Issn 1607-2782 Республикалық

Топырақ  өңдеу  жүйесі.  Мақсары  танаптарында  жүргізілетін  негізгі  топырақ  өңдеу 
жүйесіне  аңызды  сыдыра  жырту  және  күздік  сүдігер  тарту  жатады.  Республиканың 
оңтүстігінде  масақты  астық  дақылдарын  жинап  алғаннан  кейін  күзде  танап  6-8  см 
тереңдікке  сыдыра  жыртылып,  содан  кейін  1-2  аптадан  соң  20-22  см  тереңдікке  соқамен 
аударылып жыртылады. 
Қытай  Халық  Республикасының  Қазақстанмен  шектес  аймақтарында  мақсары 
танаптары күзде 25-27 см тереңдікке жыртылады, себебі өсімдіктің тамыр жүйесі тереңге 
бойлайды. (Ван Жау Му,1993). 
Ерте  көктемде    сүдігер  тырмаланып,  қажетінше  1-2  рет  культивацияланады.  Себер 
алдындағы  культивацияға  дейін  арамшөптерге  қарсы  топырақ  гербициді  бүріккіш 
құралмен  бүркіліп  (ПОУ)  іле  тырмамен  жабылады.  Көпжылдық  және  біржылдық 
қосжарнақты  арамшөптерге  қарсы  торфи  (2,0-2,5  л/га),  трефлан  (4-10  л/га),  астық 
тұқымдас  арамшөптермен  күресу  үшін  фюзилад  супер  (1-2  кг/га  біржылдық  және  2-4 
кг/га, көпжылдық арамшөптерге қарсы қолданылады. 
    Тұқымды  себуге  дайындау.    Мақсары  тұқымы  себу  кондициясына  жеткізіліп, 
тұқымға арналған үлгіқалып (стандарт) талаптарына сай келуі керек. Тұқым құрамындағы 
негізгі дақыл үлесі 95-98%-дан кем емес және зертханалық өнгіштік 85-95% болуы керек. 
Себу  алдында  ауруларға  қарсы  тұқымды  200ФФ,  34%  3-4  кг/т;  ТМТД  80%-2-3  л/т; 
фундазол  –  3кг/т  улы  химикаттарының  бірімен  дәрілейді  (ПС-10  немесе  басқа 
құрылымда). 
   Себу мерзімі. Мақсары ерте себілетін дақылдар қатарына жатады. Топырақтың 10 см 
қабаты  6-8
0
С  жылынған  кезде  себеді,  себу  мерзімін  кешіктіру  өнімділікті  төмендетеді 
және зиянкестермен зақымдану қаупін күшейтеді. 
 Қазақстанның  оңтүстік  шығысының  тау  бөктері  аймақтарында  мақсарыны  сәуір 
айының  бірінші  онкүндігінің  аяғында,  ал    осы  өңірдің  шөлді-далалы  аймағында 
наурыздың аяғы – сәуірдің басында себу ұсынылады (Т.Н.Нұрғасенов және т .б.,2003). 
 Қазақстанның  оңтүстігінде  наурыздың  2-ші  онкүндігінде,  ал  солтүстігінде  және 
батысында  сәуірдің  аяғы-мамырдың  бірінші  онкүндігінде  сепкен  дұрыс.  Республикадағы 
оңтүстік  шығысының  қары  аз,  көктемгі  егістегі  ылғалы  жеткіліксіз  шөлді-далалы 
аймағында  мақсарыны  қыс  түсер  алдында  себу  қарастырылады,  яғни  қараша  айының 
бірінші  онкүндігінде. Аталған жағдайдағы мақсары  өнімділігі  көктемгі мерзімде себілген 
дақылдан кем түспейді (С.С. Арыстанғұлов, 2009). [1] 
   Себу  тәсілі.  Мақсарыны  тұқымға  өсіруде  оны  кең  қатарлы  тәсілмен  (45-60  см)  себу 
ұсынылады.    Отамалы  дақыл  ретінде  мақсарыны  кең  қатармен  себу  арамшөптермен 
күресуде  тиімді.  Ылғалмен  қамтамасыз  етілген  жерлерде  және  суармалы  егіншілікте 
дақылды жаппай қатардағы (15 см) тәсілмен себуге болады. 
 Республиканың  оңтүстік  шығысында  мақсарыны  тұқымға  екі  ізді  таспалы  тәсілмен 
(60х15х15)  себу  мүмкіндігі  қарастырылуда.  Дақылды  таспалы тәсілмен  себу,  кең  қатарға 
қарағанда өнімділікті 10-15% жоғарылатады. 
Себу  мөлшері.  Кең  қатарлап  (45
-60  см)  себуде  гектарына  200-300  мың  дана  өнгіш 
тұқым  немесе  8-12  кг  себіледі,  екі  ізді  таспалы  тәсілмен-12-14  кг/га,  жаппай  қатардағы 
тәсілде -20-24 кг/га тұқым себіледі. Тұқым себу тереңдігі 5-6 см, ылғал төмен жерлерде -7-
8см. 
    Егістікті күтіп-баптау шаралары. Танапты тырмалаудан (егін көгі шыққанға дейін 
және  шыққаннан  соң)  және  қатараралықты  (2-3  рет)  өңдеуден  тұрады.  Кең  қатармен 
себілген  мақсары  егісі  КРН    4,2  немесе  КРН  5,6  культиваторларымен  қатараралықтары 
өңделеді. Бірінші рет культивациялау 6-8 см тереңдікте, екіншісі 8-10 см, ал үшіншісі 6-8 
см-ге  жүргізіледі.  Бірінші  культивациямен  бірге  өсімдік  минералды  тыңайтқыштармен 
үстеп қоректендіріледі. 

138 
 
 Соңғы егіншілікте мақсарыны 2-3 рет суару  ұсынылады.  Әрбір суару мөлшері 600-
800м
3
/га. 
Республиканың  оңтүстігінде  және  оңтүстік  шығысында  мақсары  егісі  30  аса 
зиянкестермен  зақымдалады.  Олардың  ішіндегі  кең  тараған  түрлері:  кіші  және  үлкен 
мақсары  бізтұмсықтары,  мақсары  шыбыны,  жидек  кенесі  және  т.б.  Күресу  шаралары:  
егер бізтұмсықтар саны 1шаршы метрде 2-3 данадан асса, онда 5% каратэ немесе кинмикс 
2,5%  препараттарының  бірімен  0,15-0,20  л/га  мөлшерінде  (жұмысшы  ерітінді-200-250 
л/га) егістік бүркеледі. 
 Мақсары  ауруларына  қарсы  (тат  жапырақтың  қоңыр  дағы  т.б)  алдын  алу  шарасы 
ретінде тұқым дәріленеді (жоғарыда жазылған). 
Мақсарыны  жинау.
  Мақсары  тұқымын  толық  піскенде  астық  комбайндарымен 
тікелей  орып  бастырады.  Мақсары  тұқымдары  біркелкі  піседі  және  шашылмайды, 
сондықтан оны кешірек те жинауға болады. 
Агротехникалық  ерекшеліктері.
  Ауыспалы  егістерде  мақсары  күздік  бидай  мен 
жүгеріден  кейін  орналасады.  Оны  кез  келген  дақылдардан  кейін  де  егуге  болады. 
Мақсарының  жоғары  өнім  алу  үшін  топырақты  сапалы  өңдеу-терең  сүдігер  жырту,  ерте 
көктемде  тырмалау  мен  қопсытулар  жүргізілуі  тиіс.  Ылғал  жеткілікті  аудандарда  оған 
тыңайтқыштар өте қажет. Оның топырағын өңдеу күнбағыстыкіндей. 
 Мақсары  тұқымын  өте  ерте  жаздық  астықтармен  бір  мезгілде  кеңқатарлы 
(қатараралықтары  45см)  тәсілмен    себеді.  Себу  мерзімінің  кешеуілдеудеуінен  өнім  күрт 
түсіп  кетеді.  Себу  мөлшері  гектарына  10-12кг.  Себу  тереңдігі  5-6  см,  топырақ  ылғалы 
жетіспейтін жағдайда 7-8см. 
 Мақсарыны 50х50 немесе 60х60 см схемада шаршы-ұялы тәсілмен  себудің  болашағы 
зор. Бұл тәсілде де себу тереңдігі 5-6см болады. 
  Егісті  күтіп-баптауға  көктеген  кезінде  тырмалау  мен  қатараралықтарды  3-4  рет 
қопсытулар  кіреді.  Мақсары  егісін  кеңқатарлы  егісте  сиретуде  қатарда  12-15см  аралықта 
өсімдік қалдыратын  болса, шаршы-ұялы тәсілдерге ұяда 4-5 өсімдіктен қалдырады. 
 Мақсары  біркелкі  піседі  және  оның  тұқымы  шашылып  қалмайды.  Сондықтан  оны 
толық  піскенде  астық  комбайнымен  жинап  алады.  Жаңа  орылған  мақсарыны  бастыруда 
тұқымның  себетке  берік  орналасуынан  бірқатар  қиындықтар  туындайды.  Танапта  тұрып 
немесе  маяда  жатып  кепкеннен  кейін  себеттегі  тұқымның  беріктілігі  бұзылып  жеңіл 
бастырылады. Бастыру күнбағыс немесе астық ұнтағыштарымен атқарылады. 
 Мақсары  комбайнмен  жинағанда  толық  піскеннен  кейін  де  бірнеше  күн  тұрғызып 
барып орып бастырған дұрыс. 
 
 
Әдебиеттер: 
1.Можаев  Н.И.,  Әрінов  Қ.К.,  Нұрғалиев  А.Н.,  Можаев  А.Н.  Өсімдік  шаруашылығы.  –– 
Ақмола, 1993. 
2. Жанзақов. М.М., Мырзабек. К.А. Агрономия негіздері. – Қызылорда: Тұмар, 2007. 
 
Резюме 
На  основе  обобщения  результатов  собственных  исследований  и  передового  опыта 
определены  основные  агротехнические  приемы    (дозы  внесения  минимальных  удобрений,  норма 
высева)  оказывающие  влияние  на  формирование  урожаев  сафлора  в  условиях  Кызылординской 
области. 
 
Summary 
According  to  the  analusis  of  their  own  research  results  of  research  eхсеllense  determination  of  the 
main agricuitural practices (doses  of  mineral fertilizers, seed rate) affects formirovanie safflower cros in 
Kzylordinskoy area. 

139 
 
МАЗМҰНЫ
 
 
ФИЛОЛОГИЯ ҒЫЛЫМДАРЫ
 
Қамзаева К.С.
  Тіл біліміндегі есімді сөйлемдер 
 
3 
Майгельдиева Ж.М.
   К вопросу о профессиограмме преподавателя русского 
языка в условиях развития полиязычного образования 
 
 
7 
Оспанова Ф.Ә.
  Фразеологияның уәждемедегі көрінісі 
 
11 
Оспанова Ф.Ә.
  Қазақ және ағылшын тілдеріндегі фразеологизмдерді 
салғастырудағы лингвомәдени ерекшеліктер 
 
 
17 
 
ПЕДАГОГИКА ҒЫЛЫМДАРЫ
 
Айтбаева  М.А.,
  Нурекеева  А.Б.  Студенттердің  коммуникативтік  құзіреттілігін 
дамыту педагогикалық мәселе ретінде 
 
 
23 
Ағыбаева  Ұ.Б.,  Қойшыбаева  Қ.Б.,  Сабиева
  А.Ж.  Мүмкіндігі  шектеулі  
балалармен  психокоррекциялық жұмыстарды ұйымдастыру 
 
 
27 
Асылбекова  Ж.О.
    Бастауыш  сынып оқушыларының  оқу-танымдық    іс-әрекетін 
қалыптастыру жолдары 
 
 
31 
Бейсембаева    Ш.Ш.
    Интерактивные  методы  в  процессе  обучения  русскому 
языку 
 
 
35 
Болат С
. Оқыту үдерісінде ойынды пайдаланудың тәрбиелік мәні 
37 
 
Керейтбаева  Р.  А.
    Инновациялық  оқыту  технологиясына  сүйене  -  жастарды 
патриоттық отансүйгіштік рухта тәрбиелеу 
 
 
41 
Сарсенова  Д.
,Коптлеуова  А.,  Изтлеуова  Б.  Метод    развития  критического 
мышления через чтение и письмо как одно из инноваций практической методики 
 
 
45 
Сарсенова Д.
  Возможности формативного оценивания знаний студентов в вузах 
Казахстана 
49 
 
 
 
            ЭКОНОМИКА ҒЫЛЫМДАРЫ 
 
Ахметов Б.Б.,
  Өмірзақова М.А. Әлеуметтік саясаттың теориялық негіздері 
 
52 
Жаксылыкова
  Ж.Т. Репутация – неоценимый капитал компании  
 
56 
Исаева  Г., Болатқызы С.
 Қазақстандағы туризмнің жағдайы мен дамуы 
 
59 
Казбекова  Л.А.,  Елпанова  М.А.
    Қазақстан  Республикасының  құрылыс 
кешенінің қазіргі жағдайы 
 
 
62 
Қоржынбаева
  З.Ж.    Аграрлық  салада  маркетингтік  қызметті  ұйымдастыру 
тетіктері 
 
68 

140 
 
 
Смагулова  Ж.Б.
    Особенности мерчандайзинга сыра и анализ его применения в 
супермаркетах Кызылорды 
 
 
74 
Өмірзақова  М.А.
    Әлемдік  қаржылық  дағдарыс  және  Қазақстандағы 
макроэкономикалық тұрақтандыру мәселелері 
 
 
78 
Шайнұров  А.С.,
  Саржанов  А.С.    Аймақтағы  дәнді  дақылдар  өндірісінің 
экономикалық тиімділік көрсеткіштері  
 
83 
 
 
 
                 ТЕХНИКА  ҒЫЛЫМДАРЫ 
 
Ермұханова 
Н.Б., 
Абдрахманов
 
С.Т.
 
Ксенобиотиктер  
биотрансформациясындағы    метаболизм  процесі    нәтижесінде    түзілген 
өнімдердің  түрленуіне жүргізілген  зерттеулерді  талдау 
 
 
 
89 
Калыбаева  А.Қ.,  Әли  Ж.,  Мұхтаров  Ш.
    Электр  энергиясын  сымсыз  берудің 
әдісі 
 
 
94 
Құлмырзаев
  Н.С.,  Нысанқұлова  Б.Ә.    Жоғарғы  оқу  орнындағы    инженерлік  – 
техникалық  мамандықтарға  графикалық  оқытудағы  қашықтықтан    оқыту 
технологиясының әдістемелік ерекшеліктері 
 
 
 
98 
                  ФИЗИКА ЖӘНЕ МАТЕМАТИКА ҒЫЛЫМДАРЫ 
 
Абдикаримов
  Б.Ж.,  Туретаева  А.А.,  Алехин  А.Д.,  Остапчук  Ю.Л.,  Рудников 
Е.Г.,  Войтешенко  А.В.,  Репула  А.М.
    Влияние  добавления  наночастиц 
лапонитов на вязкость раствора вблизи критической температуры расслоения 
 
 
 
103 
Манбетова Ж.Т.,  Ногай А.С.
 Термобергіштерге арналған жартылай өткізгіштік 
материалдардың  сезгіштігін жоғарылату 
 
 
108 
Шаймуратов  А.А.
    Қатты  қиылысқан  аймақта  базалық  станциялардың  санын 
оптималдау 
 
 
113 
                  АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ҒЫЛЫМДАРЫ 
 
Бәкірұлы
  Қ.,  Мырзабек  К.А.,  Жакеева  М.Б.  Қазақстандық  Арал  өңірі 
жағдайында  күріш  дақылының  шетелдік  селекция  сорттары  мен  экологиялық 
сортсынау 
 
 
 
121 
Жусупова Л.К
. Обзор экологических исследований бассейна реки Сырдарьи 
 
124 
Наурызбаева  А.Ш.
  Қызылорда  облысы  агроөнеркәсiп  кешенi  дамуының 
проблемалары мен келешегi 
 
 
128 
Нурымова Р
.Д.  Подпокровный посев донника на засоленных почвах Приаралья 
 
134 
Тоқтамысов  Ә.М.,  Жұматаева  Ж.Б
,  Шермағамбетов  К.  Күріш  ауыспалы 
егісінде мақсары дақылын өсірудің агротехникасы 
 
 
138