Issn 1607-2782 Республикалық

 
70 
индивидуальные особенности тех, кого предстоит обучать и воспитывать учителю в школе, но и 
его  индивидуальные  особенности,  его  самобытность,  самоценность,  субъективный  опыт  и  т.  д. 
Традиционно  учитель  готовился  как  трансформатор  закономерностей  и  принципов  учебно-
воспитательного процесса. Мастерство педагога долгие годы рассматривалось как определенный 
уровень  знаний,  умений  и  навыков  в  предметной  области.  Сегодня  внимание  к  внешним 
проявлениям  педагогической  деятельности  обогащается  вниманием  и  к  ее  сущностным 
проявлениям.  А  это  требует  от  учителя  глубокого  понимания  тех  своих  личностно-
профессиональных  особенностей,  осознанное  использование  которых  делает  его  более 
продуктивным. Педагогическая наука, теория и практика центр внимания переносят на сложный 
внутренний мир учителя, индивидуально-ориентированные способы его развития и гармонизации. 
Не  изучив  и  не  поняв  себя,  учитель  не  может  обоснованно  управлять  собой,  своим 
профессиональным  развитием,  корректировать  профессиональную  жизнедеятельность.  Он 
существует  в  замкнутом  круге  одних  и  тех  же  профессиональных  ошибок,  недостатков,  кон-
фликтов. Не видя их первопричины, не может проследить причинно-следственные связи, не может 
быстро  и  пластично  откорректировать  отдельные  негативные  проявления  конкретной 
педагогической деятельности и на общеличностном уровне. 
Одной  из  ведущих  проблем  подготовки  учителя  на  современном  этапе  является  не  только 
формирование его познавательной и профессиональной активности, но и активизация способности 
к  профессиональному  самопониманию  и  самосовершенствованию.  Сущностный  смысл  этого 
процесса заключается не в присвоении всего многообразия средств педагогической деятельности, 
средств  взаимодействия  с  развивающимся  учеником,  а  в  подборе  оптимальных  и  продуктивных 
для  конкретного  учителя  средств  воздействия  и  личностного  взаимодействия  со  школьником. 
Содержанием и характером профессиональной подготовки должна формироваться его готовность 
(теоретическая,  мотивационная,  практическая)  к  самопониманию,  гармоничной  внутренней 
интеграции. 
На  сегодняшний  день  нет  единой  общепринятой  трактовки  понятия  «профессиональная 
индивидуальность учителя». Последние исследования психологов и педагогов дали нам основание 
подойти к его анализу с позиций «системного качества», как много- структурному образованию, 
синтезу  структур  учителя  как  ИНДИВИДА,  ЛИЧНОСТИ  и  СУБЪЕКТА  педагогической 
деятельности. Элементы данной системы отражают определенные части концептуальной модели 
индивидуальности учителя. Когда элементы органично объединяются в систему, возникает новое 
качество  —  профессиональная  индивидуальность  учителя,  внешне  выражающая  себя  в 
индивидуальном стиле, стратегиях и тактиках профессиональной самореализации. Особенностью 
данной  системы  является  то,  что  она  уникальна, достаточно  устойчива  и  позволяет  учителю  до-
биваться  высоких  результатов  в  постоянно  меняющихся  условиях  окружающей  педагогической 
действительности. 
С  позиций  системного  подхода  индивидуальность  учителя  имеет  три  важнейших 
взаимосвязанных  компонента:  индивидный  —  природная,  биологическая,  психофизиологическая 
основа; личностный — система личностных и профессионально значимых свойств и отношений; 
субъективный  —  уровень  детерминации  и  способ  самореализации  в  профессионально  значимой 
среде. Индивидные свойства будущего учителя составляют базовую основу его профессиональной 
индивидуальности,  а  личностно-субъектные  —  сущностную.  При  всей  огромной  значимости 
природных  основ  профессиональная  индивидуальность  может  сформироваться  лишь  на 
социальном уровне — лично- стно-субъектном. В ходе подготовки учителя нельзя ограничиваться 
учетом его психофизиологических свойств (таких, как темперамент, особенности познавательных 
процессов, здоровье и т. д.). Необходимо перенести  акцент на учет и формирование личностных 
особенностей  будущего  педагога,  вооружение  его  потребностью  и  способностью  управлять 
своим профессиональным развитием. 
Профессиональную 
индивидуальность 
учителя 
можно 
описать 
как 
сложное, 
многоструктурное  образование.  Нами  был  принят  вариант  модели  профессиональной 
индивидуальности  учителя,  приводимый  ниже.  Он  позволяет  проследить  логику  формирования 
стратегий и тактик саморазвития учителя, опираясь на индивидную, личностную и субъектную ее 
детерминацию. 

 
71 
Индивидуализация 
психолого-педагогической 
подготовки 
учителя, 
с 
позиций 
гуманистической ориентации, как система профессионального развития может осуществляться на 
трех уровнях: 
1)
 
индивидном  —  предполагает  учет,  самоучет  и  самокоррекцию  разнообразных 
психофизиологических  свойств  будущего  учителя:  темперамента,  особенностей  познавательных 
процессов, способностей эмо- ционально-волевой сферы, здоровья и т. д.; 
2)
 
личностном  —  предполагает  учет  и  формирование  системы  профессионально  значимых 
отношений  будущего  учителя  как  основных  ценностных  ориентаций  (отношение  к  ребенку,  к 
учебному предмету, к коллегам по педагогическому взаимодействию, к педагогической деятельно-
сти  в  целом,  к  профессии  учителя  и  т.  д.);  личностных  качеств,  значимых  для  осуществления 
профессиональной деятельности; 
3)  субъектном  —  вооружает  будущего  учителя  системой  знаний,  рациональных  приемов 
самодстерминации 
и 
самореализации, 
потребностью 
и 
способностью 
регулировать 
профессиональное саморазвитие, обеспечивая стабильность. 
Очевидным  на  сегодняшний  день  является  тот  факт,  что  начинать  и  частично 
индивидуализировать  профессионально-педагогическую  подготовку  необходимо  с  довузовского 
этапа, целенаправленно и систематически осуществлять на вузовском этапе и выделять в качестве 
одной  из  ведущих  задач  на  послевузовском  этапе.  Индивидуализация  педагогического 
образования  заключается  в  создании  такой  системы  условий,  в  рамках  которой  будет 
осуществляться  не  стихийное,  а  целенаправленное  формирование  всех  трех  взаимосвязанных 
компонентов  профессиональной  индивидуальности  учителя.  В  связи  с  этим  встает  вопрос  о 
приобретениях учителя на каждом из уровней и взаимовлиянии этих профессионально значимых 
приобретений. 
Индивидуализация подготовки учителя ориентирует ее: 
1)
 
на уникальность профессионального образа учителя; 
2)
 
расширение возможностей личностного и профессионального самоопределения; 
3)
 
творческое самовыражение учителя. 
При  организации  учебно-воспитательного  процесса  в  вузе  на  основе  индивидуализации 
более  эффективно  решается  комплекс  взаимосвязанных  задач  профессиональной  подготовки 
будущего учителя: 
1)
 
индивидуализация  должна  учитывать  уже  имеющиеся  индивидуальные  особенности 
будущего  учителя,  т.  к.  на  довузовском  и  вузовском  этапах  подготовки  позади  сложное 
онтогенетическое развитие, определенные знания и опыт педагогической деятельности, а впереди 
— широкие возможности профессионального роста; 
2)
 
учитываются разнообразные психофизиологические и психологические свойства будущего 
учителя (особенности мышления, воображения, памяти, внимания и т. д.), оказывающие влияние 
на уровень его будущей профессиональной деятельности; 
3)
 
развиваются общие и специальные способности учителя, которые необходимы для 
последующей профессиональной деятельности; 
4)
 
формируется мотивация учебной и профессиональной деятельности; 
5)
 
создаются условия для осознанного выбора педагогической профессии; 
6)
 
формируется индивидуальный стиль как учебно-познавательной, так и педагогической 
деятельности; 
7)
 
воспитывается познавательная активность и самостоятельность; 
8)
 
процесс  профессиональной  идентификации  способствует  созданию  «образа  Я»  и 
формированию  профессиональной  «Я-концепции»,  в  основе  которой  лежат  стратегии  и  тактики 
самореализации; 
9)
 
вооружает будущего учителя системой индивидуально-приемлемых приемов организации 
педагогического взаимодействия с ребенком и коллективом учащихся, коллегами, родителями; 
10)
 
формирует  потребность  и  способность  регулировать  свой  личностно-профессиональный 
рост; 
11)
 
повышается  уровень  знаний,  умений  и  навыков  не  только  по  психолого-педагогическим 
дисциплинам, но и по педагогике и психологии индивидуального развития. 
Таким  образом,  использование  теоретической  модели  индивидуальности  учителя  (ее 
индивидный,  личностный,  субъектный  взаимосвязанные  компоненты)  может  являться  для  него 

 
72 
регулятором  индивидуального  развития  будущего  учителя  и  имеет  целесмысловое  назначение. 
Чтобы  достичь  такого  результата  в  ходе  психолого-педагогической  подготовки,  обеспечить  сту-
денту  возможность  эффективно  профессионально  развиваться,  недостаточно  интуитивно-
эмпирических  знаний.  Необходимо  раскрыть  будущему  учителю  значение  содержания  каждого 
компонента и смыслообразующих его частей. 
Эффективность  модели  индивидуальности  учителя  как  регулятора  индивидуально-
профессионального  развития  зависит  от  того,  насколько  глубоко  и  точно  понимается  будущим 
учителем  значение  отдельных  и  взаимосвязанных  компонентов  структуры  модели,  способов 
влияния  на  их  развитие.  Благодаря  многокомпонентности  модели  отражаемое  в  ней 
педагогическое  явление  представляется  будущему  учителю  в  многообразии  его  свойств  и 
отношений.  Это  позволяет  влиять  на  развитие  как  отдельных  элементов  его  индивидуальности, 
так и всей индивидуальности в целом. 
В ходе психолого-педагогической подготовки на отдельных занятиях по общей психологии 
и основам педагогического мастерства будущим учителем осознается только небольшая часть того 
предметного  содержания,  которое  входит  в  модель  индивидуальности  учителя.  Полноценное 
представление, целостная картина модели создается у студента в течение определенного времени 
и  присваивается  при  идентификации  тоже  поэтапно.  Чем  более  полно  представляет  будущий 
учитель  содержание  теоретической  модели,  тем  более  глубоко  в  процессе  идентификации  он 
может проанализировать свои индивидуальные профессионачьные особенности. И в связи с этим 
тем  большими  возможностями  располагает  в  отношении  выбора  средств  и  способов  самоде-
терминации и саморазвития. 
Таким  образом,  индивидуальность  учителя  с  позиций  понятий  «индивид»,        «личность»,  
«субъект»  модель  как  образец    выполняет  целесмысловую  функцию.  Она  многомерна  и  для 
работы  по  саморазвитию  будущего  учителя  требует  осознания  им  психолого-педагогического 
содержания  с  целью  выработки  способов  самокоррекции  и  последующего  профессионального 
самосовершенствования. Личностно-профессиональное самопонимание осуществляется будущим 
учителем  в  ходе  сравнения  идеального  и  реального  образца,  возникающего  в  процессе 
содержательного присвоения отдельных элементов образца-цели, выступающего как идеальный.  
 
Литература: 
Кузьмина М.В. Очерки психологии труда учителя. – Санкт-Петербург, 1997. 
 
Түйіндеме 
  Мақалада  тұлғаның  кәсібіи  даму  жүйесі  ретінде  гуманиcтік  бағыттағы  ұстаным 
тұрғысынан  алғанда  қазіргі  мұғалімдерді  психология-педагогикалық  даярлауда  олардың  ӛзгеше 
қасиеттерімен ерекшеленуі (индивидуализация) мәселелері қарастырылған. 
 
Summary 
  The article touches upon the tasks of individualization of psychological and pedagogical training 
of a modern teacher from positions of humanistic orientation as a system of professional development of 
a person. 
 
 
 
ӘОЖ 37.01:37.026:371.212 
 
ЗЕРТТЕУШІЛІК ТӘЖІРИБЕ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ҤШІН МАГИСТРЛІК  
ДИССЕРТАЦИЯ ЖАЗУ КЕЗІНДЕ ЖІБЕРІЛЕТІН ҚАТЕЛЕРДІҢ АЛДЫН-АЛУДЫҢ 
МАҢЫЗЫ 
 
К.СӘДУАҚАСҚЫЗЫ, педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор 
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті 
 
Білім  саласындағы  күтіліп  отырған  түбегейлі  ӛзгерістер  білім  беру  мақсаттарының, 
мазмұнының, әдістемесі мен технологиясының жаңаруын қажет етеді. Ол ӛзгерістер педагогтерге 

 
73 
жаңа талаптар қоюда, яғни ол тек оқытушы, ұстаз,тәрбиеші болып қана қоймай зерттеуші болуға 
да тиісті. Ол жұмысты орындау ғылыми және ғылыми- әдістемелік зерттеу әдіснамасын меңгерген 
және  оны  іс  жүзінде  қолданатын  педагогтың  қолынан  келеді.  Сондықтан  магистранттарды 
магистрлік  диссертация  жазуды  бастамас  бұрын  оларды  ғылыми  зерттеу  әдіснамасымен 
таныстыру аса маңызды мәселе. 
Педагогикалық  мамандық  шығармашылықпен  байланысты.  Педагог  әрдайым  оқыту  мен 
тәрбиелеудің тиімді әдістері мен құралдарын салыстыра отырып, ӛзгермелі жағдайларда ең жақсы 
нұсқаларын  табуы  тиіс.  Жоғарғы  мектепте  білім  беру  мазмұнына  қойылатын  жаңа  талаптарға 
әртүрлі ғылымдардың интеграциясы негізінде оқыту жатады. Қазақстандық алдыңғы қатарлы оқу 
орындарында студенттер мен магистранттарда ғылым жайлы біртұтас ұғым беру  проблемаларын 
шешу мақсатында интегративтік  үрдістерге баса назар аударылып отыр. 
Болашақ  химия  пәні  оқытушысының  кәсіби  даярлығына  кӛптеген  талаптар  қойылады. 
Олардың  ішіңдегі  басты  талаптардың  біріне  химияны  оқыту  әдістемесі  және  жоғарғы  мектепте 
пәнді  оқытудың  тиімділігін  арттыру  аймағында  жүргізілетін  ғылыми-  зерттеу  жұмыстарының 
әдістерін меңгеру жатады. Сондықтан біздер болашақ оқытушы-бүгінгі магистранттарда ғылыми 
және  ғылыми  оқу-әдістемелік  зерттеу  жұмыстарына  даярлау  кезінде        1  курс  магистранттары 
негізінен осы заманғы инновациялық оқыту технологиясы жайлы тақырыптарды таңдауына,  ал 2 
курс  магистранттары  «Химия  -педагогикалық  ғылыми  зерттеу  әдіснамасы»  пәні  бойынша 
таңдауына ықпал еттік. 
Зерттеу  жұмыстарына  кіріспес  бұрын  олар  педагогикалық  әртүрлі  авторефераттар, 
диссертациялармен  танысты.  Ӛз  мүмкіндіктеріне  қарай  олардың  құрылымын,  мазмұнын  талдап,  
қателіктерін,  жетістіктерін  анықтауға  тырысты.  Кӛптеген  магистрлік  диссертацияларды 
оқытушымен  біріге  отырып  талдау  зерттеушілердің  кӛптеген  типтік  қателер  жіберетіндігін 
кӛрсетті  және    олардың  жылдан  -  жылға  қайталанып,  ақырында  сіңісіп  кетіп  жататындығы 
байқалды.  Әрине  ол  қателердің  түп  -  тамыры  -  олардың  зерттеушілік  әрекетінің  жетімсіздігінде 
және әдіснамалық мәдениеттің қалыптаспауында екендігі магистранттарға жан-жақты түсіндіріліп 
отырды.  Жіберілетін  қателерді  әдіснамалық  тәсілдердегі  және  зерттеудің  мазмұнындағы  қателер 
деп екі үлкен топқа жатқызуға болады. 
Зерттеу  жұмысына  кіріскен    магистранттардың  ең  басты  назарда  ұстайтын  мәселесі  қол 
жеткен  нәтижелердің  жаңалығымен  тақырыптың  жаңалығын  және  проблеманың 
кӛкейкестілігін шатастырып алмау екендігі. 
Зерттеудегі  және  баяндаудағы  идеялардың,  ой  жоспардың,  психологиялық  механизмдердің 
орнына кӛпшілік жағдайда тәртіп, үлгірім, тәрбиеленушінің қылығы басты назарда болады,  яғни 
ғылыми нәтиженің орнына тек іс тәжірибелік нәтижелер келтіріледі. Бұны зерттеушілік және іс- 
тәжірибелік  жоспарлардың ӛзара сәйкес келмеуі деп атаған жӛн. 
Біз  магистранттарға  күрделі  материал  қолжетімді,  түсінікті      болу  үшін  ғылыми  жұмысты 
орындау кезіндегі  жіберілетін типтік қателерді слайд түрінде ұсынып отырдық.  
Жұмысты  баяндау  кезінде  мезі  ету  (жағдаяттан  қалыс  қалу)  «ӛткенді  қайталау»  түрінде 
кӛрініс  табады.  Басқаша  айтқанда  тиімділігі  тӛмен,  жаңа  талаптарға  сай  келмесе  де  инерция 
немесе басқа бір себептер нәтижесінде қолданыла беруі (1-кадр). 
 
 
 
 
Адаммен,  тәрбиеленушімен,  оқушымен,  педагогпен  санаспау  сияқты  үлкен  кемшілік  2 
кадрда бейнеленген. 
1-кадр 
Мезі ету (жағдаяттан қалыс қалу) 
Поезд кетті ... 

 
74 
 
Зерттеудің  тағы  бір  кемшілігіне  уақытша  жоспарларды  жоғалту  деп  атауға  болады. 
Кезкелген педагогикалық зерттеу үш жоспарда: ӛткенді, осы шақты қамти отырып болашаққа да 
кӛз жүгіртуі тиіс. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Қарабайырлық немесе қарапайымдылық, яғни белгілі нәрсені қайталап ұсыну жалпы арнайы 
нәрсемен  ауыстыруды  білдіреді.  Қарабайыр  пайымдау  қарапайым  тұжырымдарға  әкеледі. 
Мысалы:  2*2=4  деген  сияқты.  Бұндай  пайымдаудың  әншейін  нәрсе  екендігін  жаңалық  пен 
нақтылық тестісі арқылы белгілі болады (3-кадр). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Мұндай «зерттеулер» бұрыннан жақсы белгілі қағидаларды жариялаумен немесе баяғыда 
теріске шығарылған кӛзқарастарды қайтадан теріске шығарумен аяқталады (5-кадр). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Адаммен, баламен санаспау 
(адамсыз, баласыз педагогика)
 
SOS: «Адам (балалар және педагогтар) 
борттың сыртында!» 
2-кадр 
3-кадр 
Тәсілдер мен қҧралдардағы шаблондар 
Мысалы:  «арнайы  курс  енгізілді»,  «компоненттерін  анықтады»,  зерттеп  жатырған  нәрсемізді 
қалыптастыратын арнайы пәнге айналдыру керек деп шештік», «кадрларды оқыту керек» және т.б. 
Инструменттер 
4-кадр 
Пайымдаулар мен тҧжырымдардың қарапайымдылығы 
Зерттеу нәтижесі 2   2 = 4 болатындығын кӛрсетті.  
Нақтылықпен жаңалыққа тест: зерттеу пәнін ауыстыру, егер осыдан кейін 1 дің 1-ге қатынасындай 
болса, онда нақты мазмұн ашылмағаны
. 
Нәтиже:
 
Тау тышқанды туды 
Бұрыннан белгілі қағидаларды қорғау 
Велосипед жасау немесе донкихоттық 
5-кадр 

 
75 
Ӛткен заманнан қалған догматизм - ӛзге авторлардың айтқандарына, классикалық және осы 
заманғы әдебиеттердегі, әсіресе докторлық  диссертациялардағы айтылғандарға кӛзсіз сенуде 
кездесіп қалады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Догматизмнің  бір  түрі-бюрократиялық  цептрация  ғылымды  циркулярға  бағындыруы  оның 
функциясын басшылықтың тәртібіне бағынуға дейін тӛмендетеді (7-кадр). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Тәжірибесіздік  және  эрудицияның  жеткіліксіздігі  нәтижесінде  догматизм  концептуальдық 
тәсілдер  арқылы  кӛзқарастар  мен  бағалауда  ешбір  негізсіз  басқа  авторлармен  келісе  салады, 
оларда  тәсілдер,  басқаша  бағалау  болуы  мүмкін,-  деген  ойда  болмайды.  Бұл  кемшілікті  
дербестіктің болмауы немесе «ересектену кезеңі» деп атауға болады (8-кадр). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Енді  бір  маңызды  әдіснамалық  қатеге  синтездің  ойластырылған  процедурасының  болмауы, 
нәтижелердің  анализінің  интеграциясының  болмауы  жатады.  Декомпозицияны  жасай  отырып, 
тұтас  нысаннан  кӛрінбегенді  анықтау  кезінде  тұтасты  жинақтау,  реканпозицияны  процедурасын 
жүргізуді және негіздеуді ұмытып кету жағдайлары да кетеді (9-кадр). 
6-кадр 
Догматизм  
Айтылғандарға және үлгілерге (докторлық диссертацияларға да) ең соңғы инстанция 
ретінде қарау.  
Бюрократиялық центрация 
  
Циркуляр, 
Стандарт, 
Нұсқау, 
Қаулы, 
Бұйрықтардың алдында бас 
ию 
 
Циркуляр 
7-кадр 
8-
кадр
 
Дербестіктің жоқтығы 
Басқа авторлардың позициясына, бағалауына ешқандай негізсіз қосыла салуы
 
  

 
76 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Кейде  қолымызға  ӛзгерістер  үрдісімен  нәтижелер  талдауының  сипаттамасымен  теориялық 
бӛлімі арасындағы материалдың тең бӛлінбеген мәтінде түсуі мүмкін (10-кадр). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Материалда  теориялық  бӛлім  егжей-тегжейлі  баяндалып,  автор  ӛзінің  білгірлігін  кӛрсеткісі 
келендей әсер қалдырады. Аналитикалық (талдау) мәтін ғылыми-кӛпшілік ақпаратқа толы мәтінге 
айналып,  зерттеу  аясынан  шығып  кетіп  жатады.  Нәтижесінде  «Итбалық»  мәтін  пайда  болып, 
ӛзінің  жеке  ізденіс  процесі  мен  оның  нәтижелері  жалпылама  түрде    және  аз  баяндалады,  яғни 
теориядан  бірден  нәтижеге  ауысады,  сӛйтіп  зерттеу  нысаны  -  үрдіс  деп  анықталғанмен  үрдіс 
жайлы ӛте мардымсыз баяндалады. Бұл – теориялық негізделудің жеткіліксіздігін кӛрсетеді. 
Нәтижелерді  баяндау  барысында  кейде  зерттеу  пәнін  жоғалтып  алуда  кездеседі.  Бір 
хореографияның  тәрбиелік  әлеуеті  жайлы  жұмыстың  пәні  -  билеуге  үйрету,  бидің  тәрбиелік, 
дамытушылық рӛлі жайлы бола отырып тек бидің тарихы жайлы 100 бетке жуық жазған. 
Мәтіннің  фрагменттерінің  логикалық  үзілуі  және  оның  жасанды  түрде  байланыстырылуы 
мынадай сӛздерден кӛрінеді: «Енді мына мәселеге кӛшейік...»; «Байқау қызық...»; «Атап кӛрсету 
керек....»  осылай  реттік  ауысу  аяқталмағандықтан,  баяндаудың  ішкі  логикасының 
қалыптаспағандығын білдіреді. 
Зерттеушілік  тәжірибесін  дұрыс  қалыптастыру  мақсатында  диссертация    жазу  кезінде 
магистранттардың типтік қателерге бой ұрмауы үшін олармен  біздің  жүргізген жұмыстарымыз  
оң нәтижелерін берді. 
 
Әдебиеттер: 
1.
 
Зайцев О.С. Методика обучения химии.-Москва: "Владос", 1999. 
10-кадр 

жүктеу/скачать 2,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: