Ж. қысы: 8-шы шығарылуы
Əрбір поселкадағы бақылаушының бақылау жүргізетін
жүктеу/скачать 1,8 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ақбөкеннің жас досы. Сурет Э.Дж. Милнер-Гулландтікі Өзбекстанда ақбөкендер өздерінің дəстүрлі көбейетін қоныстарына қайта орала ма
- Жоспарланып отырған «Ақбөкен» («Сайгачий») қорықшасының шекаралары мен зоналары.
- Ақбөкендерге санақ жүргізу үшін жылулық авиасъемканы қолдану Черноок В.И.
- Оңтүстік Қазақстанда Арыс-Қарақтау қорық зонасында ақбөкеннің кездесуі туралы
- Тюлендер жатақтарының жылулық бейнеленуі. Тюлендердің жатқан жерлері (қызыл шеңбер – итбалықтың балалары).
- «Яшкөл» питомнигіндегі күн батареялары (жоғарғы жағында). Сурет В. Санжеевтікі «Яшкөл» питомнигінде энергияның альтернативтік көздері
- Моңғол ақбөкенінің аналығы. Сурет Б. Бувейбатаранікі Ақбөкенді сақтау Альянсының 2008 ж. кіші гранттары
Əрбір поселкадағы бақылаушының бақылау жүргізетін ауданының картасы. Қазірде бақылауға алынған қосымша территория 61,500 га; бұл ерекше қорғалатын табиғи территориялардың көлемінен 34% үлкен. Картада барлық бақылауға алыпған участкелер дөңгелек белгімен бейнеленген.
Эрдниев Хулхутта Молодежный Таван-Гашун Утта Ақбөкеннің жас досы. Сурет Э.Дж. Милнер-Гулландтікі
Быкова Е.А. 1 , Есипов А.В. 1 , Черногаев Е.А. 2
1 ӨҒА-ның Зоология институты, 2 ГЭФ/ПРООН, тоғай проектісі esipov@sarkor.uz
Ақбөкенді сақтау Альянсы шығарады
Saiga News Əр аналыққа келетін лақтар санының аз болуы (0,28) көбеюге қатыспаған аналықтарының проценті үлкен екенін көрсетеді. Қазірде Өзбекстанда ақбөкендердің негізгі төлдейтін жерлері-Алмамбеттің маңы, ал бірең-сараң лақтарын туатын жерлер Қарақалпакия поселкасынан 30 шақырым оңтүстікке қарай да табылған. Сонымен бірге, ақбөкеннің төлдеуі жекеленген группировкаларда «Возрождения» аралында (А.Нуриджанов, ауызша мəлімдеме) жəне Арал теңізінің батыс жағалауында (“Saiga News”, №7 М. Косбергеновтың мақаласын қараңыз) байқалған. Браконьерлер үшін ақбөкеннің өніп-өсу маусымында ғасырлар бойы аңшылық жасауға тиым салуы түкке тұрмайды. Бұл кезеңде 2008 ж. Жаслық жəне Қарақалпақия поселкаларында ақбөкендердің еттері сатылғаны туралы анық деректерді білеміз, сондай-ақ Қазақстан бағытында жүретін поезддарда да ақбөкен етімен сауда жасау қызу жүргізіледі. Онда ол 3 есе артық бағамен сатылады. 1991 ж. ақбөкен төлдейтін жерлерді қорғау үшін Қарақалпакстанның Кунград ауданында «Ақбөкен» қорықшасы ұйымдастырылған болатын. Бірақ бұл қорғалатын табиғи территория тиімсіз болды.
Бұл қорғалатын табиғи территорияның шекарасы белгілі участкелер бойынша белгіленген жоқ еді (біз бір ғана жарамсыз қалыпқа келген шекаралық белгіні таптық). Мұндай жағдайда арнаулы адамдар мен жергілікті тұрғындар бұл
қорыкшаның қайда
орналасқанын білмейді. Шынына келгенде ешкім бұл территорияны қорғаумен айналыспайды. «Ақбөкен» қорықшасының тарихы қорықшаларды ұйымдастыру емес, тек жариялау уақыттағы ескі типтегі қорғалатын табиғи территориялардың өте тиімсіз екендігін көрсетеді. Соның нəтижесінде «Ақбөкен» қорықшасы бірғана қорғалатын территория болды да, ондағы қорғалатын түр жойылып кетті. Территория көлемі де көмектеспеді. Қорықшаның көлемі 1 млн. га, Өзбекистандағы ең ірі қорғалатын территория. Жоғарында айтылғанға байланысты «Ақбөкен» қорықшасын қайта ұйымдастыру керек. Ол үшін оған заңды тұлға ретінде статус беріп, оны басқарудың жоспарын жасау керек. Ақбөкен мекендейтін жақсы жерлерді қорғау үшін қорықша территориясының шекарасын солтүстікке қарай жылжыту қажет. Территорияны барлап, онда ерекше қорғалатын участкелер мен адам қызметі шектелетін участкелерді бөлу керек; жаргілікті малшылардың мүддесіне зиян тигізбеу үшін. Белгілі штаты болуы керек. Жалпы биоəртүрлілікке, оның ішінде ақбөкенге, қауіп келтіретін факторларды ескере отырып, қорғалатын табиғи территорияны басқару жоспарын жасау қажет. Онда негізгі шешілетін мəселелер көрсетіледі. Сондай-ақ онда жергілікті тұрғындар мен басқару органдарының қарым-қатынастарының арнаулы формалары көрсетілуге тиіс. Біздің бюллетеннің алдыңғы номерінде (қара SN №7) хабарлағандай, Өзбекстан ғылым академиясының Зоология институты мен FFI қорғалатын табиғы территорияның (ОПТ) қатаң формасына сəйкес қорықшаны қайта ұйымдастыру проектісін дайындап жатыр. Проектіні Disney Wildlife Foundation жəне WildInvest қаржыландырады. Қазірде аталған қорықшаның шекарасы анықталды (сурет). Оның территориясы Қарақалпақстанның Кунград жəне Муйнақ аудандарының территориясында орналасқан. Қатаң қорғауға алатын қорықша территориясы 6 участкеге бөлінген, оның жалпы көлемі 735200 га. Буферлық зонаның көлемі 345600 га. Қорықшаның батыс жəне солтүстік шекаралары Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасымен шектеседі. Шығыста шекара Арал теңізі жағалауымен мемлекеттік шекарадан оңтүстікке қарай Ақбұлақ бұлағына дейін созылады. Оңтүстік шекара Белеулы бекінісі, Чурук құдығы мен Жарынқұдық мекені арқылы өтеді. Ұсынылып отырған қорықша территориясына ақбөкен үшін маңызды «тыйым салынған зона» - бұрынғы военный полигон кіреді. Бұрынғы ақбөкен төлдейтін жерлердің көпшілігі қорықша территориясына енеді. Ұсынылған территория елді пункттерден алыс орналасқан жəне сəуір айынан қазан айына дейін аздап мал жаю үшін пайдаланылады. Біз «қағазда» ғана бар ерекше қорғалатын табиғи территорияны шынында территориялық қорғалатын нағыз механизмге айналдырамыз ба деп ойлаймыз. Үстірт қыратында ақбөкен мен басқа да уникальды табиғат жəне мəдени – тарихи комплекстерді тиімді қорғау мақсатымен қорғалатын трансшекаралық территория ұйымдастырудың бұл алдыңғы қадамы болып табылады.
Сурет. Жоспарланып отырған «Ақбөкен» («Сайгачий») қорықшасының шекаралары мен зоналары. - үчасткелер шекарасы: I- Дуана, II – Жиделі, III – Алмамбет, IV – Чурук, V – Белеулі, VI – Жарынқұдық - буферлық зона шекарасы Казахстан Каракалпакия
15 Ақбөкенді сақтау Альянсы шығарады 2008-2009 ж. қысы: 8-шы шығарылуы
Арыс-Қарақтау қорық зонасының (аймағының) территориясында (Оңтүстік Қазақстан обласы, Қазақстан Республикасы) 404000 га жерде 2004 ж. қыркүйек айында біз зоологиялық зерттеулер жүргіздік. Бұл аудан Сырдария өзенінің оң жағалауындағы шөлді участкелерді қоса, Қызылқұм шөлінің қазақстандық бөлігінде орналасқан. Біздің мақсат- құстардың ірі түрлері мен тұяқтылардың сандарын анықтау еді. Автокөлікпен жүріп өткен маршруттың жалпы ұзындығы 800 км. Зерттеу барысында жазықтықтағы шөлейтті жерлер мен онша биік емес құмды төбелер қамтылды. Зерттелген территорияларда аласа бойлы шөл осімдіктері өседі. Мұндай жағдайда ірі омыртқалы жануарларға санақ жүргізу үшін автомаршрут əдісі өте тиімді екенін көрсетті жəне самолетпен санақ жүргізгенмен салыстырғанда əлдеқайда арзан. Бізге физиологиялық күйі жақсы ересек ақбөкеннің бір аналығы кездесті; қазірде бұл бетпақдала популяциясынан оңтүстікке қарай ұшырасқан аң болып табылады. Бұрын Баирқұм мен Аққұм поселкаларынан батысқа қараған аудан ақбөкен мекендейтін жергілікті қоныс болатын. Бұл ауданда дала антилопаларының шағын группалары азды-көпті тұрақты 1980-жылдардың екінші жартысында байқалды, ал 2000-шы жылдардың басында көктемде мұнда тек 1-2 ақбөкен кездесті.
Ақбөкенге санақ жүргізу оның экологиясын зерттеу мен мониторинг жүргізу үшін қажет. Оларға санақ жүргізу үшін қолданылатын əдістің бірі – жабайы жануарлардың басқада түрлеріне қолданылатын авиасъемка (самолеттен түсіру) əдісі болып табылады. 1997 жылдан бастап, біздер тюлендерді, морждар мен солтүстік бұғыларын санау үшін жылулық авиасъемканы табысты қолданып жүрміз. Инфракрасный (инфрақызыл) аппаратураны қолдану мүмкіндігі мен тиімдігі сол, онда жылықанды жануарлар мен қоршаған орта арасындағы жылылық контраст (байланыс) оларды тепловизиондық аппаратура көмегімен 150-250 м биіктіктен табуға əбден жеткілікті. Жылулық съемка жүргізудің ені (400 м шамасында) кең үлкен дəлдікпен жануарлардың санын анақтауға мүмкіндік береді.
Черноок В.И. ГИПРОРЫБФЛОТ, chernook@grf.spb.ru , chernook@mail.ru
Одан кейін мұнда ақбөкендер кездескен жоқ (Б. М. Губин, ауызша мəлімдеме). Бұл ауданда тіпті советтік кезеңде шөлейтті жерлер ауыл шаруашылық мүддесі үшін игерілген болатын, ал 2004 ж. бұл жерлердің тек шағын бөлігі ғана пайдаланылатын болды. Санақ кезінде біз қарақұйрықтың (Gazella subgutturosa) 6 группасын (барлығы 38 бас) кездестірдік. Олардың көпшілігі (24 бас 4 группада) көпжылдық артезиан құдықғының маңында ұшырасты. Бұл жануарлардың жаңа іздері мен қиларының көп болуы қарақұйрықтардың бұл су көзін тұрақты пайдаланатынын көрсетеді. Артезиан скважиналары Арыс-Қарақтау қорық зонасының басқа да көптеген жерлерінде бар жəне тұяқты жануарлардың тұрақты су ішетін жерлері болып табылады. Шардара даласында ақбөкен мекендейтін қоныстар түгелімен Арыс-Қарақтау қорық зонасының территориясына енеді. Мұнда ақбөкеннің мардымсыз кездесуіне қарамастан, дала антилопасының күйіне мониторинг жүргізу қорғалатын территория үшін маңызды бағыт болып есептеледі. Ақбөкен бұл регионда тіршілік етуін жалғастыра ма немесе жоқ па, соны білу үшін тез арада мұнда жабайы тұяқты аңдарды зерттеу қажет.
Жылулық, фото- жəне түрдің цифрлік түрде бейнеленуін компьютер арқылы өңдеуге болады; автоматизированный алгоритм арқылы жануарлар түрін біліп, олардың санын анықтауға болады.
Авиасъемканың документті материалдарын съемканың сол жəне басқа да участкелерді бақылау үшін жəне жануарлар саны дəлме-дəл екенін бағалау үшін бірнеше рет қарауға болады. Микрофондар арқылы компьютерге көзбен шолып бақылау кезіндегі сөздерді де жазуға болады. Бұл съемка кезінде түсірілген материалдарды оның алдындағы көзбен шолып бақылау нəтижелерімен салыстыруға мүмкіндік береді.
Компьютерге автоматты түрде ұшудың
координаттары мен параметрлері (навигацияның спутник системасы арқылы) жəне ұшу биіктигі енгізіледі.
ҚР-сының БҒМ Зоология институты, wildlife@nursat.kz
балалары). Сурет В. Чернооканікі
2003 ж. күн энергиясын пайдалануды қолдайтын Стивен Голд Сан-Франциско қаласында өткен жабайы табиғат сақтау жүйесінің (WCN) жылдық көрмесіне қатысты. Мұнда ол Ребекку Клейнмен кездесті. Соңғы маман оған Ботсванеде зерттеу жүргізу үшін электроэнергияның керектігін айтты. Өзі құрастырған «күн үйі» бар Голд WCN директоры Чарльз Ноузоммен сөйлесіп, оған волонтер ретінде көмектесуді ұсынды. Жаңа күн батареяларын орнатуды қалайтындардың тізім жасағаннан кейін, корпорациялар мен жеке адамдардың көрсеткен жəрдемдерін алу үшін үш жыл аяусыз еңбек етті. Голд күн батареяларын алу үшін 450 мың доллар жинады. 16 Ақбөкенді сақтау Альянсы шығарады
Saiga News Бұл
авиасъемка материалдарын географиялық координаттармен «байланыстырады» жəне
зерттелген территория көлемін дəл анықтауға мүмкіндік береді. Жануарлардың саны туралы негізгі мəліметтің көзі-жылулық бейнелеулер болып табылады. Ақбөкендердің топталуы жөніндегі фотографиялар мен видеосъемкалар жылулық бейнелеулердің идентификациялары дəл екендігіне мүмкіндік береді. Келтірілген фотографияда гренландия тюлендерінің жылулық бейнеленуі көрсетілген (Ақ теңізде авиасанақ кезінде алынған) жəне олардың цифрлық фотографиялары. Осындай сапалы жылулық бейнелеу мен съемкалар ақбөкенге авиасъемкалар жүргізген кезде де
алуға болады.
Фотографиялар мен белгілі участкелердегі жылулық бейнелеулер инстументальдық (аспапты) санақ дəлме-дəлдігін
«Saiga News»-те бірнеше рет «Яшкөл» питомнигінің құрылуы, дамуы жəне оның жетістіктер мен қиындықтары жазылған еді. Бұл мақалада біз қаржының жетіспеу жағдайында, негізгі жəне өте қымбат тұратын электроэнергия тарифының тұрақты өсуі кезінде питомниктің өмір сүру жағдайын сөз еткіміз келеді. Қалмақия Республикасында ашық күндер мен желді күндер көп болады. Бұл альтернативтік энергия көздері – күн жəне жел энергияларын пайдалану үшін жақсы мүмкіндіктер түдырады.
«Жел диірмені» «Яшкөл» питомнигінде. Сурет Ю. Арыловтікі
бағалауға мүмкіндік береді. Ақбөкендерге авиасанақты самолет-лаборатория Л-410 арқылы өткізуге болады; Ол жануарларды аспапты
съескаға түсіруге арналған аспаптармен жабдықталған. Бұл дыбысы онша емес шағын самолеттың жылдамдығы сағатына 200-240 шақырым, ұшу ұзақтығы - 7 сағат. Жабайы тұяқты аңдардың үлкен топталуы көзбен шолып дəл санауға мүмкіндік бермейді. Мұндай бақылауда қателіктер көбірек болады жəне мүндай шолуды анықтайтын документтерде қалмайды. Сондықтанда, болып жатқан өзгерістерге анализ жасауға мүмкіндік беретін аспапты авиасъемкалар жануарлардың санын анықтаудың дəлме-дəл əдісі болып табылады. Бұл жүйелі түрде инструментальды авиасанақты ұйымдастыру негізінде мүмкін.
Бес жыл бұрын питомникте жел энергиясын электр энергиясына айнамдыратын «Жел диірмені» («Ветряная мельница») орнатылған еді, қуаты 4 кВт. Өндірілетін энергия питомник қызметкерлерінің үйлерін, қонақ үйді жəне сыртты жарық етуге жетеді. Бірақ «Жел диірменінің» бір кемшілігі – аккумулятордың жоқтығы. Осындай шығарған заводтың кемшілігі бұл установканы желсіз күндері пайдалануға мүмкіндік бермейді. 2008 ж. басында питомник үшін екі күн батареясы алынған; олар үйдің төбесіне орналастырылған. Энергия аккумуляторда жиналады да, сонан кейін электроприборлар жұмысы үшін пайдаланады. Батареяның қуаттылығы компьютерлер, тоңазытқыштар, телевизорлар, кондиционер- лердің жұмыс істеуі үшін жеткілікті; сыртқа жарық беруге де жетеді.
Жалпы алғанда, мұндай қондырғылар (установки) сондай ыңғайлы жəне экономика жағынан тиімді; питомникте электроэнергия үшін төлеу едəуір қысқарды; ал күн баратеясын сатып алған шығындар таяу арада өтеледі.
Қалмақия Республикасының жабайы жануарлар Орталығы, kalmsaiga@mail.ru
Ақбөкенді сақтау Альянсы шығарады 2008-2009 ж. қысы: 8-шы шығарылуы
2008 ж. ақбөкенді сақтау Альянсы кіші гранттар Прог Праммасының екінші раундті өтті. Программа 2007 ж. басталған жəне өте жақсы нəтижелер алынды, олар SCA-ның вебсайтында көрсетілген. Программаның міндеті – ақбөкен мекендейтін қоныстарда жұмыс істейтін адамдарға табиғи ортада тіршілік ететін ақбөкенді сақтау жөніндегі өздерінің біржылдақ проектісін ұсыну. Берген жобалары бойынша, конкурста жеңіп шықса, олар 2000 долларға (АҚШ) дейін қаржы ала алады. Проектілер ақбөкенді сақтау жөніндегі CMS-тын ортамерзімді программасының орындалуына қосқан үлес болуға тиіс. Биылғы жылы осы гранттың программасы бойынша 5 елден 18 мəлімдеме (заявка) түсті. Программаны тағы да жабайы табиғатты сақтау жүйесі (WCN) қаржыландырды. SCA басқармасы өзінің Алматыдағы жыл сайынғы мəжілісінде түскен заявкілерді қарап, конкурс
бойынша өткен
жеңімпаздарды жариялады: 1. Александр Грачев (Қазақстан) ақбөкеннің Орал популяциясының көбею ерекшеліктері мен популяциялық құрылымын зерттеу проектісін орындайды. Бұл бүгінде өте маңызды ғылыми зерттеу болып табылады, өйткені бұл популяцияның күйі онша белгілі емес.
2. Максет Косбергенов (Өзбекстан). Грант Өзбекстанның солтүстік-батыс жағында
браконьерлермен күресу
жұмыстарын орындайтын Арнаулы амудария инспекциясының материалды-техникалық базасын күшейтуге көмектеседі. Ақбөкеннің үстірт популяциясының қалпына келтіруге кедергі жасайтын браконьерлермен күрес өте маңызды жұмыс. 3. Татьяна Каримованың (Ресей) проектісі инвазивті емес əдіс-фитометтерді қолдану арқылы ақбөкеннің қорегін зерттеуге арналған. Бұл өте маңызды, өйткені аңнның таралуының ресейлік бөлігінде далалық аумақтың көлемі өсуде, онда көптеп өсетін дала дақылдарын ақбөкендер онша жемейді. Сондықтын да популяцияны қалпына келтіру үшін жайылымдарды басқару жүйесін өзгерту де керек шығар.
mail@saiga-conservation.com .
www.saiga- conservation.com .
Моңғол ақбөкенінің аналығы. Сурет Б. Бувейбатаранікі
Ақбөкенді сақтау Альянсының 2008 ж. кіші гранттары программасының жеңімпаздары анықталды! А й ! Бүгінде дейін Кенияда, Эфиопияда, 8 əртүрлі систем жұмыс істейді, тағы да екеуі Ботсван мен Зимбабведе істейді. Проектінің басқа партнерлер мен басқа да жер жүзінде таралуы жалғасуда. Биылғы жылы WCN ақбөкенді сактау Альянсын (SCA) күн батареясын орнатуды ұйымдастыру үшін негізгі партнер ретінде анықтады. Егерде сіздің проекті қазірде SCA-ға қосылмаса да, сондай-ақ Сіз өзіңіздің жұмысыңызда ақбөкенді немесе табиғат қорғау істерімен байланысты болса, онда сіз қаржыландыру құқығына иесіз! Егерде сіздің проект WCN-тің күн батареясы проектісінен пайда табады деп ойласаңыз, онда электрондық адрес mail@saiga-conservation.com арқылы күн батареясынан алынатын энергия қайда жұмсалатынын айтып, тұтынушылардың тізімін жіберуіңізге болады, онда күнделікті пайдаланудан басқа барлығы да айтылуы қажет.
Ақбөкенді сақтау Альянсы шығарады
Saiga News
жүктеу/скачать 1,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|