Ылым министрлігі
ІІ БӨЛІМ. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА СӨЗ ҚҰРАМЫН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
жүктеу/скачать 1,07 Mb.
|
Амирова А.Ж Курстық жұмыс
| ІІ БӨЛІМ. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА СӨЗ ҚҰРАМЫН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Бастауыш сыныпта «Сөз құрамы» тақырыбын оқу барысындағы тіл білімінің мазмұны Жаңартылған мемлекеттік стандарт білім беру парадигмасын өзгертуге бағытталған: білім көлемін берудің орнына – іс-әрекет әдістерін игеру негізінде оқушы тұлғасын дамыту. Бұрын білімнің өзіне басымдық берілсе, енді білім мен дағды тұлғаны дамыту құралы ретінде қарастырылады. Ақпаратты өз бетінше алу және оны әр түрлі қызмет салаларындағы өмірлік міндеттердің кең ауқымын шешу үшін пайдалану мүмкіндігі бірінші орынға шығады. Бастауыш білім беруде «қазақ тілі» пәні жетекші орын алады, өйткені қазақ тілін меңгерудегі табыс оқушының мектептегі басқа пәндер бойынша оқуының нәтижесін анықтайды, сонымен қатар оның балалар қоғамындағы «тұрғылықты жерінің» табысты болуын қамтамасыз етеді. Бастауыш мектептегі қазақ тілі курсы біртұтас үздіксіз оқу курсының бөлігі болып табылады, сондықтан ол бастауыш мектепте қазақ тілін оқытудың пәні мен мақсаттарына бағытталған. Бастауыш сыныптағы «Қазақ тілі» пәнінің мақсаты – функционалдық сауатты тұлғаны қалыптастырудың негізін қалау, баланың тілін, сөйлеуін дамытуды қамтамасыз ету, өзін ана тілінде сөйлейтін тұлға ретінде жүзеге асыруға көмектесу. Бастауыш сынып мұғалімдерінің жұмыс істеуіне қажетті негізгі мемлекеттік құжаты – оқу жоспарының барлық пәндері бойынша, соның ішінде қазақ тілі бойынша бағдарламалары бар. Тілдік білім берудің мазмұны бастауыш жалпы білім берудің мемлекеттік білім беру стандартымен анықталады. Стандарт бастауыш жалпы білім берудің негізгі білім беру бағдарламасын меңгерген білім алушылардың нәтижелеріне қойылатын талаптарды белгілейді: тұлғалық, метапәндік, пәндік. Қазақ тілінде бастауыш жалпы білім берудің негізгі білім беру бағдарламасын меңгеру кезінде оқушылар келесі пәндік нәтижелерге қол жеткізетіндігі көрсетілген: 1) Қазақстан Республикасының тілдік және мәдени кеңістігінің бірлігі мен алуандығы туралы, ұлттық бірегейліктің негізі ретіндегі тіл туралы алғашқы түсініктерді қалыптастыру; 2) оқушылардың тілдің ұлттық мәдениет құбылысы және адамдардың негізгі қарым-қатынас құралы екендігін ұғындыру, қазақ тілінің Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі, ұлтаралық қатынас тілі ретіндегі маңызын сезіну; 3) адамның жалпы мәдениеті мен азаматтық ұстанымының көрсеткіштері ретінде дұрыс ауызша және жазбаша сөйлеуге оң көзқарасты қалыптастыру; 4) қазақ тілінің нормалары (орфоэпиялық, лексикалық, грамматикалық) және сөйлеу этикетінің ережелері туралы бастапқы түсініктерді меңгеру; қарым-қатынастың мақсаттарын, міндеттерін, құралдары мен шарттарын бағдарлай білу, қарым-қатынас мәселелерін сәтті шешу үшін барабар тілдік құралдарды таңдау; 5) тілдік бірліктермен оқу әрекетін меңгеру және танымдық, практикалық және коммуникативті мәселелерді шешу үшін білімді пайдалана білу. Бұл нәтижелер пәннің барлық мазмұнымен қамтамасыз етілетіні анық, сондықтан нақты бөлімдерді оқу кезінде ерекше маңызды. Сондықтан «Сөз құрамы» тақырыбын оқу кезінде пәндік нәтижелер келесідей анықталады - оқушы үйренуі және білуі керек: • бір түбір сөздер тобынан түбірді табу, сөздердегі зерттелетін жұрнақтар мен жалғауларды көру, осы жұрнақтар мен жалғаулар арқылы сөз құрау; • сабақтас сөздерді көру және өз бетінше таңдау; • түбірдегі екпінсіз дауысты дыбыстардың әріптері бар сөздерді, тексерілген және айтылмайтын дауыссыз дыбыстардың әріптерінің, түбірдегі қос әріптері бар сөздерді дұрыс жазу; • түбірдегі дауысты және дауыссыз дыбыстардың әріптерін, сын есімнің соңындағы екпінсіз дауысты дыбыстардың әріптерін тексерудің өзіндік тәсілдерін; • сөзден жалғау мен түбірді табу; • қолда бар сөздерді құрамы бойынша талдау; • жұрнақ арқылы зат есім мен сын есім, көсемше арқылы етістік жасау. «Сөздің құрамы» қазақ тілі курсының тоғысқан тақырыбы. Әр сыныпта барлық тараулар мен тақырыптарды оқу кезінде жаттығуларға қосымша тапсырма ретінде бір түбірлі сөздерді және олардың мағынасын бақылау, бір түбірлі сөздер мен олардың ішіндегі түбірді, жұрнақты табуға, бір түбірлі сөздерді таңдауға арналған тапсырмаларұсынылады. Қазақ тілі курсында балалар бастауыш деңгейде тілдің барлық бірліктерімен: дыбыс, морфема, сөз, сөз тіркесі, сөйлем және мәтінмен танысып, қарым-қатынасын қадағалай отырып, тіл жүйесі туралы алғашқы түсінік алады. Құрамы бойынша талдау үшін сөйлеудің әртүрлі бөліктеріндегі сөздер ұсынылуы керек. Бұл оқушыларға префикстер мен жұрнақтардың сөздігін жасауға, олардың емлесі мен мағынасын білуге мүмкіндік береді. Шығарма бойынша талдаудың сөзжасамдық бағыттылығы тілдік қабілетін дамытудың маңызды құралы болып табылады, ол ана тілінің сөздік қорын бойына сіңіруге, сөз құрылымында еркін бағдарлауға, сөзжасамдық байланыстар арқылы сөздің мағынасын түсіндіруге, сауатты жазуға қажетті сабақтас сөздер тобын тану, құрастыру, сондай-ақ орфограммалы сөздерді жазу кезінде тексеру сөздерін таңдай білу дағдысын қалыптастыру. Сөздердің морфемалық құрамымен жұмыс істеудің маңыздылығы, біріншіден, мектеп оқушыларының сөздің лексикалық мағынасын ашудың жетекші тәсілдерінің бірін меңгеруінде. Осыдан мұғалімнің міндеті – балалардың тілдегі сөздің лексикалық мағынасы мен оның морфемдік құрамы арасындағы байланысты түсінуіне оңтайлы жағдай жасау, осы негізде оқушылардың сөздік қорын нақтылауға мақсатты түрде басшылық жасау. Екіншіден, сөзжасам негіздерімен таныстыру мектеп оқушыларының айналадағы шындық туралы білімдерін байытуға ықпал етеді. Сөздер жанама түрде (ұғымдар арқылы) заттармен, процестермен, құбылыстармен байланысады. Сөздер арасындағы мағыналық-құрылымдық байланыстың орнығуы корреляциялық ұғымдар арасындағы байланысқа негізделеді (мысалы, шекара және шекарашы сөздері сабақтас ұғымдардың атаулары болғандықтан мағыналық және құрылымдық жағынан байланысты). Шын мәнінде, мектеп оқушыларының сөздердің мағыналық-құрылымдық байланысын білу олардың қоршаған өмірде болып жатқан заттар, процестер арасындағы байланыстар туралы түсініктерін тереңдету дегенді білдіреді. Үшіншіден, сөздегі морфемалардың рөлін, сонымен қатар префикстер мен жұрнақтардың семантикалық мағынасын білу мектеп оқушыларының сөйлеу дәлдігін қалыптастыруға ықпал етеді. Мұғалімнің міндеті – оқушылардың сөздің лексикалық мағынасын түсінуіне ғана емес, белгілі бір префикстер мен жұрнақтары бар сөздердің контекстінде саналы қолданысын дамытуға барынша үлес қосу. Төртіншіден, орфографиялық дағдыны қалыптастыруда сөздің морфемалық құрамын зерттеудің маңызы зор. Бұл қазақ емлесінің жетекші принципі морфологиялық болғандықтан. Түбір, көсемше, жұрнақ, жалғаулардың емле дағдыларын теориялық негізде қалыптастыру (сондай жазу ғана саналы болуы мүмкін) фонетикалық, сөзжасамдық және грамматикалық білімді мақсатты түрде пайдалануды талап етеді. Демек, сөздің морфемалық құрамын зерттеудің маңызды міндеттерінің бірі – сөз морфемаларының, ең алдымен, түбірдің орфографиялық дағдыларын қалыптастыруға қажетті білім мен дағдының негізін жасау. Сонымен, бастауыш сыныпта тіл тәрбиесі процесінде «Сөз құрамы» тақырыбын меңгергеннен кейін оқушы сөз құрамын синтездеу, талдау сияқты логикалық операцияларды игеріп, сөз құрамын анықтап, сөз құрамына қажетті барлық әрекеттерді меңгереді. Бірақ бұл бағыттағы жұмыстар балалардың пәндік нәтижеге жетуімен де байланысты болғанымен, тіл мен сөйлеу нормаларын меңгеруге аз көңіл бөлінетіні анық. Сонымен бірге пәндік нәтижеге жетуді қамтамасыз ететін негізгі шарт педагогикалық кешен болып табылады, бірақ жүйеде өзара бақылау, өзін-өзі бақылау, пәндік нәтижеге жету процесін басқару сияқты маңызды шарттар ескерілмейді. жүктеу/скачать 1,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|