арқаға, тізелерге, қарынға жыгылуымен, 180-360°-ке бұрылуымен алға және артқа сальто жасап батуттағы секірулері. Жерге қонудан кейін - тездеп тұру. Жаттығуды қиындатуга болады: секірістің ең жогарғы нүктесінде ойыншы допты ұстайды және допты қайтарады; 11) айыппұл сызығында гимнастикал ык тастанды көпір орналастырылады. Ойыншы екпін алып осы көпірден итеріліп, допты себетке үстіңгі жағынан кіргізеді. Жаттығудың күрделіленген варианты: екпін алу кезінде ойыншы допты жүргізеді, ал лақтырысты бұрылыспен орындайды; 12) екі адым кезіндегі допты дене айналысы бойьгаша (1 немесе 2 рет) айналдырып себет бойынша лақтыру. Ептілікті басқа спорт түрлерінің элементтерін қолдануымен жаттықтьфуға болады - мысалы, су шаңғылары немесе 1-3-5 метрлік мұнараларынан: «жауынгер» түрлі, баспен төмен, сальто жасап суға секірулері. Үйлестікті, демек ептіліктікті де дамыту үшін, гимнастикалық бөренесі бойынша жүріс,
дене айналысы бойынша допты
айналдыруымен орындық
бойынша, рельс
бойынша жүріс,
финттермен алға, жан-жаққа жүріс өте жақсы көмектеседі. 4.2 Ептілікті дамытуға арналған арнайы жаттығулары: 1) бір немесе екі допты жүргізуімен 90 және 130°-ке бұрылыстарымен орнында секірулері; 2) 5-6м бір немесе екі допты жүргізуімен жұлқыну, допты қолда ұстап алға домалану және қайтадан жұлқыну; 3) өз алдындағы допқа тигізуімен қолдарга тұрып жүру. Серіктес аяқгардан ұстап тұрады; 4) өз алдындагы допқа тигізуімен (3 жаттығуындағыдай) қолдарға тұрып жүруімен командалық эстафета. Кезең ұзындығы - ЗОм; 5) қабырға алдында орын ауыстыруымен доп берулері. Бір доппен ғана орындалады; 6) алаң орталығынан айыппұл сызыгына дейін доп жүргізуімен жұлқыну, допты қолда ұстап алга домалану және себет бойынша лақгыру;
30 7) доп жүргізуімен тосқауылдар арқылы сериялы секірулері; 8) 5-6 м допты жүргізуімен жүлқыну, допты қолда ұстап тастанды тақгайдан гимнастикалық текесі арқылы секіру; 9) эрбір ойыншы допты жүргізуімен «чехарда» ойынына ойнау. Секіріс кезінде ойыншы допты қолға ұстайды; 10) аяқгы жоғары көтеруімен, түзу аяқгы алға сермеуімен, бір аяқпен немесе екі аяқпен секіруімен жэне т.б. екі допты біруақытта жүргізуімен жүгірістің әр түрлі түрлері; 11) жұптасып кедергілермен доп берулері. Аралықгары 4-5 м арақашықгықта, ойыншылар жұптасып, еденнен бір-біріне допты береді. Қорғаушы допты алып қоюга тырысады. Жаттығу алдымен орында, кейін козгалыста орындалады; 12) 11 жаттығуға сәйкес. Доп берулері кеуде деңгейінде беріледі. Қорғаушының мақсаты - доптан бұрылып кету; 13) екі ойыншы жұптасып біруақытта допты жүргізуімен «дақтану» ойының ойнау; 14) доп берулерімен «дақгану» ойының ойнау. Екі жүргізуші бір-біріне допты беріп, допты жүргізіп тұрган қалған ойыншыларга допты қолдан шығармай тигізіп дақгану керек. Дақганған ойыншы жүргізушілерге қосылады; 15) доп
жермен тұрақты
жылдамдықпен домалайды. ОйыншЫлар домалаған доп арқылы бір немесе екі аяқпен секіреді. Жарыс түрінде өткізіледі: бетпе сызығынан орталық сызыгына немесе қарама-қарсы бетпе сызығына дейін кім көбірек секірістерді жасайды, сол жеңімпаз болады; 16) доп берумен және ұстаумен тосқауылдар арқылы секіру. Ойыншы қатарымен тұрған 10-12 тосқауьш арқылы секіреді. Әрбір секіріс қезінде ол допты ұстайды және кері қайтарады; 17) допты жүргізуімен гимнастикалық орындықтары арқылы секіруі. Секірулер бүйірмен немесе арқамен алга қарап, бір немесе екі аяқпен орындалады; 18) ойыншы 5-6 м допты жүргізуімен жұлқыну жасайды, содан соң себет астында тұрган тастанды тақгайдан секіріп, допты себетке үстінен кіргізеді; 19) 18 жаттығуга сәйкес. Лақгырыс алдында ойыншы ауада 90 немесе І30°-ке бұрылыс жасайды; 20) біруақытта қабыргаға доп берулерімен гимнастикалық орындыгы арқылы секіру. Доп берулері бір немесе екі доппен орындалады; 21) біруақытга екі доппен жонглерлік етіп, гимнастикалық бөренесі бойынша жүру; 31
22) жұптасып доп берулерімен ұзын секіргіш арқьшы секірулері. Секіргішті айналдырып тұргандары да допты жүргізіп тұрады; 23) допты жүргізуімен секіргіш арқылы секірулері. Секіргішті айналдырып тұргандары да допты бір-біріне беріп тұрады; 24) допты себетке лақгыруымен секіргіш арқылы секірулері. Секіргіш арқылы секіретін ойыншы себеттен 4-5 м арақышықтықта болады. 2-3 ойыншы кезекпен бұган доптарды әперіп тұрады. Доп беруді ұстау және себет бойынша лақтырыс бір секіріс кезінде орыдалады; 25) жылдам жүргізуден кейін 90 немесе 180°-ке бұрылыспен себетке лақтырыстары; 26)
себеттен максимадцы арақашықтықтан екі
аяқпен секірісінен кейін себет бойынша үстінен лақгыру; 27) ойыншы жылдам жүргізуден кейін екі адым орындайды және дене айналасы бойынша доппен екі айналым жасайды; 28) екі
ойыншы айыппұл
лақгырыстың қарама-қарсы сызықтарында орналасады. Жаттықтырушының белгісі бойынша олар алга домалануды орындайды және доп жатқан апаң орталыгына қарай жұлқыну жасайды. Допқа ие болган ойыншы жаттықгырушымен көрсетілген себетті шабуылдайды; 29) команда ойыншылары екі топқа бөліседі және айыппұл лақтырыстың қарама-қарсы сызықтарында қалқанга қарай қарап тұрады. Жаттықтырушының белгісі бойынша әрбір қатардың бірінші ойыншылары доптарды қалқанга согады және қайта лақгыруға үлгеру үшін қарама-қарсы қалқанга жүгіреді. Допты қалқанга қайта лақгыруы тек бір секірісте гана орындалады. Алаң орталышнда ойыншьілар алға домалануды жасайды; 30) ойыншы алаң ортасынан айыппұл лақтырыстың қарама- қарсы сызықтарына қарай арқамен алга қарап жұлқынуды жасайды және айыппұл сызыгында артқа домалануды жасайды. Бетпе сызығында тұрған жаттықтырушы ойыншы домапанудан кейін допты ұстай алатындай еденнен секіртіп доп беруді жасайды; 31) ойыншы айыппұл сызығында себетке қарай арқасымен қарап тұрып секіреді және аяқ арасынан өтіп арқаға қарай секіріп кеткендей допты еденге согады. Жерге қонғаннан кейін ойыншы бұрылып, допты қуып жетеді және үстінен лақтырып (аласа бойлы ойыншыларға - әлсіз қолымен) себетке кіргізеді; 32) 31 жаттығуга сәйкес. Жаттыгу екі доппен орындалады. 32
5 Бүгілмелілік және босансу Бүгілмелілік - ойыншының әрекеттерді үлкен амплитудамен орындай білу қабілетгілігі. Бүл буындардың қозғалмалылығымен, сіңірлер мен бұлшықеттердің иілгіштігімен, олардың күшімен анықталады және әрекеттердің жеңілдіктігіне, жылдамдыгына және дәлдігіне жағдай жасайды. Баскетболда әсіресе сирақ-табан, білек, шынтақ, иық, жамбас буындарың бүгілмелілі жасап, мойын омыртқаларын нығайтуы өте маңызды. Осы буындарға қатысты бұлшықетгердің дамымауы, күрделі техникалық әдістерін меңгеруге кедергі жасайды. Әрекеттердің еркіндігі, бүгілмелілік, босансу
білуі баскетболдың күрделі-үйлестік әдістерін меңгеруге арналған базасын жасайды жэне оларға күшпен ықтиярсыздық қосып береді. Алдамыш әрекеттері, финттер ойыншыға доп алуы үшін дер кезінде бос болуға, қалқан астында доптың секіріп кетуіне күресу үшін қамқоршыны озып кетуге, позициялы шабуылда комбинациялық ойында қатысуға рұқсат етеді. Доппен алдап өту техникасы және алдамыш әрекетгері баскетболдық техникасының маңызды бөлімін құрастьфады. Ойынның бүкіл құралдардың арсеналына ие болу және бөлек элементтерді жетілдіруіне дейін жеткізу - бұл ойыншының мықгылығын анықтайды. Техника бойынша жұмыс баскетболшының ең жас шағынан бастап, спорттық шеберлігінің шыңдарымен аяқтап, барлық спорттық өмірі арқылы жүреді. Осы техникалық элементтері бойынша жұмыс жасағанда, жаттыҚгырушы ойыншылардың жаттықтьфуға қызығушылықгы жоғалтпағандай, өздеріне дара жақындау мен жаттықтырушының назарын сезіп тұрғандай жасау керек. 6 Алдамыш әрекеттерді, финттерді жэне алдап кетулерді жасауға арналган жаттыгулары: 1) айнаның алдында қолда допты ұстап, денемен алдамыш әрекеттері; 2) доппен, допсыз, орында және қозгалыста аяқтармен алдамыш әрекеттері; 3) орында және қозғалыста баспен алдамыш әрекеттері; 4) қолдармен алдамыш әрекеттері. Доп беруге және допты лақтыруға финттері доппен орындалады, ұстауға - допсыз; 5} себетке қарай арқамен алдамыш әрекеттері. Оңға қарай финт және сол жаққа кету, содан соң керісінше; 33
6) орында пивоттық адымды жасау. Бір аяқпен адым жасау, екіншісі - тіреулі; 7) доп қалқаннан секіріп кеткенің ұстауынан кейін алдамыш әрекеттері. Жаттықгырушы допты қалқанға соғады, ойыншы оны секірісте ұстайды, жерге қонады жэне дриблингпен себет астынан кетуіне, доп беруге, лақтыруға бірнеше финттерді жасайды; 8) кедергі (келі) алдында алдамыш әрекеттері. Ойыншы доппен орындықтың алдында тұрып, лақтыруга немесе доп беруге финтті орындайды, содан кейін кедергіні оңға немесе сол жаққа айналып кетеді;
9) қимылсыз кедергіні (орындықгы, манекенді) қозғалыста алдап кету. Ойыншы доппен кедергіге қарай жұлқынуды жасайды, оны пивотпен немесе басқа финтпен алдап кетеді және себетке қарай әрекетті жалғастырады. Жаттығу себет бойынша лақтьфыспен аяқталады; 10) орыннан, жүруден, доп беруден кейін, жүргізуімен, бұрылыстарымен, алдымен, арқамен алга қарап, жұлқынудан кейін, жерге қЬнудан кейін 1x1 алдап кету; 11) допсыз 1x1 ойыны. Доп алаңның орта сызығында болады. Шабуылшы бетпе сызығында алдымен допқа қарап орналасады, қорғаушы оны өте тығыз қамқор етеді. Жаттықгырушының белгісі бойынша шабуылшы қорғаушыны финттермен алдап кетуге тырысып, допқа қарай
әрекетті бастайды. Қорғаушының мақсаты
- шабуылшыны денесімен тұрақты қарсы алып, оған допты ұстап алуға бермеу.- Допқа ие болғаннан кейін, шабуылшы қорғаушының белсенді кедергісін өтіп, қарама-қарсы тұрған себетті шабуылдайды; 12) бір доп берушімен 1x1 ойыны. Шабуылшы алаңда 5-7 м арақашықтықга апдымен себетке қарап орнапасады. Қорғаушы оны тығыз қамқор
етеді. Шабуылшының мақсаты қорғаушыны финттермен алдап кету және үш секундтық аймагында допты қабылдау үшін ашылу, допты қабылдау және оны себет астынан лақтыру. Әрбір тигізуден кейін, үштікте орындарын ауыстыру (1 схема);
13) бұрылыстармен бір доп берушімен 1x1 ойыны. Шабуылшы мен қорғаушының мақсаты 12 жаттығуға сәйкес. Шабуылшы қорғаушыны тек қана әрекеттердің бағыттарын кілт өзгертуімен немесе пивот адымы көмегімен алдап кетеді; 14) бір доп берушімен 1x1 ойыны, шабуылшыны жабық тұрыста қамқор • ететін және доп көрмей түрған қорғаушы арқылы доп беру. Шабуылшының мақсаты
бетпе сызығында жұлқынуларымен қамқоршылықтан бос болу және бір секірісте себет бойынша лақгыру 34
үшін допты қабыдцау. Қорғаушының мақсаты - доп берушіге қарамай допты ұстатпау (2 схема); 15) бір кедергі қоюшымен 1x1 ойыны. Шабуылшы доппен алаңда, себеттен 5-6 м арақашықгықга орналасады. Қоргаушы өтіп кетуге, лақтыруға бөгет жасап оны тыгыз қамқор етеді. Үшінші ойыншы шабуылшыга стационарлық, қозғалуысыз бөгет жасайды. Шабуылшының мақсаты -бөгетгі қолданып қорғаушыны алдап өту
жэне себет астынан допты лақгыру. Қоргаушының мақсаты - бөгетті өту және допты кіргізуге бермеу. Қоргаушының әрбір сәтті әрекеттёрінен кейін, үштікте ойыншылардың ауысуы шеңбер бойынша өтеді (3 схема); 16) допсыз 1x1 ойыны. Шабуылшы жаттықгырушының белгісі бойынша бетпе сызығынан әрекетгі бастайды және қорғаушыны финттермен алдап өтуге тырысады. Жаттығуды орындау екпіні алдымен орта, содан соң жыдцамға дейін өседі. Қорғаушы ең алдымен дұрыс түрысты, аяқ жұмысын қадагалау керек. Оның мақсаты - шабуылшыга шамасы жеткенше дейін көбірек өзін алдатып өткізбеу керек; 17) еденге бір соққымен 1x1 ойыны. Шабуылшы доппен себетген 5-6 м арақашықтақта орналасады, оған еденге бір соққыдан кейін себетке немесе лезде шабуылдауға рұқсатталады. Уақыт шабуылга үш секундымен шектелген. Шабуылшы Ш финттерді оңға-солға жасайды және
жұлқынумен қорғаушыдан Қ кетеді, доп берушіден ДБ допты қабылдайды және себетке лақгырады 1схема 35
2 схема Шабуылшы Ш қорғаушыдан Қ жұлқынып бос болады және секірісте, жерге қонбай, доп берушідін ДБ доп беруінен кейін допты себетке кіргізу керек 3 схема
Орталық ойыншысы О шабуылшыға Ш қорғаушынын Қ артынан
бөгетті жасайды, Ш бөгетті қолданып, допты жүргізіп себетке қарай өтеді Босансуға арналган жаттығулары Жылдамдық, күш, ептілік (дәлдік), секірмелілік және де басқа көптеген сапалардың үйлесуі маңызды, баскетболдагы босансу білмеуісіз жоғары нәтижелерге жету мүмкін емес. Ойыншыны өзара босансу білуге, аутогендік жаттықгыруға және өзара үқалауға үйрету маңызды. 1) денемен солға-оңға, алға-артқа еркін финттері; 2) білектен иыққа дейін қолдардың босансуы; 3) еденде отырып сирақгардың, аяқгардың босансуы; 4) еденде отырып жамбас-сандардың босансуы; 36
5) кермеде асылып тұрып аяқтардың артқы жақтарының босансуы; 6) ауырлық орталыгын бір аяқтан басқа аяққа ауыстыруымен секірулері - «маятник»; 7) баспен оңға-солға босансу әрекеттері; 8) аутогенді босансу, релаксация; 9) аяқгардың және қолдардың бұпшықетгерін өзара ұқалау. 7 Күш дайындыгы Баскетбол көбінесе кеп контактты, күшті ойыны болып келе жатьф. Баскетболшының барлық әрекеттерінің 70 % жылдамдықты- күшті міңезді
болып жүреді.
Бұл ойыншылардан, әсіресе орталықтылардан арнайы денелік дайындығын талап етеді. Олар уақыттың қысқа аралығында өзінің күиггік сапаларын көрсете алатын қабілетгілігі - жарылғыш күшіне ие болу керек. Баскетболда бұп жұлқынулар, секірулер, жылдам доп беру, қалқанда күресу, контр шабуьшдары. Табиғаттан күшті адамдар аз, бүлар арнайы жатгағуларды орындаганда күшті болады. Орталықты ойыншылардың күштік дайындығы спецификасында ең алдымен базасын, күш өсіруіне арналған фундаментін жасап, содан соң оны тұрақты жинастыру керек. Абсолюттік күш - бұл белгілі ойыншының өз сапмағын есептемегенде, әрекет жасаған кезде шектеулі күші. Салыстырмалы күш - бұл ойыншының салмагына күштің арақатынасы. Ереже түрінде, биік бойлы ойыншыларының омыртқа жотасы қисаюға жэне деформациялауга бейімделген. Сондықтан оларга омыртқалы бағананы қолдайтын, бұлшықеттік корсет жасау керек және де қарын бұлшықеттерін ныгайту керек. Тек осыдан кейін ғана ауыр салмақгы жаттықтыруларга кешіп өтуге болады. 7.1 Күш дайындыгының әдістемесі (барлық қалыптардың ойыншыларына арналган) Бұп эдістер 1988ж. Сеулдегі олимпиаданың алдында ҚСРО күрама командасымен қолданылған. Басында ойыншылар бұларды қуанасыз орындаған, бірақ бірте-бірте қуана орындай бастағаның айтып өткеніміз жөн. Күш дайындыгымен жүмыс істегенде, сіздер өз алдынызга эр түрлі мақсатгарды қоя аласыздар. Өз салмағынан 70-80 % салмақты цггангамен орта екпінмен бірнеше жақындаумен 5-7 рет отырып, 37
секіріп қалып, итергенде кезде сіз өзінің күшін дамытасыз. Өз салмагынан көбірек штангамен шұғылданганда, сіздер күшті дамытасыздар жэне бүлшықеттік салмақты всіп жетілдіресіздер. Жылдамдықты-күштік қабілеттерді дамыту үшін өз салмагына 45 % көп емес штанга керек - бүл жаттығуларды максималды екпінмен 10- 12 рет орындау керек. Жылдамдықгы-күштік төзімділігі үшін орта екпінмен 20-25 киліге дейін салмақпен 30-40 рет тольщ шаршаганша дейін жаттығулары орындалады. Ойыншылары аптасына үш рет бір сагаттан бір жарым сагатқа дейін күштік дайындыққа жүмыс істеген. Олар 2-3 адамнан бойымен, салмагымен, ойындық функцияларымен, күштік мүмкіншіліктерімен бірдей екі
топтарға бөлінеді. Қарқынды арқа
мен қарын
бұлшықеттеріне арналған міндетті жаттығулары кіретін бой жазудан кейін, алты станцияларда айналу жаттықтыруы басталады. жүктеу/скачать 3,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|