дам баласы ж арат ылганнан баст ап цүдайга ж албарынып, құлшылық етіп келеді. Ж ер ж үзін дегі адам зат атаулының қүдайга ж асаган гибадат т ары эрт үрлі болганымен де, негізгім ақсат т ары ж арат уш ы га ж алба ры ны п дүга оқу арқылы жацсылыңты тілеу, ж амандьщтан цүтылу. Қ ұдайды ң рақымш ылыгымен күнәсінен арылу. Бүл бүкіл дінге орт ақ үгым. Осындай діни дүгаларды ң бірі манихейлік когамнан ж еткен «Хуаст уаяифт » еді. Бүл дүга ең алгаш көне иран тілінде ж азылган. Кейіннен еж елгі т үркі халыцтарының арасы на манихей дінін т арат у қаж еттілігінен манихей ж әне көне ұйгы р ж азуы н қолдана отырып, т үркі тіліне аудары лады . «Ху- астуанифт» дүгасы ның түпнүсқасы табылган жоқ. Тек Л ондон ж эне Б ер лин м үраж айлары ндагы манихей әрпімен ж азылган екі нүсқа мен П ет ербург қаласы нда сацтаулы үйгы р әрпімен хат қа т үсірілген бір нүсқа ган а біздің зам аны м ы зга дейін жетті. Атсшган үш нүсқа да толық емес. Ә рқайсысы нда «Хуастуанифт» дүгасы ның кейбір бөлім дері ган а келтірілген. Мәселен, Берлин- де сацтаулы т үрган нүсқада мәтіннің баст апқы болігі берілсе, П ет ербургт егі нүсңада дүганың ж алгасы ж азылган. Ал Л ондондагы ж азбадан «Х уаст уа нифт» мэт інініц ж огары дагы екі нүсқада ж оқ т арауларын т абуга болады. «Хуастуанифт» дүгасы ның мәтінін ең алгаш неміс галымы А.Грюнведел 1907 ж ылы Түрфанга ж асаган экспедициясы кезінде т абады. Бүл нүсқа «Б ер лин нүсқасы »
деп аталады. Түрколог галым А. Л екок 1911 ж ылы оның мэтінін, транскрипциясын, немісше ж олма-ж ол аудармасы н ж эне т үсіндірмесін ж азы п ж ариялайды 151. Ал Л ондондагы қолж азба А. Стейннің ңолына 1907 ж ылы Д ух у-
