ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ –

199
– Оқушының жеке қабілетін айқындау, іздену;
Педагогтың инновациялық іс­әрекеті келесі белгілермен сипатталады:
–  өзінің  жеке  касиеттерін  есепке  ала  отырып,  басқалардың  инновациялық  тәжірибесін  өзгерту, 
жетілдіру, қабылдау қабілеті;
–  жаңа  ғылыми  идеялар  мен  басқалардың  тәжірибесінен  хабардар  бола  отырып,  өз  жұмысының 
нәтижесін ұғыну қажеттілігінен;
– жаңа ғылыми зерттеулер, олардың әдістемелік жүзеге асуын үздіксіз тәжірибеге енгізумен;
– педагогикалық инновацияның жаңа әдістері мен тәсілдерін өз бетінше жасаумен;
– педагогикалық кертартпалықпен, догмамен, артта қалушылықпен белсенді күрес жүргізумен.
Айтылғандарды есепке алғанда, педагогтың өнімді инновациялық іс­әрекетінің көрсеткіштері мы­
налар:
– педагогикалық еңбектің тиімділігі;
– оқу­тәрбие үрдісіне қатысушылардың педагогикалық талаптары мен бағыттарының бірлігі;
– жеке тұлғаның шығармашылық тұлғасының қалыптасуы;
– мұғалім беделінің өсуі;
– оқушылардың істі талдау әдіс­тәсіліне, диалектикалық ойларға үйренуі;
– оқу және тәрбие үрдісінде зерттеу тәсілінің педагогикалық қызмет үлгісіндегі ашылулары.
Педагогтың  инновациялық  іс­әрекетін  сараптау  бағасы  В.К.  Криллов,  М.Р.  Львов,  Н.В.  Пути­
лин,  А.А.  Талмачев  және  т.б.  көрсеткен  белгілері  негізінде  жүзеге  асады.  Мұнда  методологиялық 
мәдениет кіреді, оның құрамында мыналар кездеседі дейді зерттеушілер: қазіргі білім берудегі фило­
софиялық білім; негізгі ұғым жайлы педагогика ғылымы мен осы түсініктердің өзара қатынасы жай­
лы  педагогикалық  терминология;  педагогикалық  ақпаратты  қолдану,  өңдеу,  алу  әдістерін  меңгеру; 
педагогикалық құбылыстың диагностикалық тәсілі (диалектикалық ойлау); педагогикалық үрдіс пен 
құбылыстарға,  өзінің  педагогикалық  тәжірибесін  баяндауға  жүйелі  амал  жасау;  педагогикалық  қыз­
мет жайлы, тұлға мен ұжым құрылымы жайлы білімі; оқу­тәрбие құбылысындағы, үрдісіндегі фактор­
лар мен шарттарды, қозғаушы күштерді, қарама­қайшылықтарды табу, талдау, баяндау қабілеттілігі; 
педагогикалық жаңашылық салдары: баланың жеке тұлғасын, оның өзіндік көңіл­күйін, денсаулығын, 
белсенділігін дамыту, мұғаліммен ынтымақтастығын нығайтатын жаңа педагогикалық бағыттар.
Қазіргі кезде әрбір қоғам мамандарының алдына қойған талаптарына сәйкес «маман моделін» ма­
ман профессиограммасын жасау міндеті жұртшылықтың назарын өзіне аударуда.
Бұл міндетті шешуге байланысты ғылыми зерттеулер жүргізіп жүрген ғалымдар, педагогтар, пси­
хологтар бар (Н.В. Кузьмина, Ф.Н. Гоноболин, В.А. Сластенин, А.И. Щербаков, Н.А. Сорокин). 
В.А. Слас тениннің пікірі бойынша, мұғалім профессиограммасы мыналарды қамтиды:
1) Қоғамның cаяси сапалары;
2) Әлеуметтік­психологиялық, этикалық­педагогикалық және ұстаздың жеке басының сапалары;
3) Психологиялық және педагогикалық даярлық;
4) Мамандық бойынша даярлық;
5) Пән бойынша даярлық.
Бұл  сапалар  мұғалімдік  қызметке  қойылатын  жалпы  талаптардан  туады.  Инновациялық  іс­әре­
кет  моделін  қалыптастыруда  Л.Н.  Подымова  өзінің  ғылыми­зерттеу  жұмысында  отандық  және  ше­
тел  педагогикалық,  психологиялық,  әдістемелік негіздерін  оқып  үйренудегі  мынадай  көзқарастарды 
ұсынады:  аксиологиялық,  рефлексті­қызметтік,  жүйелі­қызметтік,  әлеуметтік­психологиялық,  жеке­
шығармашылық. Антор мұғалім моделін жасауда жалпы инноватика жайлы (Б. Мор, Э. Роджерс, 
И. Шумпетер) білімге сүйену, моделдің технологиялық блогын құрауда жаңалықтың өмір сүру циклін, 
оның  сатыларын  (талдау,  жоспарлау,  даярлау,  қолдану),  жаңалық  енгізудің  пайда  болуы,  меңгерілуі 
(диффузия мен рутинизация) сияқты құбылыстарды басшылыққа алыну керек деп көрсетеді.
А. Николс ұсынған жаңалық енгізудің модел инновацияның үш түрлі кезеңін – даярлық, жоспарлау, 
жаңалықты енгізуді қамтиды. Инновацияның мазмұндық құрылымына кіретіндер – білім беру, тәрбие­

200
леу үрдісінде, оқу­тәрбие жұмысын және оларды меңгеріп алу, зерттеу, мектептегі оқу­тәрбие үрдісіне 
енгізу.
Болашақ ұстаздың инновациялық іс­әрекеті төрт түрлі өлшеммен сипатталады:
– инновациялық іс­әрекеттің қажеттілігін сезінуі;
– оқу үрдісіне жаңалық енгізуде шығармашалықпен қызмет етуге даярлығының болуы;
– енгізілетін жаңалықтардың бағытының дұрыстығына, тиімді нәтиже әкелетініне сенімді болуы;
– белгілі проблеманы шешудегі қолданылатын инновациялық іс­әрекетті толық өзіне қабылдап, оны 
енгізе білуі.
Оқыту процесінің басты компоненті – оқытудың мақсаты мен мазмұны. 
Оқушылардың рухани дамуына, ең алдымен, оқытудың ғылыми мазмұны мен гуманитарлық бағыты 
орасан зор ықпал етеді. Жалпы білім беру, негізінен, үш түрлі мақсатты көздейді:
Біріншісі – табиғат, қоғам, техника, өнер туралы ғылыми білім негіздерін меңгеру. Бұған ғылымдағы 
негізгі заңдылықтардан, фактілерден, жетекші ұғымдағы негізгі зандылықтардан, фактілерден, жетекші 
ұғымдар  мен  идеялардан  басқа,  дүниетанымдық  идеялар  мен  сенімдер,  практикалық  біліктер  мен 
дағдылар және ғылыми ойлау тәсілдері жатады. 
Екіншісі – оқушыларды практикалық іс­әрекетке даярлау, өз бетімен қоғамдық пайдалы еңбек етуге 
дайындау. Оқытудың үшінші мақсаты – оқушылардың ғылыми көзқарасы мен сенімдерін қалыптастыру 
оқу пәңдерін оқытуда олардың танымдық және тәрбиелік мүмкіндіктерін мейлінше толығымен пайда­
лануды керек етеді. 
Білім  берудің  мақсатын  айқындау  үшін  Жүсіпбек  Аймауытовтың  мына  сөздерін  еске  алған  жөн: 
«Мектеп бітіріп шыққан соң бала бүкіл әлемге, өзгенің және өзінің өміріне білім жүзімен ашылған са­
налы ақыл көзімен қарай білсе, міне, білімдендірудің көздейтін түпкі мақсаты осы. Мектеп осы бағыт­
та баланың келешекте жетілуіне мықты негіз салуы керек».
Оқыту  –  екі  жақты  процесс.  Оқыту  процесі  –  оқушы  мен  мұғалімнің  өзара  бірлесіп  жасайтын 
қызметінен  тұратын  күрделі  әрекет.  Оқыту  мұғалімнің  білім  берудегі  жетекші  әрекеті  болса,  оқу  – 
баланың өзінің танымдық, практикалы әрекеті.
Инновациялық білім беру – іскерліктің жаңа түрі. Инновациялық қызмет оқу ісін дамытуға, пән­
дердің мәнін тереңдетуге, оқытушының кәсіптік шеберлігін арттыруға басқа жаңа технологияларды 
енгізуге,  пайдалануға  және  шығармашылық  жұмыстар  жүргізуге  бағытталған.  Мұндай  технология­
ларды қолдануда, біріншіден, оқытушы ұтады, яғни ол сабақты тиімді ұйымдастыруға көмектеседі, 
оқушының пәнге деген қызығушылығы артады, екіншіден, оқушы ұтады, себебі оның тақырып бойын­
ша танымы кеңейеді. Осылайша білім берудің қалыптасқан әдістемесіне оқытудың жаңа технологиясы 
тұрғысынан өзгерістер енгізілсе, білім сапасы арта түспек деп ойлаймын.
Әдебиеттер:
1. Қазақстан мектебі журналы. – Алматы, 2008.
2. Интернет материалдары.
3. Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңы. – Астана, 2007.
4. «Қазақстан­2030» стратегиялық бағдарламасы. – Астана, 1997.
5. Валиева М. Жаңа педагогикалық технологиялар / Әдістемелік нұсқау. – Кызылорда, 2002.
Резюме
В статье рассмотрены оптимальные варианты реализации педагогических технологий, изложены 
основные моменты использования инновационных технологий в педагогической деятельности. Пред­
лагаются ведущие компоненты учебного процесса в духовном формировании учащегося.Применение 
инновационных технологий побуждает интерес к учебе, формирует научное мировоззрение студентов, 
их самостоятельность. Применение данного метода способствует расширению кругозора обучающих­
ся, оптимальному планированию и реализации занятий преподавателем. 

201
Summary
Article reviews optimal ways of applying pedagogical technologies and main features of applying 
innovational technologies in pedagogical activity. Key elements of educational process engaged in spiritual 
development  of  students  are  presented. Application  of  innovational  technologies  encourages  eagerness  to 
learning, shapes scientific ideology of students. This method stimulates broadening of the students’ world 
view, optimal planning and execution of lessons by professor. 
ӘОЖ 574:161/162:316.74:80
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ДИСКУРС ЖӘНЕ 
ОНЫҢ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Г.Н. БАЙЖАНОВА, 
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, 
Қазақстан Республикасы
 Бүгінгі таңда жаһандану заманында экология және қоршаған орта қоғам өмірінде маңызды орын 
алады. Сонымен қатар экология мәселесі қоғамның коммуникативті іс­әрекетіне еніп, оның дискурсивті 
кеңістігіне әсер етеді.
Қазақстан  Республикасы  Президентінің  2003  жылғы  3  желтоқсандағы  №  1241  Жарлығымен  ма­
құлданған  Қазақстан  Республикасының  2004­2015  жылдарға  арналған  экологиялық  қауіпсіздігі  тұ­
жырымдамасында экологиялық апат аймақтарын, әскери ғарыш полигондары мен сынақ кешендерін 
оңалтуды  негізгі  міндеттерге  жатқызып,  басты  назар  аударылған  [1].  Себебі,  осы  атап  көрсетілген 
жағдайлардың  барлығы  біздің  өңірден  тиісті  өз  орындарын  алады.  Яғни,  оған  Арал  апат  аймағын, 
Байқоңыр  ғарыш  айлағын  және  қауіпті  Возрождение  аралын  жатқыза  аламыз.  Мәселен,  Арал  эко­
логиялық дағдарысы – адам қарекетінің әсерімен болған экологиялық дағдарыстың неғұрлым айқын 
мысалы. Арал теңізінің болашағы бүкіл дүние жүзі халықтарын толғандыруда. Өйткені, оның жойы лып 
кетуi Орта Азия мен Қазақстанды ғана емес, көптеген Шығыс елдерінің тыныс­тіршілігіне зардабын 
тигізген.  Сондықтан,  Арал  мәселесі  көптеген  шетел  және  отандық  ғалымдар  арасында  пікірталас­
тар  туғызып,  осыған  байланысты  жоспарлы  түрде  ғылыми  негізде  жұмыстар  жасалып,  халықа ра­
лық  конференциялар  ұйымдастырылуда.  Жоғарыда  аталған  мәселелер  экологиялық  дискурстың 
өзек тілігін  айқындай  түсетіні  анық.  Экологиялық  дискурсқа  экология  тақырыбы  мен  мәселесін  қа­
растыратын монографиядан бастап, көркем әдебиетке дейінгі әр түрлі жанр мен стиль қызметіндегі 
мәтіндерді  жатқызамыз.  Бұл  –  экология  тақырыбындағы  ситуациялық  қарым­қатынасқа  негізделген 
ауызша немесе жазбаша мәтін. Экологиялық дискурстың негізгі ұғымы және тақырыбы табиғат пен 
қоршаған  ортаның  жағдайы  болып  табылады.  Кейінгі  кезде  «дискурс»  термині  лингвистикада  кең 
өріс алды. Лингвистикалық энциклопедиялық сөздікте дискурс экстралингвистикалық факторлармен 
(прагматикалық,  социомәдени,  психологиялық  және  т.б.)  байланыстырылған  мәтін  ретінде  және 
әлеуметтік іс­әрекетке бағытталған көзқараста қарастырылуда [2].
Жалпы дискурс теориясының қалыптасуына екі дәстүрдегі мектеп өкілдері маңызды рөл атқарды. 
Олар:  американдық  мектеп  және  чех  лингвистикалық  мектебінің  дәстүрі.  Тіл  білімінің  дамуы  дис­
курс теориясына негізделген арнайы ғылыми зерттеулерді қажет етіп, жан­жақты зерделенуде. Осыған 
байланысты дискурс пен мәтінді ажырата көрсетуге ұмтылған еңбектер көптеп жариялануда. Қазіргі 
филологиялық ғылымда дискурс пен оның табиғатын ашуға байланысты пікірлер әр тарапты. Оған 
«белгілі бір аядағы ағымдық тілдік қызмет», «тілдік байланыстар арқылы жасалатын мәтін», «аяқталған 
26-0124

202
тілдік  қарым­қатынас»,  «оқиғалық  аспектідегі  мәтін»,  тағы  сол  сияқты  көптеген  анықтамалар  бе­
рілді. Сонда «дискурс» ұғымы тілдік қызметті де, мәтінді де, мәтін аясында ойтолғамды білдіретін 
көп  мағыналы  термин.  Яғни,  бір  сөзбен  айтқанда,  дискурс­мәтіннен  басқа  экстралингвистикалық 
факторларды (қоршаған ортаны, ой­тұжырымды, қағидалар мен адресаттың мақсаты) білдіретін күр­
делі экстралингвистикалық құбылыс. Бұл жөнінде Л. Дж. Филиппс, М.В. Йоргенсен, М.Л. Макаров, 
Е.И. Шейгалдардың зерттеулерінде кең айтылған. Батыста ХХ ғасырдың 70­жылдарынан бастап, линг­
вистика саласында кең қолданыста болған «дискурс» ұғымы елімізде, яғни қазақ тіл білімінде тек 
ХХI ғасырдың алғашқы жылдарында зерттеліп, айналысқа түсе бастады. Дискурсты түсіндіріп, оның 
талдау теориясын зерттеген шетелдік ғалымдар – Т.А. Ван Дейк, П. Серио, Д. Шифрин, М.Л. Макаров, 
А.И. Варшавская, В.В. Богданов, Н.Д. Арутюнова, В.З. Демьянков, В.В. Красных, А.Е. Кибрик, 
Л.С. Выготский және т.б. Т.А. Ван Дейк бойынша дискурс дегеніміз – белгілі бір мәтін құру, сонымен 
қатар тілдік шығарманың белгілі бір дәрежедегі экстралингвистикалық жағдаяттарға байланысты неме­
се тәуелді болу негізіндегі күрделі коммуникативті құбылыс [3]. Бұл анықтамадан дискурстың мәтін  нен 
кеңірек ұғымда қарастырылатынын және оның кеңістік пен уақыт талабы мен жағдайына сәйкес дамуы 
мен қабылдануын тұжырымдаймыз. Дискурсты түсінудің пәнаралық моделін Т.А. Ван Дейк пен В. Кинч 
құрды деуге болады. Бұл модельдің негізгі компоненттеріне ғалымдар когнитивтік, контекстуальдық 
негіздерді жатқызады. Дискурсты немесе мәтінді түсіндіру дегеніміз – қабылданған мәліметтерді түсі­
ну, өңдеу ғана емес, сонымен қатар ішкі когнитивті ақпаратты пайдалану мен оның белсенділігі. Фран­
цуз  мәдениеттанушысы  Мишель  Фуко  дискурсқа  «қоғамдық  өмірдің  барлық  деңгейлерін  қамтитын 
әлеуметтік негіздегі үдеріс» деп философиялық тұрғыда анықтама берсе, [4] ресейлік зерттеуші Рев­
зина О.Г. «Дискурс, бұл – барлық айтылғанның және дыбысталғанның әрекеттілігі, байланысы» деген 
тұжырымдама беріп, дискурстың лингвистика ғылымындағы маңыздылығын айқындай түсті [5]. Бұл 
анықтамадағы «барлық айталған» тіркесінің астарында сөйлеушінің белгілі бір жағдаятқа байланыс­
ты ойы, пікірі және соның негізінде қалыптасқан көзқарасы жатса, «барлық дыбысталған» тіркесінің 
астарында сөйлеушінің ой­пікірі, қалыптасқан көзқарасының вербальды формада бейнеленіп, берілуі 
жатыр.
Сонымен қатар отандық зерттеуші, ғалымдар – Н. Уәли, З.Ш. Ерназарова, Г. Әзімжанова, Д. Әлке­
баева,  Ж.М.  Кеншінбаева,  Г.Г.  Бүркітбаева  және  т.б.  «дискурс»  ұғымына  анықтамалар  беріп,  оның 
түрлерін белгілеген және дискурстық талдау жасаған. Олардың барлығына да тән ортақтық – дискурс­
тың тек лингвистикалық қырынан ғана танылмайтындығы, оның экстралингвистикалық, әлеуметтік 
сипатын қоса қарастыру міндеттілігі, мәтіннің статикалық, дискурстың динамикалық сипатта алы нуы. 
Айырмашылық – дискурсты тілдік әрекеттесу үрдісі мен сол үрдіс нәтижесі – мәтіннің қосын
 
дысы 
(А.А. Кибрик) деп, сондай­ақ мәтін мен интеракцияға қатысушылар және коммуникативтік жағ даят 
қосындысы (Г.Г. Бүркітбаева) деп тануында. Қазақ тіл біліміндегі анықтамаларда дискурс – қолданыс­
тағы мәтін, яғни сөйлеу тілінің нақтылы коммуникативтік қарым­қатынас орнатудағы қызметі [6], дис­
курс– нақты айтылған сөз, өзінің мағыналық­ақиқаттық мазмұнымен қоса экстралингвистикалық фак­
торларымен жүйеленетін сөйлесімдер [7], фреймі «автор», «сөз актісі» – «адресат» және «сөз жағдаяты» 
(сөздің қандай ситуацияда айтылғаны) деген құрылымдардан тұратын коммуникативтік «уақиға» [8] 
сапасында берілген.
Дискурстың  түзілуі  мен  қолданылуы  дегеніміз  –  тілдік  тұлғалар  арасында  тілдің,  оның  ой­
мен тоғысуы сәтінде, яғни сөйлеуде орындалуы. Ол тілдік тұлғалардың өмір тәжірибесі мен білімі, 
дағдысы,  олардың  сөйлеу  жанрларына,  сөйлеу  тактикасы  мен  сөйлеу  стратегиясына  сәйкестігі,  өзі 
таңдаған коммуникативтік рөлді қалай атқарғанына байланысты болады. Дискурстың коммуникативтік 
тұрғыдан қамтамасыз етілуіне хабардың жеткізілу жолдары, коммуникация арналары (ауызша, жазба, 
радио, теледидар, интернет) және код­тіл жатады. Дискурстың өмір сүру формалары – оның қолданыс­
та сөйлеу жанрларына сай жүзеге асуы. Дискурс өнімінің сақталуы «мәтін кітапханасы» түрінде бола­
ды да, сол арқылы дискурсқа қайтып орала алады. Яғни, мәтін тілде орналасып, дискурста өмір сүре ді 
[9].  «Экологиялық»  термині  экологиялық  дискурстың  негізгі  қарастыратын  мәселесі  болып  табыла­
ды. Экологиялық дискурс төңірегінде тірі ағзалар, табиғат пен оларды қоршаған ортаның өзара қа­
рымқатынасының байланысы қарастырылады.

203
Экологиялық дискурсқа монографиялардан бастап экология тақырыбы мен қоршаған орта мәселе­
лері  жайында  жазылған  көркем­әдеби  және  атақты  шығармаларды  қамтитын  түрлі  функционал­
дық стильдегі және жанрдағы мәтіндер жатады. Олар – экологиялық тақырыбындағы талқылауларға 
негіз делген  байланыстырушы  ауызша  немесе  жазбаша  сипаттағы  мәтіндер.  Жазбаша  сипаттағы 
экологиялық дискурстар қатарын еліміздің экологиялық аймақтарында жүргізіліп жатқан ғылыми зерт­
теу жұмыстарынан, экологиялық зардап деңгейі, алдын алу шаралары және қоршаған ортаны қалпына 
келтіру  іс­шаралары  жайында  тілдік  шындықты  айтатын  газет­журнал  басылымдарынан,  ғаламтор 
блоктарынан кездестіреміз. Ал ауызша сипаттағы экологиялық дискурстарды халықаралық, мемлекет 
ішілік қоршаған ортаны қорғау жұмыстарымен айналысатын мекемелер ұйымдастыратын конферен­
ция, симпозиум және пікірталастардан, бұқаралық ақпарат құралдары – теледидар, радио арналары 
басшылығымен  жүргізілетін  шыншыл  хабарлардан  кездестіреміз.  Экологиялық  дискурс  –  экология 
және лингвистика ғылымдарын байланыстыратын, экологиялық лингвистика саласының зерттеу ны­
саны болып табылады. Эколингвистика 1990 жылдары лингвистика ғылымының жана зерттеу пара­
дигмасы ретінде көріне бастады [10]. Бұл сала тілге негізделген қоғамдық мәтіндерді ғана емес, со­
нымен қатар қоғамға негізделген экологиялық мәтіндерді қамтиды. Демек, қазіргі таңдағы еліміздің 
экологиялық ахуалын, яғни экологиялық мәселелер мен олардың тууының себепші факторларын, ал­
дын алу шараларының іске асуын аталмыш қоғам иелерінің назарына салатын, анық­қанығын ашып 
хабардар ететін түрлі стильде, жанрда көрініс табатын экологиялық дискурстар. 
Қазіргі таңда эколингвистикада екі негізгі бағыт анықталып, қалыптысқан: 
– экологиялық лингвистика, ол экология жағдайынан алшақ және метафоралық тұрғыда тіл және 
тіл білімі саласына экологиялық терминдерді (экология, қоршаған орта, экожүйе), оның принциптерін 
және зерттеу әдістерін көшірумен сипатталады. Бұл жағдайда тілдердің өзара байланысы және бір­
біріне әсері немесе ықпалы басты назарға алынып зерттелінеді. 
 
– тілдік экология, ол тілдегі экологиялық тақырыптырдың мағынасын тіл біліміне және оның әдіс­
теріне сүйене отырып қарастырады. Тілдер мен мәтіндер өзіндік экологиялық сипат тұрғысынан тал­
данады. Бұл жағдайда қоршаған ортадағы өзекті мәселелерді сипаттаудағы тілдің алатын орны зерт­
теледі.  Бұл  бағыт  тіл  мен  экологиялық  сұрақтардың  өзара  байланысын  зерттеп,  адамның  табиғат 
және  өзін  қоршаған  ортамен  өзара  арақатынасындағы  мәселелердің  тілде  көрініс  табуын  қамтиды. 
Эколингвистиканың  екі  бағыт  теориясы  бойынша  экологиялық  дискурс  тілдік  экология  бағытының 
объектісі  болып  табылады.  Функционалды­стильдік  ерекшеліктеріне  байланысты  экологиялық  дис­
курстың төмендегідей түрлері айқындалады: 
1) ғылыми дискурс, оған экологтар құрған мәтіндер, яғни ғылыми мақалалар, зерттеу жұмыстары 
және т.б. кіреді; 
 
2) медиялық дискурс, оған бұқаралық ақпарат құралдары (газет­журналдар басылымдары, теледи­
дар, радио, ғаламтор) арқылы таралатын және журналистер дайындайтын мәтіндер негізге алынады;
3)  діни­нанымдық  дискурс,  экология  төңірегіндегі  діни  пікірталастардағы  ауызша  және  жазбаша 
мәтіндер;
4) көркем­әдеби дискурс, көркем­әдеби шығармалары арқылы беріледі [10].
Кез  келген  дискурс  секілді  экологиялық  дискурстың  ғылыми  экодискурс  түрі  басқа  жанрларына 
негіз немесе бастау болып табылады. 
Дегенмен, еліміздің қоғамдық, әлеуметтік, экономикалық және саяси жағдайына байланысты эко ло­
гиялық дискурстың функционалдық­стильдік ерекшелігіне қарай ресми­іскерлік экодискурс түрін қо­
суға болады. Ресми­іскерлік экологиялық дискурсқа қоршаған ортаны қорғау, оның ластануы және де 
экологиялық мәселелердің алдын алу мақсатында жұмыс атқаратын түрлі халықаралық, мемлекеттік, 
аудандық мекемелер жүргізетін келіссөз, конференция, симпозиум, пікірталас және т.б. жатқызуға бо­
лады. Себебі дискурстың мәтіннен бірден­бір ерекшелігі кез келген дискурс жазбаша да, ауызша түрде 
де  кездесуі.  Қорытындылай  келе,  экологиялық  дискурс  адамзат  тіршілігінің  алға  үздіксіз  дамуында 
басты да маңызды роль атқаратын лингвистика және экология ғылым салаларының сабақтасып, байла­
ныса зерттелу нәтижесінде дамиды.

204
Әдебиеттер:
1. ҚР Президентінің халыққа Жолдауы // Егемен Қазақстан. – 2004.
2. Лингвистический энциклопедический словарь / Гл. ред. В.Н. Ярцева. – М., 1990.
3. Ван Дейк Т.А. Язык. Познание. Коммуникация. – Б.: БГК им. И.А. Бодуэна де Куртене, 2000. – 300 с.
4. Lemert C., Cillan G. Michel Foucault. Teoria spoleczna i transgresja. – Warszawa, 1999.
5. Ревзина О.Г. Дискурс и дискурсивные формации // Критика и семиотика. Вып. 8. – Новосибирск, 
2005. – С. 66­78
6. Әлкебаева Д.А. Қазақ тілінің прагмастилистикасы. – Алматы: Зият­Пресс, 2007. – 243 б.
7. Уәли Н. Қазақ сөз мәдениетінің теориялық негіздері: филол. ғыл. докт. ...афтореф.: 10.02.02. – Ал­
маты, 2007. – 49 б.
8. Литвиненко А.Л. Описание структуры дискурса в рамках Теории РиторическойСтруктуры: при­
менение на русском материале. – http: //www.dialog­21.ru/archive– article.asp.param.
9.  Дискурсты  талдау  түрлері  //  Әл­Фараби  атындағы  Қазақ  ұлттық  университетінің  Хабаршысы. 
Филология сериясы. – Алматы, 2007. – № 9 (108). – 133­138 бб. 
 
10. Иванова Е.В. К проблеме исследования экологического дискурса // Политическая лингвистика.– 
Екатеринбург, 2007. – Вып. 3(23). – С. 134­138.
Резюме
В статье рассматривается экологический дискурс как один из видов дискурса, как объект эколо­
гической лингвистики. Экологический дискурс является объектом исследования языковой экологии. 
Доказывается, что направление эколингвистических исследований было бы более точно и правомерно 
назвать изучением экологического дискурса. 
Summary
The given article reviews ecologic discourse as one type of discourse – a target of ecological linguistics. 
Ecologic discourse is an object of language ecology studies. Article states that it’s more relevant and rightful 
to call the field of eco­linguistic studies as ecologic discourse studies. 
УДК 82.35

жүктеу/скачать 2,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: