Issn 1607-2782 Республикалық

110 
 
Summary 
In  this  paper  is  studied  the  resistivity  and  temperature  sensitivity  coefficients  of  solid  solutions  to 
base on silicon doped with atoms of the sulfur, boron, and manganese. Technology for producing silicon 
is  based  on  highly  compensated  reproducible  parameters,  is  quite  subtle  and  complex  task,  requiring  an 
individual approach for each parameter and dopant source material. It is shown that in the systems under 
study  are  high  compensated.    Formulations  had  found  with  a  high  coefficient  of  thermal  sensitivity 
conditions.  The  sensitivity  of  structural  materials  have  investigated  for  semiconductor  temperature 
sensors. 
 
 
 
 
ӘОЖ  621.396.721(045) 
 
ҚАТТЫ
 ҚИЫЛЫСҚАН АЙМАҚТА БАЗАЛЫҚ СТАНЦИЯЛАРДЫҢ САНЫН 
ОПТИМАЛЬДАУ
 
 
А.А.ШАЙМУРАТОВ, магистрант,
 
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, Астана қ. 
 
Жұмыста  базалық  станциялардың  санын  және  ұялы  байланыс  үшін  олардың 
антенналарының биіктігін оптималдау әдістемесі берілген. Әдістеме тензорлы санау және 
дифференциалды геометрияның математикалық аппараты негізделген. 
 
 
 
Кіріспе
 
Сенімді мобильді радиобайланысты қамтамасыз етуді 2 тәсілмен қарауға болады: 
1. Ұялы байланысты қамтамасыз ететін жерлерге үлкен қуатты базалық станцияларды 
орнату. Осындай шешім үлкен экономикалық шығындарды қажет етеді. 
 
2.  Базалық  станциялардың  санын  санына,  қуаттылығына,  жиіліктік  ресурсты 
қолданылуына оптималдау керек. 
Өте аз экономикалық шығындарымен сенімді  ұялы радиобайланысты қамтамасыз ету 
үшін  базалық  станциялардың  санын  оптималдау  белсенді  болып  саналады.  Қатты 
қиылысқан  аймақта  омтимальдеу  қиындай  түседі,  өйткені  қабылдау  аймағына  аймақ 
рельефі  айтарлықтай  әсер  етеді.  Тәжірибеде  қатты  қиылысқан  аймақта  базалық 
станциялардың  санын    оптималдау  сұрағы  кездеседі.  Мысалы,  таулы  аймақтарда  немесе 
биік этажды үйлері бар мегаполистерде бар.  
 
Математикалық  есеппен  қарағанда  бізде  екі  жазықтық  бар,  біріншісі  аймақ 
рельефінің беті, екіншісі базалық станцияның антеннасынан шығатын радиотолқын беті. 
Сенімді  қабылдау аймағы деп аталатын екі жазықтық бір-бірімен жанасады(1-сурет). 
Егер  қосымша  базалық  станцияларды  дұрыстап  қойсақ,  біз  сенімді  қабылдау  аймағын 
кеңейтеміз.  2-суретте  сенімді  қабылдау  аймағы  көрсетілген,  бірақ  шеңбердің  радиусы 
сенімді қабылдау аймағына сәйкес горизонталь жазықтықта жатыр.   
 
Осыдан кейін, егер де осы екі жазықтық қажет барлық аймақта бірдей  қисыққа ие 
болса, ұялы байланыстың сенімді  қабылдау аймағы оны керек аумаққа орналастырып, екі 
жазықтықтың  метрикасы  сәйкес  келгенде  барлық  аумақтың  көлемімен  тең  болады. 
Математикалық  жағынан  зерттегенде  осы  шарт  жиі  орындала  бермейді.  Сондықтан 
жазықтықтың қисығын ала отырып базалық станциялардың оптимальді санын таңдағанда 
жазықтықтың метрикасын қарастыру қажет. 
 
 

111 
 
Жер бетін математикалық теңдеу түрінде көрсету
 
Қойылған  мақсатты  математикалық  жағынан  қарастырайық.  Бізде  қатты  қиылысқан 
аймақ бар деп, оны мұндай функциямен көрсетсек: 
)
,
(
y
x
f
w 
 (1) 
Бұл функциямен евклидтік жазықтыққа енген R
3
 x, y, w декарттық координатта жатқан 
жазықтыққа  қоюға  болады.  Сәйкесінше  r, 
ϕ
,  w  цилиндрлік  координаттардағы  жазықтық 
мұндай  функциямен  көрсетіледі: 
)
,
(

r
f
w 
 (3-сурет).  Жазықтық  бетінде  координата 
үстінде  қисық  сызықты  тор  қоюға  болады.  Мысалы,  l
x
,  l
y
    -  WOX  және  WOY  тік 
жазықтықтары  қиылысу беті арқылы пайда болғанжоғарғы қисық сызықты координаттар 
(3-сурет). Сәйкесінше цилиндрлік координаттарда қисық сызықты l
r
, l
φ
 ,мұндағы l
r
 – WOR  
жазықтығы  көмегімен  қиылысқан  қисық  сызықты  радиус,  ал  l
φ
  –  шеңбер  доғасы. 
Жазықтықта  берілген  қисық  сызықты  координаттар  жалпы  қисық  бұрышты  болып 
саналады  (ортогональ  координата  кезінде  координата  түзулері  арасындағы  бұрыш  тура 
бола бермейді). 
 
 
 
Сурет 1- Аймақ рельефі және сенімді қабылдау аймағы. 
 
 

112 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сурет 2 - Сенімді қабылдау аймағы (қарасұр түс) және көлеңкеде жатқан аймақтар 
(штрихталған сызықтар – байланыс ұстамайтын жерлер) 
 
Сурет 3 - Декарттық координаттағы жазықтық графигі. 
 
            θ
x 
  жанама  сүйір  бұрышын  WOX  тік  жазықтығында 
)
,
(
y
x
f
w 
 бетінде  қиыспен 
алынған  қисыққа  әкелеміз  (4-сурет).  Цилиндрлік  жүйе  координатасы  үшін  θ
y
  және  θ
r 
бұрыштары сәйкесінше көрсетіледі.  
 
 
 
 
 
 
                                                  
 
Сурет 4 - w = f (x, y) жазықтығының WOX қиылысы. 
 
             dx,  dy    декарттық  жүйе  координатасын  және  dl
x
,  dl
y
  қисықсызықты  координат 
жүйесін  байланыстыратын  дифференциалдар  өрнектерін  жазамыз.  WOX  қиылысында  (4-
сурет): 

113 
 
                                        
WOY қиылысы үшін: 
Жалпы жағдайда 
)
,
,
,
(
),
,
(
),
,
(
y
x
y
x
y
x
y
x
l
l
z
l
l
y
l
l
x


 тең.  

 

n
i
e
j
...
2
,
1
,
(x)

 базасында  дифференциалды  геометрия  көмегімен  метрикалық 
тензорды анықтауға болады:  
Оның  компоненттері жазықтықтың  бірінші квадраттық формасының матрицасына сәйкес 
келетін матрицаны құрайды.  
                        
  
  
           (5) 
                                           
,
ij
ij
a
g

-ге тең деп алсақ, тензорлық белгіленуде бірінші квадраттық форма мынаған тең: 
                                  
,  
   
 
(6) 
        Бірінші  квадраттық  форма  беттің  аз  аумағы  жанама  бетке  ауысқанда  бірінші 
жақындаудың  бетін  суреттейді.  Бірінші  квадраттық  форма  беттегі  доғалардың 
ұзындықтары  мен  түзулері  арасындағы  бұрышты  анықтайды,  өйткені  ол  кеңістіктің 
метрикасы. 
        Риман  геометриясы  бойынша  тензорлы  анализді  қолданатын  беттің  қисықтығына 
ораламыз.  А.С.ненулдің  «Тензорная  геометрия.  Теория  и  приложение»  деп  аталатын 
ебегіндегідей негізгі қисықтық мына формула бойынша табылады: 
                                     
  
    
 
(7) 
 
Базалық станциялардың оптимальді санын табу есебінің әдістемесі
 
        Дифференциалды геометрияның  сұрақтарын  қарастырғаннан кейін  қатты  қиылысқан 
ұялы байланыс базалық станцияларының  санын оптималдау проблемасын  қарастырайық. 
Ұялы  және  базалық  станциялардың  арасындағы  сенімді  байланыс  критерийінде  тура 
көрінетін аймақты есептейміз. 
        Әртүрлі  рельефті  жер  бетіндегі  кез  келген  екі  нүкте  арасында  сенімді  ұялы 
байланысты қамтамасыз ететін жүйені құру керек қарастырайық ( мысалға 5-сурет).  

114 
 
        Ол үшін геодезиялық түсірілім немесе берілген жердегі сандық картаның рельефінің 
нәтижелері  бойынша 
xx
w  және 
yy
w
 қисық  сызықты  бет  максимальді  жақынырақ  шынайы 
бетті  көрсетсін.  (7)  формула  бойынша  беттің  қисықтығын    x,  y  кеңістігінің  кез  келген 
нүктесінде  ұялы  байланыс  станциясы  орналаса  алады.  (5)-(6)  бірінші  квадраттық  форма 
бойынша  x,  y  нүктелерінің  жанама  бет  бұрыштары  қиылысы  биіктікке  және  базалық 
станциялардың координаттарын көрсетеді. 
 
                          
Сурет 5 - Жер бетінің қиылысқан аймақтары 
 
          Барлық  аймақтарды  қарастырғаннан  кейін  базалық  станциялардың  сандары  мен 
олардың антенналарының биіктігін оптимальді түрде есептеуге болады. 
          Қалалық мегаполис құрылысын қарастырайық. Ереже бойынша қазіргі ғимараттарда 
биік  этажды  үйлер  (15  және  оданда  көп  этаждар)  бар.Қалалық  құрылыстың 
аппроксимациясы берілген жағдайда сатылы функцияны ұсынады (6-сурет). 
          Бұл  жағдайда  туынды  функциялар  0  немесе  шексіздік  мәніне  тең.Бұл  жағдай 
кеңістік  бетін  есептеуді  қажет  етпейді,  (13)  формула.  Туынды  0-ге  тең жерлерде  кеңістік 
қисықтығы  0-ге  тең,  ал  кей жерлерде  туынды  шексіздікке  тең  жерде  кеңістік  қисықтығы 
анықталмайды. Шексіз  қисықтығы бар кеңістік берілген кеңістіктен жоғалады,сондықтан 
шексіз туынды тік түзуде шексіз емес үлкен туындыға ие (7-сурет). 
          Осындайдан кейін жоғарыда көрсетілген базалық станциялардың оптималдау санын 
және антенналарды көтеру биіктігін  анықтауды қолдануға болады.  

115 
 
 
Сурет 6 - Сатылы функция 
 
Сурет 7- Шексіз туындылары жоқ сатылы функция 
 
 
 
Сурет 8 - Базалық станциялардың және олардың антенналарын көтеру биіктігі 
координаттарын анықтау алгоритмі 

116 
 
Есепті шешу алгоритмі
 
Базалық  станциялар  координаттарын  анықтау  және олардың  антенналарын  көтеру 
биіктігі  8-суретте  көрсетілген.  Бұл  суретте  келесі  белгілер  бар:  h
0 
  -  берілген  жерге 
минимальді  биіктігі,  h
мах
-  антеннаны  көтеру  максимум  биіктігі.  Осы  алгоритм  берілген 
жердегі базалық станцияның антеннаны оптимальді биіктіке көтеру және олардың  (h
m
, x
m
, 
y
m
) координаттарын анықтау мақсатында талқылауға мүмкіндік береді. 
 
 
Әдебиеттер: 
1.
 
Дубровин Б.А., Новиков С.П., Фоменко  А.Т. Современная геометрия. – М.: Наука, 1985.  
– С.22-29.  
2.
 
Новиков С.П., Фоменко А.Т. Элементы дифференциальной геометрии и топологии. – М.: 
Наука, 1987. – С.31-37.  
3.  Ненул А.С. Тензорная геометрия. Теория и приложение. – М.: Мир, 2003. – 335с.  
 
                                                                
Резюме 
 
В  статье  утверждается,  что  определение  координат  базовых  станций  и  высоты  подъема 
антенн  сводится  к  простому  перебору  всех  точек  заданной  местности,  определению  в  них  углов 
касательных  к поверхности  и  координат  их пересечения.  Данная  методика  не  учитывает  наличие 
отраженных волн, что несколько увеличивает число базовых станций. Однако, направление и сила 
отраженной  волны  являются  случайной  величиной,  поэтому  влияние  отраженной  волны  на 
расположение базовых станций носит статический характер. 
 
Summary 
Thus, determination of coordinates of base stations and height of lifting of antennas is reduced to 
simple  search  of  all  points  of  the  set  district,  definition  of  corners  of  tangents  in  them  to  a  surface  and 
coordinates  of  their  crossing  This  technique  doesn't  consider  existence  of  the  reflected  waves  that 
increases  number  of  base  stations  a  little.  However  the  direction  and  force  of  the  reflected  wave  is  a 
random  variable  therefore  influence  of  the  reflected  wave  on  an  arrangement  of  base  stations  has  a 
statistical property. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

117 
 
АУЫЛ
 
ШАРУАШЫЛЫҒЫ
 
ҒЫЛЫМДАРЫ
 
 
ӘОЖ  574:631.561.2:631.526.32:631.527(262.83) 
 
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ
 АРАЛ ӨҢІРІ ЖАҒДАЙЫНДА КҮРІШ ДАҚЫЛЫНЫҢ 
ШЕТЕЛДІК СЕЛЕКЦИЯ СОРТТАРЫ
 МЕН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ СОРТСЫНАУ 
 
Қ.БӘКІРҰЛЫ, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы,
  
Ы.Жақаев атындағы Қазақ күріш ғылыми-зерттеу институты, 
К.А.МЫРЗАБЕК
, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, 
М.Б. ЖАКЕЕВА,
 магистрант,  
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті
 
 
Өсімдік  шаруашылығының  тиімділігін  ауыл  шаруашылық  дақылдарын  өңдеу 
технологиясының  жаңа,  әрі  дамыған  түрі  мен  жаңа  сорттарды  ендіру  арқылы  
жоғарылатуға болады. Сорт – өндіріс құралы ретінде алынған өнімнің санын, әрі сапасын 
анықтайды [1]. 
Арал  өңірінің  экологиялық  жағдайында  өсімдік  шаруашылығы  өндірісін 
дамытудың  бірден-бір  жолы  дәнді  және  жармалық  дақылдардың  әсіресе  күріштің  жаңа 
сорттарын шығару және оны өндіріске енгізу [2]. 
Күріштің  жаңа  сорттарын  егу  және  интенсивті  технологиялар  қолдану  өсімдік 
шаруашылығы  өнімдерінің  жалпы  түсімін  арттырудың  маңызды  резерві.  Аймақта 
өсірілетін 
ауылшаруашылығы 
дақылдарының 
ішінде 
күріш, 
интенсивтендіру 
факторларын  барынша  толық  пайдаланатын және  экономикалық тиімді  бірден-бір  дақыл 
болып  есептелінеді.  Күріш  өзінің  биологиясы  бойынша  интенсивті  дақыл.  Оны  өсірудің 
өзі  мелиорацияға,  механикаландыруға  және  химияландыруға  ірі  қаржы  жұмсауды  қажет 
етеді.  Кешенді  ұйымдастыру  және  агротехникалық  шараларды  қатаң  сақтап,  өсірудің 
интенсивті  технологиясын  қолданғанда  әр  гектардан  кепілді  5-6  т  күріш  алуға  болады. 
Күріш  өсіру технологиясы  қазіргі заманғы экологиялық талаптарға сәйкестік тұрғысынан 
қаралуы  тиіс.  Ал  бұл  процестің  алғашқы  сатысында  қолда  бар  технологиялар  мен 
қалыптасқан жағдайларға ыңғайлы жаңа сорттар шығарылып кеңінен енгізілуі тиіс. Олар 
өндіріс пен тұтынушылар талаптарына барынша толық жауап беретін болғаны жөн [3]. 
Күріш  өнімдерінің  сыртқы  нарыққа  шығуы  үшін  мемлекеттік  стандартқа  және 
тұтынушылардың талаптарына сәйкес келетін сорттарын шығару керек. Сондықтан жақсы 
шетелдік  сорттарды  экологиялық  сынақтан  өткізіп  зерттеу  және  селекциялық  жұмыста 
пайдалану қажет. 
Жұмыстың  негізгі  мақсаты  экологиялық  сортсынау  арқылы  шаруашылық-құнды 
белгілері бойынша әлемдік нарыққа қабілетті, өнімді, әрі сапалы және де ортаның әртүрлі 
қолайсыз жағдайларына төзімді күріш сорттарын шығару және өндіріске ендіру. 
Шет елдік селекция жетістіктерін экологиялық сортсынау жұмыстары 2005 жылдан 
бастап  жүргізіліп  келеді  [4,5,6].  ICARDA    (құрғаған  өңірлерде  ауыл  шаруашылығын 
зерттеудің  халықаралық орталығы) жобасы бойынша бірінші рет сынақ жұмыстары 2006 
жылы  жүргізілді,  яғни  өзбек,  қырғыз,  тәжік  және  әзірбайжан  елдерінің  селекциялық 
жетістіктері бойынша 11 сорт сыналды. Вегетациялық кезеңі бойынша 2 сорт (Озгенский 
девзира, Пешназак), жығылуға төзімділігі бойынша 10 сорт, төгілуге төзімділігі бойынша 
9  сорт  таңдалды.  Себу  жұмыстары  аймаққа  қолайлы  мерзімде  жүргізілгенімен,  сыналып 
жатқан сорттар арасында 7 сорт қана толық пісіп жетілді. 
2005 
жылы 
Қызылорда 
облысының 
Жалағаш 
ауданының 
«Ақарық» 
шаруашылығында экологиялық сортсынау Ресейлік 6 сорт: Аметист, Регул, Рапан, Хазар, 
Лидер  және  Янтарь  сорттарын  аудандасқан  Маржан  сортымен  салыстыра  отырып 

118 
 
жүргізілді. Бір жылдық мәлімет бойынша алты сорт ішінен бірінші орында – Рапан, екінші 
Лидер  мен  Хазар,  үшінші  Янтарь,  ал  Аметист  және  Регул  сорттары  стандартпен  бірдей 
дәрежеде болды. Дегенмен бір жылдық мәлімет бойынша сорттарға толық дәрежеде баға 
берілмейді.  Сондықтан  да  шет  елдік  селекция  жетістіктерін  экологиялық  сортсынау 
жұмыстары кем дегенде 3 жылдай жүргізілуі керек.     
2012  жылдан  бастап  ресейлік  және  италиялық  сорттарды  стандарт  Маржан 
сортымен салыстыру арқылы экологиялық сортсынау жұмыстары жалғасты. 
Тәжірибе  жұмысы  «Ы.Жақаев  атындағы  Қазақ  күріш  шаруашылығы  ғылыми-
зерттеу  иснтитутының»  Қарауылтөбе  тірек  пунктінде  3  жылдық  жоңышқадан  кейін 
жүргізілді. Тәжірибеде 5 шетелдік сорт үлгілері, оның ішінде 3 ресейлік, 2 алыс шетелдік 
сорттар пайдаланылды. Стандарт аудандастырылған – Маржан сорты. Тұқымды себу  қол 
жұмысы  арқылы  1-2  см  маркерді  тарту  арқылы  жүргізілді.  Рендомизация  әдісі  бойынша 
мөлтектер  2  ярусқа  орналастырылды.  Мөлтектер  арасындағы  қорғаныш  жолағы  -  0,4  м. 
Тәжірибені  қайталау  4  рет.  Келесі  қайталау  аралығындағы  ара  қашықтық  –  0,5м.  Себу 
нормасы  1га  7,5  млн  өнгіш  дән  есебімен.  Агротехникалық  шаралардың  барлығы  өңірде 
қолданылып жүрген шаралармен бірдей болды [7, 8]. 
Егу және суға бастыру уақыты аймағымыз бойынша оңтайлы уақытта 22-25 мамыр 
аралығында  жүргізілді.  Тәжірибе  жүргізе  бастағандағы  ауа  температурасы  30-32°С, 
топырақ  температурасы  17-18°С.  Вегетация  кезеңінде  фенологиялық  бақылаулар 
өсімдіктің  өсу  және  даму  кезеңдерінде  жүргізілді.  Өсімдіктің  10%  және  75%-ына  көктеу 
кезеңдерін белгіледік. Тұқымның далалық өнгіштігі мен өсімдіктің өміршеңдігін анықтау 
мақсатында толық көктеу және егіс алдында жинау кезінде 24 мөлтектен көлемі 50х50см 
болатын  екі  қысқа  қайталау  арқылы  (0,25м
2
)  тұқымның  далалық  шығымдылығы  мен 
өсімдік өміршеңдігін анықтау мақсатында өсімдік жиілігіне бақылау жүргіздік. 
Суға  бастырылғаннан  10-12  күннен  кейін  көпшілік  сорттарда  көктеу  басталды. 
Барлық  агротехникалық  шаралар  жасалса  да,  стандарт    Маржан  және  де  басқа  көпшілік 
сыналып  жатқан  сорттарда  өсімдік  жиілігі  нашар,  яғни  1м
2 
-де  21,5-58,5  өсімдік  қана 
болды. 
 Тұқымның далалық  шығымдылығы бойынша жоғары көрсеткішті италиялық  сорт 
Бальдо  (5,3%),  Гала  (5,9%)  және  ресейлік  сорт  Атлант  (7,8%)  көрсетті.  Салыстырмалы 
түрде  өсімдік  өміршеңдігі  бойынша  төменгі  көрсеткішке  Гала  сорты  (54,5%)  ие  болды 
(кесте 1). 
Кесте 1 – Сорт үлгілердің биологиялық-шаруашылық көрсеткіштері, 2012 ж. 
 
 
 
№ 
 
 
 
Сорт атауы 
 
 
Шыққан 
елі 
Өсімдік жиілігі 
В
ег
ет
ац
и
ялы
қ
 к
ез
ең
і,
 
тә
улі
к
 
Ө
н
ім
д
ілі
к
, 
ц
/г
а 
көктеу кезінде 
жинар алдында 
Ө
сі
м
д
ік
 с
ан
ы
, 
д
ан
а/
м
2
 
Т
ұқ
ы
м
н
ы
ң
 
д
ала
лы
қ
 
ш
ы
ғы
м
д
ы
л
ы
ғы
, 
%
 
Ө
сі
м
д
ік
 с
ан
ы
, 
д
ан
а/
м
2
 
Ө
сі
м
д
ік
 
ө
м
ірш
ең
д
іг
і,
 %
 
1 
St.Маржан 
Казахстан  
35,0 
4,6 
22,5 
64,2 
102 
31,5 
2 
ВНИИР 
10178 ост. 
Россия 
28,0 
3,7 
22,5 
80,3 
112 
40,8 
3 
Атлант 
Россия 
58,5 
7,8 
41,0 
70,1 
108 
32,8 
4 
Шарм 
Россия 
21,5 
2,8 
16,0 
74,4 
103 
36,0 
5 
Бальдо 
Италия  
40,0 
5,3 
30,0 
75,0 
117 
30,0 
6 
Гала  
Италия  
44,0 
5,9 
24,0 
54,5 
116 
15,8 
 

119 
 
Өнімділік  күрішті  жинау  кезіндегі  өсімдік  санына  байланысты  болады.  Сондықтан 
да өсімдіктің өміршеңдігі, вегетация кезіндегі ортаның қолайсыз факторларына төзімділігі 
маңызды  рөл  атқарады.  Өсімдіктің  өміршеңдігімен  Гала  (54,5%)  сортынан  басқа  сорттар 
стандарт Маржаннан (64,2%), яғни 6-16%-ға жоғары болды. 
Фенологиялық  бақылау  мәліметтері  бойынша  сыналған  сорттардың  вегетациялық 
кезеңі 103-117 тәулік аралығында және алдыңғы жылға қарағанда 7-8 тәулік қысқа болды. 
Мұның  себебі  2012  жылы  көктеуден  бас  алуға  және  сүттенуге  дейін  жаз  айларында 
(маусым  –  тамыз)  ауа  –  райы  өте  ыстық  ауаның  ең  жоғарғы  температурасы  42°С  дейін 
жетті.  Бұл  фазалар  аралығындағы,  көктеу-түптеу,  түптеу-бас  алу,  бас  алу-сүттену 
кезеңдерін  тездетті.  Ескеретін  жағдай:  бұл  тәжірибе  учаскесінде  бұрын  3  жылдық 
жоңышқа  егілген,  дегенмен  егіс  өте  төмен  болған.  Топырағы  орташа  тұзданған  болып 
есептелінеді. Сондықтан да тәжірибеге алынып жатқан сорттарға топырақ тұздылығы әсер 
еткен. 
Сыналып  отырған  сорттарға  жаздағы  жоғары  температура  және  топырақтың 
тұздылығы  өсімдіктің  өсуі  мен  дамуына  қолайсыз  жағдай  тудырды.  Абиотикалық 
факторларға  төзімді  сорттар  жақсы  өнім  берді.  Оларға:  стандарт  Маржаннан  (31,5ц/га) 
4,5-9,3  ц/га  жоғары  болған  ВНИИР  10178  ост  (40,8ц/га),  Шарм  (36,0ц/га)  сорттарын 
жатқызуға болады. 
 
Кесте 2 – Күріштің шетелдік селекция сорттарын биометриялық талдау нәтижесі, 2012ж. 
 
Биометриялық талдау 
Сорт атауы 
st. 
Маржан 
ВНИИР 
10178 ост. 
Атлант  Шарм  Бальдо  Гала 
Өсімдік биіктігі, см 
105,9 
93,5 
122,3 
86,5 
95,5 
85,8 
Түптенуі, дана  жалпы 
3,6 
4,2 
3,5 
5,0 
4,5 
4,5 
өнімді 
3,6 
4,2 
2,8 
4,9 
4,2 
4,3 
 
Бас 
масағы 
ұзындығы, см 
16,7 
18,1 
19,7 
16,6 
16,8 
13,6 
дән 
саны, 
дана 
толық 
83,2 
158,2 
120,9 
60,8 
110,6 
97,0 
бос 
6,0 
24,5 
15,1 
14,7 
21,4 
17,2 
Дән массасы, г 
2,65 
4,10 
4,10 
1,60 
3,44 
3,00 
1 өсімдіктегі 
өнімділік, г 
дән 
8,00 
14,80 
13,70 
5,60 
11,50 
9,70 
сабан 
7,00 
10,60 
11,60 
7,2 
9,2 
9,9 
1000 дән салмағы, г 
33,2 
28,0 
34,6 
25,8 
35,5 
32,6 
 
Биометриялық  талдау  жұмыстарынан  сыналып  отырған  сорттар  бір-бірінен  жеке 
белгілері және жалпы селекциялық белгілері бойынша ерекшеленеді (кесте 2).  
Мысалы,  аласа  бойлылығымен  (85,8см)  Гала  сорты  ерекшеленді.  Өнімді  түптенуі 
бойынша  Атлант  сортынан  басқа  барлық  сорттар  жоғары  болды.  Бас  масағының 
ұзындығының  көрсеткіші  бойынша  2  ресейлік  сорт  1,4-3,0  см  стандарт  Маржаннан  (16,7 
см) жоғары  болды. 
Бас  масағының  дәнділігімен  стандарт  Маржаннан  (83,2  дана)  Шармнан  басқа, 
барлық сорттар 13,8-75,0 дана жоғары болды. 1000 дән салмағы бойынша ресейлік Атлант 
және италяндық Бальдо сорттары Маржаннан (33,2г) 1,4-2,3 г жоғары болды.  
Қазақстандық  Арал  өңірі  жағдайында  экологиялық  сортсынау  жұмысы  күріштің 
шетелдік селекциясынан 3 ресейлік және 2 алыс шетелдік сорттардан бір жылдық мәлімет 
бойынша жеке шаруашылық-құнды белгілері арқылы жақсылары ерекшеленді. 

жүктеу/скачать 4,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: