Иіс сезу және дәм сезу анализаторлары
жүктеу/скачать 1,95 Mb. Pdf көрінісі
|
Иіс сезу және дәм сезу анализаторлары
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәм сезу жүйесі қамтамасыз етеді
- ДӘМ ҚАБЫЛДАҒЫШТАРЫ
| ИІС СЕЗІМТАЛДЫҒЫНЫҢ
АУРУЛАРЫ: 1 1 • Гипосмия- иіс сезудегі сезімталдықтың төмендеуі • Аносмия- иіс сезудегі сезімталдықтың жойылуы • Паросмия -иісті теріс түйсіну • Иллюзия- белгілі бір иіс тітіркендіргіштері болмаған жағдайдағы жалған түйсік • Галюцинация- елестеушіліктің пайда болуы • Иіс буылтығынан шығатын талшықтар бірнеше будадан тұрады • Олар алдыңғы мидың әртүрлі бөлігіне бағытталады • Бұл жолдардың ми қыртысындағы жобаланыстары ұласа байланысқан орталықтар қатарына жатады. Өйткені олар иіс жүйесінің басқа сезім жүйелермен байланысын қамтамасыз етіп,осы негізде бірнеше күрделітағамдық,қорғаны с,жыныстық т.с.с.қызмет атқарады Дәм сезу жүйесі қамтамасыз етеді Ауыз қуысына түскен тағамның сипатын, мөлшерін және түрін анықтау Организмнің тіршілігін,зат алмасуын. Сыртқы ортаға бейімделуін 13 • Дәм қабылдағыштары-дәм сезу баданасы тілдің түпкі жағына,жұмсақ таңдайда,тілше мен жұтқыншақтың шырышты қабықшасында орналасқан.Әсіресе тілдің ұшында,екі бүйірінде және түпкі жағында көп кездеседі • Адамда дәм сезу баданасы=10 мың • Қабылдағыш пен тірек жасушалары=8-12 • Ұзындығы мен ені= 70 мкм • Дәм сезу баданасының пішіні =сауытша тәрізді,төбесінде тесігі болады ДӘМ ҚАБЫЛДАҒЫШТАРЫ: • Дәм баданалары тілдің емізікшелерінде орналасқан.Бұларды емізікшелер арасындағы бездердің сөлі шайып отырады • Қабылдағыштардың ұзындығы=10-20 мкм • Қабылдағыштардың ені=3-4 мкм • Ұшқары жеріндегі өте сезімтал шағын түктердің саны=30-40 • Демеуші заттар дәм сезуші жасушаларға бадананың тесіктері арқылы өтеді ❖ Қабылдағыштың әртүрлі заттарды іріктеп сіңіретін стереоарнамалы шектері болады деп жорамалдайды ❖ Әрбір қабылдағыштардан сезгіштік жүйке талшықтары басталады ❖ Қабылдағыштар организмнің ең аз өмір сүретін жасушаларына жатады ❖ Олар әрбір 250 сағаттан кейін дәм сезу баданасының шетінен ортасына жылжып келетін жаңа жасушамен алмасады ❖ Көшкен кезде сүйке ұштары қабылдағышқа айналады 16 • Дәм қабылдағыштары дәмді түйсіну үшін жеке хеморецепторлар болады деген пікір бар • Ащы =тілдің түбінде • Тәтті= тілдің ұшында • Қышқыл және тұзды дәмді= тілдің бүйірлерінде • Алайда кейінгі кездегі зерттеулер бойынша, тілдің түбінде орналасқан қабылдағыштардың ащы тітіркендіргішке сезімталдығы,оның ұшындағыларға қарағанда,тек 6 есе,ал бүйіріндегілермен салыстырғанда 4 есе жоғары екендігі көрсетіледі ❖ Дәм баданасынан 2-4 сезгіштік жүйке талшықтары шығып, тіл,жұтқыншақ және кезеген жүйкенің құрамында сопақша мидың жалпы будасына келеді ❖ Бұлардан шыққан екінші нейрондар ішкі ілмектің құрамында таламусқа жетеді ❖ Одан ми қыртысының дәм сезетін аймағына келетін,үшінші нейрон басталады 17 1 8 ❖ Қабылдағыштардың ұқсас тітіркендіргіштерді жіктеп айыра білу қабілетін “ажырату сезімталдығы” деп аталады ❖ Адамда дәм сезудің әркелкі абсолют табалдырығы болады ❖ Ол организмнің әртүрлі (аштық,тоқтық,т.б)жағдайларына байланысты Дәм сезу талдағышы ми қыртысының артқы орталық қатпарының төменгі жағында - дәм сезу орталығына барады (Сильвий сайы). |