96. Қос функциялы қосымшаларға қандай қосымшалар жатады, олардың функционалдық қызметіне тоқталыңыз Қосымшаларлың қызметі яки функциясы олардың сөз немесе сөздің түрін жасаумен байланысты анықталады. Қосымшалардың екі түрлі қызмет атқаруын анықтайтын терминдер қос функциялы қоысмшалар, екі қызмет атқаратын қосымшалар, қос қызметті қосымшалар, бифункциялы/қосқызметті/қосымшалар, екі функциялы қосымшалар деп әртүрлі терминмен аталып жүр. Бифункциялы немесе қосфункциялы қосымшалар ұғымы қосымшалардың сөзжасамдық және сөзтүрленімдік қызметтеріне қарай айтылады және осы екі қызметке де олардың икемді болатынын аңғартады.
Қ.Шаяхметұлының «Қос функциялы қосымшалардың қызметі» атты еңбекте: «Сөзжасамдық орындайтын аффикстердің сөзтүрленімдік функцияға да икемделіп, қосалқы екінші қызмет атқаруы немесе бұған керісінше, негізінен сөзтүрленімдік функция орындайтын аффикстердің сөзжасамдық функцияға да қабілеттеніп, екінші қосалқы қызметке енуі бифункциялылық болады(, - деп көрсетеді.
Қ.Шаяхметұлы: Қазақ тілі аглютинативті тілдер тобына жатады. Сонымен байланысты сөзжасам және сөзтүрленім қызметін көбінесе қосымшалар атқарады. “Қосымша” термині алғашқы грамматикаларда “приставка”, “послелог”, “частица” делініп түрліше айтылады. «Көп қызметті қосымша дегеніміз – бір қосымшаның кемінде екі түрлі қызметте – сөз тудырушы әрі форма тудырушы қызметте жұмсалуы» - деп анықтама береді.
“Қосымша” терминін алғаш болып қазақ тіліне енгізген А.Байтұрсынұлы деп айта аламыз. А.Байтұрсынұлы жалғанған сөзінің тұлғасын ғана өзгертіп, мағынасын өзгертпейтіндерді - “жұрнақ” деп атаған. Қ.Жұбанов болса, “жұрнақ” терминінің орнына “үстеу” терминін ұсынған. Ы.Е.Маманов қосымшаларды, ең алдымен, не сөз жасайтын қосымшалар, не форма жасайтын қосымшалар деп жіктеу қажет деген концептуалды пікір ұсынады. Кейін Ы.Мамановтың осы концепциясын дамытқан ғалым С.Исаев қосымшаларды осы негізде бөліп көрсеткен.
С.Исаев сөзжасам қосымшаларының бір тармағы етіп – функциялық қосымшалар деген бөлікті көрсетеді. Қосымшалар –дей, -дай, -сыз, -сіз, ша, -ше, -ғы, -гі сынды жұрнақтар “функциялық қосымшалар” деген атқа ие болды. Ғалым бұл қосымшаларды жаңа сөз тудырмайтын, форма да тудырмайтын, контексте ғана өмір сүретін қосымшалар деп көрсетеді.
Бұл қосымшалар қазақ тілінде сөз тудырушы өнімді қосымшалар ретінде басымырақ танылған. Бірақ олардың басқа қосымша қызметтерді атқаратыны М.А.Мелиоранский, А.Н. Кононов, А.М.Щербак, Э.Р.Тенишев, М.А.Хабичев, Ф.Орузбаев, т.б. сынды ғалымдар өз еңбектерінде қарастырды.
-сыз,сіз
-дай,дей
-ша,ше
-тай,тей
-лық,лік
-ғы,-гі,
-қы
-сыз, -сіз қосымшасы – екі функцияны
-дай, -дей қосымшасы форма тудырушы
қосымша қызметтерін атқарғанда: Септеулік шылаулар тудырады; Септік жалғауы болып түрленеді
