70
Бала толыққанды дамып жетілуі үшін оның ең алдымен ана махаббатына
қаныққан, рухани қажеттіліктері қанағаттандырылуы қажет. Осы қажеттіліктің
қанағаттандырылмауы, жеткіліксіздігі тұлғаның толық қанды дамуына
кедергісін тигізеді және эмоциялық депривацияның пайда болуына әкеп соғады.
Депривацияның осы түрінің айқын көрінісі балалар үйінде тәрбиеленетіндерде
ерекше байқалады. Депривацияның екінші түрі – сенсорлық депривация –
заттық ортаның болмауы және сезім мүшелерінің қоздырғыштарының жетіспеуі.
Депривацияның бұл түрін де балалар үйінде тәрбиеленетіндерден кездестіреміз.
Р.Спиц жазбаларынан анасынан бөлініп, жабық түрдегі мекемелерге келген
сәбилердің бір жасқа дейінгілерінің 70% шетінегенін, ал қалған бөлігінің ақыл
ойлары артта қалатындығын көруімізге болады.
Г.Х.Рейнгольд пен Н.Бейли (1959) «көп аналардың» балаға тигізер
психологиялық әсерін сипаттайды. Олар өз экспериментінде екі топтағы
балаларды қарастырады: бірінші топта алты айлық баланы сегізінші айының
соңына дейін бір ғана тәрбиеші күткен, ал екінші топтағы балаға төрт тәрбиеші
қамқор болған. Үш ай мерзімде жүргізілген эксперимент нәтижесі бірінші
топтағы
баланың
екінші
топтағы
балаларға
қарағанда
әлеуметтік
реактивтілігінің жоғарлылығын көрсетті, ал бір жылдан соң бұл эксперимент
алдыңғы нәтижені қайталамады. Зерттеушілер балаға бір немесе бірнеше
тәрбиешінің қамқорлығында болуы оның дамуына ерекше әсер етпейтіндігі
туралы қорытындыға келді.
У.Деннис пен П.Наджарьян Ливанда жүз жетімді зерттей отырып, балалар
үйінде тәрбиеленушілердің өмірінің бірінші жылының аяғында-ақ жанұяларда
тәрбиеленуші өз қатарластарынан психикалық дамуы жағынан кейін
қалатындығын анықтады. Зерттеушілер бұндай ерекшеліктердің себебін ана мен
бала қарым-қатынасының кемшілігінен деп тапқан.
Ата-ананың қарауынсыз қалған балалар үлкен топты құрайды: бұлар
мүлдем ата-аналары жоқ, әлеуметтік жетім балалар.
Достарыңызбен бөлісу: