ҚЫЗЫЛОРДА ӚҢІРІНДЕГІ КСЕНОБИОТИКТЕР  МИГРАЦИЯСЫНА  ЖҤРГІЗІЛГЕН

 
84 
кӛрсетті[3,4,5,7,8]. 
 
Кесте 1 – Халық ең кӛп тұтынатын тамақ ӛнімдері сараптамалары 
 
          Негізгі топтар 
Сарап-
тама 
саны 
Химиялық заттар 
Химия-лық 
зат-тардың 
табылуы 
     
Оның 
ішінде 
ШРК 
жоғары 
«min» 
  концентра- 
цияда анық-
талған  мг/кг 
«max» 
концентра- 
цияда анық-
талған мг/кг 
1.Ет, ет ӛнімдері 
  452 
 
 
 
 
  Қорғасын 
108 
100 
- 
0,004 
0,230 
Кадмий 
108 
68 
1 
0,003 
0,585 
Мырыш 
- 
- 
- 
- 
- 
Мышьяк 
118 
12 
- 
0,01 
0,087 
Сынап 
118 
3 
- 
0,001 
0,017 
2.Сүт, сүт ӛнімдері,май, қаймақ 
  378 
 
 
 
 
Мыс 
21 
19 
- 
0,024 
0,350 
Қорғасын 
82 
50 
- 
0,002 
0,185 
Кадмий 
82 
42 
- 
0,003 
0,088 
3 Нан, нан ӛнімдері 
    934 
 
 
 
 
Қорғасын 
249 
213 
- 
0,050 
0,123 
Кадмий 
249 
73 
1 
0,002 
0,190 
4. Су құбырының суы 
 
 
 
 
 
Мыс 
254 
205 
- 
0,015 
0,9 
Қорғасын 
93 
56 
- 
0,004 
0,028 
Кадмий 
93 
15 
- 
0,0002 
0,0008 
Мырыш 
93 
93 
- 
0,010 
0,417 
Минералдығы 
2682 
- 
241 
56,0 
2500,0 
Лайлылығы 
2682 
1280 
115 
0,16 
3,0 
Фтор 
1535 
1535 
18 
0,09 
0,8 
 
 
Ал қорғасынның органикалық қосылыстары органикалық емес қосылыстарынан әлдеқайда 
улы  болады.Соңғы  үш  жылдық  Арал  ӛңіріндегі  тамақтық  ӛнімдерге  жүргізілген  зерттеулерде 
қорғасынның белгілі бір қажетсіз мӛлшері зерттелген барлық ӛнімдерден табылған. 
-  ет, ет ӛнімдеріне жүргізілген 108 сынаманың 100-нен; 
-  сүт, сүт ӛнімдерінің 82-нің 50-нен; 
-  қант,кондитер ӛнімдерінің 25-нің 23-нен; 
-  нан, нан ӛнімдерінің 249-ның 213-нен;  
-  жеміс-жидек, бау-бақша 352-нің 158-нен табылып, екі,үш рет шекті рауалды      мӛлшерден 
жоғары болған.(2007,2008ж) 
Қорғасынмен  уланған  жас  балалардың  ақыл  есі  дамуы  кешеуілдейді,  тіпті  айықпас  дертке 
айналатын  кӛрінеді.  Қорғасынның  қаңқадағы  кальциді  ығыстырып  шығаруынан  сүйек  ұлпасы 
үгілгіш келеді [3]. 
Ал  кадмий  ауыр  металдардың  ағза  үшін  ең    улысы.  Кадмиймен  уланған  адамның  кіші 
дәретінде  белок  кӛбейіп,  кейін  бүйректе  тас  байлану  пайда  болады.  Кадмийдің 
концентрациясының    жоғарылығы  осы  аймақтағы  барлық  нысандардан  байқалынған.  «Торғай-
Петролеум АҚ» территориясындағы топырақ-ӛсімдік құрамындағы  сынамаға алынған бояу шӛп 
және  күрделі  гүлділер  тұқымдасына  жататын    ӛсімдіктердің  сазды-сортаң  және  сортаң  жерде 
ӛсетін түрлерінде кадмийдің концентрациясы жоғары.(2005-2008ж). Топырақта кадмий-0,8 мг/кг-
нан  0,12мг/кг  аралығында,  үлгіге  алынған  ӛсімдік  түрлерінде  0,1мг/кг-0,09  мг/кг  аралығында 
болған.Бұл мӛлшерден артық [3,4,5].        
 Арал  ӛңіріндегі    кейбір  тамақтық  ӛнімдер  мен  судың  құрамындағы  химиялық  заттар  мен 
ауыр  металдардың    іздері  мен  қалдықтарын  зерттеген  сараптамаға  алынған  ӛнімдерде  табылып, 
кей ӛнімдерде кадмийдің мӛлшері  шекті мӛлшерден жоғары болған (2005,2006ж.). 
-    ет,  ет  ӛнімдерінде   кадмий  108  тексерудің  68-де  табылып,  бір  рет  ШРМ (шекті    рауалды 
мӛлшері) жоғарласа, 2006 жылғы 106 тексеруде ШРМ 2 рет жоғары болған. 
-  сүт, сүт ӛнімдерінің 82-нің 50-нен табылып, 1 рет ШРМ жоғарылаған; (2008) 
- нан, нан ӛнімдерінің 249-ның 73-нен табылып, ШРМ 1 рет жоғарылаған. 
- кондитер, қант ӛнімдерінің 25 тексеруінің 6-нан табылған.  

 
85 
-  жеміс-жидек,  бау-бақша  352-нің    51-нен  табылып,  бір,  екі  рет  шекті  рауалды    мӛлшерден 
жоғары болған [5]. 
Адам  ағзасына  түсетін  азықтық  ӛнімдердің  ішіндегі  ең  маңыздысы  орын  ауыстыруға 
болмайтын  ақуызы  бар  ет  тағамдары  болып  табылады.  Зерттеулерде  етте,  ет  ӛнімдерінде  альфа, 
бетта, гамма ГХЦГ, альдрин, базудин, ДДЭ, ДДТ қалдықтары табылып отыр [6]. 
Аймақ  кӛлеміндегі  2007  жылғы    пестицидтер  мен  нитраттардың  қалдық  кӛлемін  анықтау 
барысында  сынамалар  мен  зерттеулер    алынды.  Оның  2008  жылдарға  дейінгі  алынған  зерттеу 
нәтижелеріндегі  оң  кӛрсеткішті  халық  кӛп  тұтынатын  негізгі  тамақ  ӛнімдері  мен  қоршаған  орта 
нысандарынан табуға болады [6].  
Халық  тұтынатын  тамақтық  ӛнімдер,  су  және  ауа  химиялық  қосылыстармен  зақымдану 
адамның ӛмір сүруі үшін қауіпті де, қатерлі. Себебі адам ағзасына жылдар бойы сыртқы ортадан 
түсетін  ксенобиотиктер  жинақтала  келе  адам  үшін  аса  маңызды  бауырда,  бүйректе  басқа  да 
органдарда ауру пайда ету қабілетіне ие болады.                                   
 
 
Әдебиеттер: 
1. ОТЧЕТ о результатах работ по мониторингу окружающей среды и здоровья населения Приаралья за 
2006,2007, 2008 год (Программа № 008). – С. 15-75 
2.  Баевский  Р.М.  Методико-экологический  мониторинг  здоровья  населения  //Медико-экологические 
проблемы Приаралья и здоровья населения: Сб.науч.тр. - Нукус, 1991. – С.65-68. 
3. Вредные вещества в промышленности. Органические вещества: Справочник. /  Под общ. ред. Э. Н. 
Левиной, И. Д. Гадаскиной. – Л.: Химия, 1988. – 464с. 
4.  Вредные  химические  вещества.  Неорганические  соединения  элементов  I  –  IV  групп:  Справочное 
изд. / Под ред. В. А. Филова и др. – Л.: Химия, 1989. – 592 с. 
5.  Қызылорда  облыстық  сан-эпидем.сараптама  орталығы  мәліметтері:  Сведения  о  содержании 
тяжелых металлов и некоторых химических веществ и продуктов  питания и воде за 2005, 2006г.г. 
6.  ПРИЛОЖЕНИЕ  ПО  МЗ  РК  №  183  ОТ  05.05.1993г  Об  усилении  эффективности  проведения  
лабораторного  контроля  за  остаточным  содержанием  пестицидов  и  нитратов  ПО  КЫЗЫЛОРДИНСКОЙ 
ОБЛАСТИ за 2006,2007,2008г.г., 1-11с. 
7. Садовникова.Л.К. Экология и охрана  окружающей среды  при жимическом загрязнений.  –Москва: 
«Высшая школа», - 2006. 
8.  Бесков  В.С.,  Сафронов  В.С.  Общая  химическая  технология  и  основы  промышленной  экологии.  - 
Москва: Химия, 1999. 
Резюме 
 В  данной  статье  дан  анализ  особенностям  миграции  ксенобиотиков  окружающей  среды  Приаралья. 
Приведены  данные  лабораторного  контроля  за  остаточным  содержанием  пестицидов,  нитратов  и  тяжелых 
металлов в составе продуктов питания и внешних объектах. 
 
Summary 
The  article  deals  with  the  experience  of  defining  the  remains  of  nitrates  which  are  found  in  food.  It  also 
emphasizes  the  ecological  and  social  damage  caused  to  human  development  by  chemical  materials  and  gives  a 
detailed description of unhealthy chemicals that aroused health losses.  
 
 
 
ӘОЖ 612.15+612.398:613 
 
 
ҚАМЫСТЫБАС КӚЛДЕР ЖҤЙЕСІНІҢ СУ ҚҦРАМЫНДАҒЫ КАЛЬЦИЙ ЖӘНЕ 
МАГНИЙ МӚЛШЕРІНІҢ  МАУСЫМДЫҚ ӚЗГЕРІСТЕРІ 
 
С.Ж.ИБАДУЛЛАЕВА, биология ғылымдарының докторы, профессор 
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті 
 
Арал  ӛңірінің  мәселесі  Бүкіл  дүниежүзіне  белгілі.  Соңғы  жылдары  экологиялық  ахуалдың 
біршама  тұрақтануы  табиғаттың  онан  ары  бұзылуын  тоқтатуға,  тіпті  оны  бұрынғы  күйіндей 
болмағанымен  жаңа  жағдайға  ықшамдап,  адамға  қызмет  ету  мүмкіндігін  қалпына  келтіруге 
болатынына кӛз жеткізді [1]. 

 
86 
Арал  ӛңіріндегі  кӛл  жүйелері  қалпына  келген  жағдайда  кӛптеген  проблемаларды  шешуге 
мүмкіндік туады. 
Қазіргі  кезде  қоршаған  ортаны  қорғау  ӛте  жауапты  мемлекеттік  маңызы  бар  мәселе,  оны 
дұрыс  шешу  тек  қазіргі  ұрпақтың  ғана  емес,  келешек  ұрпақтардың  хал-ахуалдарына  да  тікелей 
әсер етеді [2,3]. 
  Бірқатар  зерттеу  жұмыстары  тартылған  Арал  теңізінен  алыстаған  сайын  адамдардың 
денсаулығына, оның ішінде кардиореспираторлық жағдайы, иммундық жүйесі және қан айналым 
жүйесі ӛзгерістері тӛмендегенін анықтады [4,5]. 
Бірақ  бұл  Қамыстыбас  кӛлдер  жүйесі  суының  қазіргі  кезде  гидрохимиялық  құрамына    қажетті 
деңгейде зерттеу жұмыстары жүргізілмеген. 
Осыған  байланысты  Қамыстыбас  кӛлдер  жүйесіндегі  су  ресурстарының  сапалық  және 
сандық сипаттамаларының белгіленген нормаларға және талаптарға сәйкестігін зерттеу және адам 
ағзасына тигізетін әсері маңызды болып табылады. 
Зерттеу  жұмысының  мақсаты:    Қамыстыбас  кӛлдер  жүйесі  су  құрамының  маусымдық 
гидрохимиялық  кӛрсеткіштерінің ӛзгерістеріне зерттеу жүргізу. 
Материалдар  және  зерттеу  әдістері.  Алға  қойылған  міндеттерді  шешу  үшін  Қамыстыбас 
кӛлдер  жүйесінің  гидрохимиялық  құрамының  маусымға  байланысты  кальций  мӛлшері,  магний 
мӛлшері, хлоридтер мӛлшері бойынша зерттеу жұмыстары жүргізілді.  
Қамыстыбас  кӛлдер  жүйесінің  №1  кәрі  бӛгет  (батыс),  №2  лагерь  (солтүстік)  және  №3 
жағалауда (шығыс) су құрамындағы кальций мӛлшерінің кӛрсеткіші бойынша талқыладық. 
Жүргізілген зерттеулер Қамыстыбас кӛлдер жүйесінің су құрамындағы кальций мӛлшерінің 
қай  жерінде  кездесуіне  байланысты  болатынын  кӛрсетті.  Тәуелділігі  маусымға  байланысты 
болатыны  айқындалды.  Сондықтан  Қамыстыбас  кӛлдер  жүйесінің  су  құрамындағы  кальций 
мӛлшері жаз мезгілінде минималды болып, жылдың қыс мезгілінде қалыпты шамадан жоғарылай 
түсті
 
(сурет 1).
 
0
50
100
150
200
250
күз
қыс
көктем
жаз
ШРК
№1 кәрі бөгет (батыс)
№2 солтүстік
№3 жағалау (шығыс)
 
Сурет 1 -
 
Жылдың маусымы бойынша Қамыстыбас кӛлдер жүйесіндегі су құрамындағы кальций мӛлшері 
(мг/л) 
 
Күз мезгілінде Қамыстыбас кӛлдер жүйесінің №1 кәрі бӛгет (батыс), №2 лагерь (солтүстік) 
және  №3  жағалауда  (шығыс)  су  құрамындағы  кальций  мӛлшері  батыстан  –  шығысқа  қарай 
жоғарылай түсті және 160,0 мг/л, 175,0 мг/л және 178,0 мг/л жетті, сӛйтіп №1 кәрі бӛгетте (батыс) 
бұл кӛрсеткіш тӛмен деңгейді кӛрсетті (сурет 1). 
Қыс  мезгілінде  аталған  жерлердің  су  құрамындағы  кальций  мӛлшері  күз  мезгілімен 
салыстырғанда  тӛмендеді  және  160,0  мг/л,  190,0  мг/л  және  210,0  мг/л  кӛрсетті,  сӛйтіп  №3 
жағалауға (шығыс) қарағанда №1 кәрі бӛгетте (батыс) бұл кӛрсеткіштің мӛлшері тӛмендеді. 
Кӛктем  мезгілінде  Қамыстыбас  кӛлдер  жүйесінің  №1  кәрі  бӛгет  (батыс),  №2  лагерь 
(солтүстік) және №3 жағалауда (шығыс) су құрамындағы кальций мӛлшері 140,7 мг/л, 180,0 мг/л 
және 160,0 мг/л –ге жетті, сӛйтіп №1 кәрі бӛгетте (батыс) бұл кӛрсеткіш тӛмен шамада кездескені 
байқалды (сурет 1). 
Жаз  мезгілінде  аталған  жерлердің  су  құрамындағы  кальций  мӛлшері  минималды  деңгейді 
кӛрсетті және 56,0 мг/л, 52,0 мг/л және 60,0 мг/л құрады, сӛйтіп  №3 жағалауға (басы) қарағанда 

 
87 
№1 кәрі бӛгетте (батыс) бұл кӛрсеткіштің тӛмен болғаны анықталды (сурет 1). 
Қамыстыбас  кӛлдер  жүйесінің
 
№1  кәрі  бӛгет  (батыс),  №2  лагерь  (солтүстік)  және  №3 
жағалауда  (шығыс)    су  құрамындағы  кальций  мӛлшерінің  максималды  деңгейі  қыста  мезгілінде 
тіркелсе, минималды деңгейі жаз мезгілінде тіркелді.  
Осылайша, қыс мезгілінде кальций мӛлшері белгіленген ШРК-дан (180,0 мг/л) жоғары екені 
дәлелделді. 
Жүргізілген  зерттеу  жұмыстарында  келесі  кезекте  су  құрамындағы  магний  мӛлшерін 
анықтауға  кірістік.  Жүргізілген  зерттеулер  кӛрсеткендей,  Қамыстыбас  кӛлдер  жүйесінің  су 
құрамындағы  магний  мӛлшерінің  тәуелділігі  маусымға  байланысты  болатыны  айқындалды: 
максималды кӛрсеткіш кӛктемде тіркелді, ал минималды – жаз айында тіркелгенін дәлелдейді. 
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
күз
қыс
көктем
жаз
ШРК
№1 кәрі бөгет (батыс)
№2 солтүстік
№3 жағалау (шығыс)
 
Сурет 2 -
 
Жылдың маусымы бойынша Қамыстыбас кӛлдер жүйесіндегі су құрамындағы магний мӛлшері 
(мг/л) 
Күз  мезгілінде  аталған  жерлердің  су  құрамындағы  магнийдің  мӛлшері  39,5  мг/л,  39,4  мг/л 
және  31,5  мг/л  кӛрсетті,  яғни
 
№3  жағалауға  (шығыс)  қарағанда  №1  кәрі  бӛгетте  (батыс)  бұл 
кӛрсеткіш жоғарылады (сурет 2). 
Қыс мезгілінде Қамыстыбас кӛлдер жүйесінің №1 кәрі бӛгет (батыс), №2 лагерь (солтүстік) 
және №3 жағалауда (шығыс) су құрамындағы магний мӛлшері 32,9 мг/л, 37,4 мг/л және 36,7 мг/л-
ге жетті, яғни  №3 жағалауға (шығыс) қарағанда №1 кәрі бӛгетте (батыс) тӛмендеді (сурет 2). 
Күз  мезгілімен  салыстырғанда  кӛктем  мезгілінде  су  құрамындағы  магнийдің  мӛлшері  43,1 
мг/л, 43,7 мг/л және 43,1 мг/л құрады, сӛйтіп №3 жағалауға (шығыс)   қарағанда №1 кәрі бӛгетте 
(батыс) бірдей мӛлшерді кӛрсетті. Бұл жағдайда кӛктемде максималды шама тіркелді (сурет 2).
 
Қыс мезгіліне қарағанда жаз мезгілінде
 
№1 кәрі бӛгет (батыс), №2 лагерь (солтүстік) және 
№3  жағалауда  (шығыс)  су  құрамындағы  магний  мӛлшері  23,09  мг/л,  20,44  мг/л  және  26,73  мг/л 
кӛрсетті  және  бұл  мезгілде  №3  жағалауға  (шығыс)  қарағанда  №1  кәрі  бӛгетте  (батыс)  бұл 
кӛрсеткіш тӛмендеді. 
Алынған  зерттеу  нәтижелері  Қамыстыбас  кӛлдер  жүйесінің  №1  кәрі  бӛгет  (батыс),  №2 
лагерь  (солтүстік) және №3 жағалауда (шығыс) су  құрамындағы  магний  мӛлшерінің  минималды 
деңгейі  жаз  мезгілінде,  ал  максималды  деңгейі  кӛктем  мезгілінде  тіркелді.  Осылайша,  алынған 
мәліметтерден  кӛктемде  Қамыстыбас  кӛлдер  жүйесіндегі  су  құрамында  магнийдің  мӛлшері 
белгіленген ШРК-дан (40,0 мг/л) жоғары болғанын дәлелдейді. 
Қамыстыбас  кӛлдер  жүйесінің  суының  гидрохимиялық  құрамының  магний  мӛлшерімен 
қатар біз хлоридтер мӛлшерінде анықтадық. 
Жүргізілген  зерттеу  нәтижелері  кӛрсеткендей,  судың  гидрохимиялық  құрамындағы 
хлоридтер мӛлшері жылдың мезгіліне белгілі тәуелділікте болмайтындығы анықталды. 
Сӛйтіп, күз мезгілінде №1 кәрі бӛгет (батыс), №2 лагерь (солтүстік) және №3 жағалауда (шығыс) 
су құрамында хлоридтер мӛлшері 326,7 мг/л, 330,3 мг/л және 348,7 мг/л сәйкесінше теркелді, яғни 
№3  жағалауға  (шығыс)  қарағанда  №1  кәрі  бӛгетте  (батыс)  хлоридтер  мӛлшері  тӛмен  екенін 
кӛрсетті (сурет 3). 

 
88 
260
270
280
290
300
310
320
330
340
350
күз
қыс
көктем
жаз
ШРК
№1 кәрі бөгет
(батыс)
№2 солтүстік
№3 жағалау (шығыс)
 
Сурет 3 - Жылдың маусымы бойынша Қамыстыбас кӛлдер жүйесіндегі су құрамының  хлоридтер мӛлшері 
(мг/л) 
 
Қыс  мезгілінде  аталған  жерлердің  су  құрамындағы  хлоридтер  мӛлшерін  күз  мезгілінің 
кӛрсеткішімен салыстырғанда тӛмен екенін кӛрсетті және 315,2 мг/л, 301,9 мг/л және 331,8 мг/л-ге 
жетті,  яғни  Қамыстыбас  кӛлдер  жүйесінің  №3  жағалауына  (шығыс)  қарағанда  №1  кәрі  бӛгетте 
(батыс) бұл кӛрсеткіш тӛмендеді (сурет 3). 
Кӛктем  мезгілінде  су  құрамындағы  хлоридтер  мӛлшерінің  шамасы  349,9  мг/л,  348,3  мг/л 
және  346,3  мг/л  тең,  яғни  жоғары  деңгейді  кӛрсетті.  Бұл  жағдайда  №3  жағалауға  (солтүстік) 
қарағанда №1 кәрі бӛгетте (батыс) бұл кӛрсеткіш жоғары екенін кӛрсетті.  
Кӛктем  мезгілімен  салыстырғанда  жаз  мезгілінде  №1  кәрі  бӛгет  (батыс),  №2  лагерь 
(солтүстік)  және  №3  жағалауда  (шығыс)  су  құрамындағы    хлоридтер  мӛлшері  сәйкесінше 
тӛмендеді  және  299,9  мг/л,  321,7  мг/л  және  293,98  мг/л-ге  жетті  (сурет  3).  Бұл  жағдайларда  №1 
кәрі  бӛгетке  (батыс)  қарағанда  Қамыстыбас  кӛлдер  жүйесінің  №3  жағалауындаа  (солтүстік)  бұл 
кӛрсеткіш тӛмен екені айқындалды. 
Алынған  зерттеу  нәтижелері  №1  кәрі  бӛгет  (батыс),  №2  лагерь  (солтүстік)  және  №3 
жағалауда (шығыс)  су құрамында хлоридтердің минималды деңгейі жаз айында, ал максималды 
деңгейі  кӛктемде  тіркелгенін  дәлелдейді,  сондай-ақ  бұл  кӛрсетілген  кӛрсеткіштер  белгіленген 
ШРК мӛлшерінен (350,0 мг/л) тӛмен екенін кӛрсетті. 
 
Әдебиеттер: 
1.
 
Нұрғызаринов А. Аралдың экологиялық тынысы. – Алматы: «Ғылым», 2006.-226 б. 
2.
 
Нұрғызарынов  А.,  Шапшанов  Қ.  Арал  ӛңірінде ӛндірісті  экологияландыру.  –  Алматы:  НПЦФЗОЖ, 
2001. - 145 б. 
3.
 
 Кульбаев  И.С.,  Ибадуллаева  С.Ж.,  Сон  С.М.  Функциональное  состояние  дыхательной  системы  у 
студентов,  прибывших  в  Кзыл-Орду  из  различных  регионов  Приаралья.  //Известия  НАН  РК.  Сер.  биол.-
1995.-№ 6.-С.45-49. 
4.
 
Муртазаин  Е.Ж.,  Турсунов  Э.А.,  Бурлибаев  М.Ж.и  др.  Отчет  о  научно-исследовательской  работе 
«Оценка водных ресурсов и гидрологических факторов для устойчивого водообеспечения дельты реки Урал  
с  прилегающим  побережьем  Каспийского  моря,  Тенгиз  –  Коргалжынской  и  Алаколь-Сасыккольской 
системы озер на 2005 год». 
5.
 
Калжеков Т.К., Сапбаев О.С., Об экологических, санитарно-гигиенических проблемах Приаралья и 
некоторые  аспекты  здоровья  населения  Кызылординской  области,  социально-  гигиенические  и 
экономические аспекты здоровья населения. - Алматы, 1999. – С.14-22. 
 
Резюме 
В  статье    приводятся  данные  по  содержанию  химических  элементов  кальция  и  магния  в 
Камыстыбасской  системе  озер.  Наблюдаются  сезонные  изменения  их  концентрации.  Максимальные 
концентрации  кальция наблюдались в зимний период, а  магния - весной.  
 
 
Summary 
In  the  article  presents  data  on  the  content  of  about  chemical  elements  calcium  and  magnesium.    Seasonal 

 
89 
changes  of  their  concentrations  are  observed.  Maximum  concentrations  of  calcium  were  observed  in  winter  and 
magnesium – in spring. 
 
 
 
 
ӘОЖ 001. 895:577.122.5 
 
БЕЛОК БИОСИНТЕЗІНЕ ГЕНЕТИКАЛЫҚ БАҚЫЛАУ ТАҚЫРЫБЫН  ОҚЫТУДА 
ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ПАЙДАЛАНУ 
 
Т.КЕМЕЛҚЫЗЫ, биология ғылымдарының кандидаты, профессор, 
Ж.Ж.ИЗБАСАРОВА, биология магистрі 
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті 
 
 
Білім  беру  саласында  болып  жатқан  ауқымды  ӛзгерістер  түрлі  ынталы  бастамалар  мен 
түрлендірулерге кеңінен жол ашуда. Осы тұрғыдан алғанда дәріс берудің тиімділігін арттыру, оны 
жаңа  сапада  ұйымдастыру  қажеттігі  туындайды.  Бұл  үшін  оқытушылардың  инновациялық  іс-
әрекеттің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі мақсат етіледі [1]. 
Студенттер цитология негіздері бӛлімінен белоктың синтезі туралы немесе түзілуі туралы 
мағлұматтар алады. Ал генетика курсына келгенде синтездің генетикалық бақылауы туралы білім 
алуы  керек.  Бұл  кезде  кӛптеген  жаңа  терминдер,  түсініктер  және  мағлұматтар  туындайды.  Оны 
жәй ғана лекция әдісімен түсіндіру қиындыққа түседі. Осыны ескере отырып, бұл тақырыпты ӛту 
кезіндегі жаңа технологиялық әдістерді пайдалануымыз қажет болды. Тақырыпты ӛту барысында
: 
1.
 
Тақырыптың ғылыми мазмұнын ашатын материалдарға сүйендік; 
2.
 
 Материалдағы жүйелілікті  сақтау  үшін  мазмұнды  біртіндеп  аша  отырып,  әр  бӛлімнің 
байланысын сақтауға тырыстық; 
3.
 
Әртүрлі әдістерді ұтымды пайдалануға жүгіндік; 
4.
 
Білімді игертудің тиімді жағын ескердік;  
Лекция тақырыбы: Белок биосинтезіне генетикалық бақылау 
Әдісі: Миға шабуыл 

жүктеу/скачать 2,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: