Ж. М. Адилов академик, доктор экономических наук, профессор

●
 Технические науки 
 
62                                                
№2 2014 Вестник КазНТУ
 
  
 
(пластина  және  құбыр  түріндегі)  және  өлшемдері  ыңғайлы  үлгілерді  қолдану  сияқты  өзгерістер 
енгізілді. 
Берілген  жұмыста  пішінді  құйма  бұйымдарды  дайындауға  қолданылатын  стандартты  сұр 
шойындардың  (СЧ20,  СЧ15,  СЧ10,  СЧЦ1,  СЧЦ2),  стандартты  Ст.45  болатының  акустикалық  және 
діріл сипаттамаларын бағалау міндеті қойылған.  
Өлшемдері 50х50х5мм пластина түріндегі және Т-түріндегі қорытпалардың үлгілері зерттелді. 
Зерттелген  стандартты  шойындардың  (СЧ20,  СЧ15,  СЧ10,  СЧЦ1,  СЧЦ2)  діріл  сипаттамалары           
3 - кестелерінде және 1, 2, 3 суреттерінде келтірілген. 
3-кестеде  СЧ20, СЧ15, СЧ10 стандартты сұр шойыны және үйкеліске төзімді СЧЦ1, СЧЦ2 сұр 
шойындарының  ШХ15  болатынан  жасалған  диаметрлері  d=9,5  мм;  d=12,7  мм;  d=15,2  мм  және            
d=18,3  мм  шар-соққыштармен  соғылғаннан  кейінгі  үлгілердің  (пластина  түрінде  50х50х5  мм)  діріл 
сипаттамалары келтірілген.  
Діріл үдеуі деңгейі қисығының сипаты төмендегідей түрге ие болады: 
- зерттелген үлгілердің діріл үдеулерінің деңгейлері (ДҮД) 51-128 дБ аралығында жатыр; 
-  діріл  үдеулері  деңгейлерінің  максимумдары  63-250  Гц,  2000  Гц,  16000  Гц  және  31  500  Гц 
жиіліктерінде байқалады; 
- діріл үдеулері деңгейлерінің минимумдары  63-16000 Гц (52-54 дБ) жиіліктеріне тән; 
-  діріл  үдеулері  деңгейлерінің  максимал  мәндері  диаметрі  d=18,3  мм  шар-соққышпен  ұрылу 
кезінде байқалады; 
-  салыстырылатын  үлгілердің  діріл  үдеулері  деңгейлерінің  минимал  мәндері  диаметрлері            
d=9,5 мм және d=15,2 мм шар-соққыштармен ұрылу кезінде аңғарылады; 
- СЧ20, СЧ15, СЧ10, СЧЦ1 және СЧЦ2 сұр шойын үлгілерінің «Lin» сипаттамасындағы жалпы 
діріл  үдеулері  деңгейлерінің  (ЖДҮД)  максимумдары  диаметрлері  d=15,2  мм  және  d=18,3  мм  шар-
соққыштармен ұрылу кезінде байқалады (127-129 дБ). 
 
3-кесте. Сұр шойын үлгілерінің (пластина түріндегі) діріл сипаттамалары 
 
 
р/с 
№ 
С
ұ
р 
ш
о
й
ы
н
н
ы
ң
 м
арк
ас
ы
 
Ш
ар
-с
о
қ
қ
ы
ш
ы
ты
ң
 
д
и
ам
ет
р
і 
, 
d
, 
м
м
 
Орташа геометриялық жиіліктері бар, Гц, октавалық жолақтардағы діріл 
үдеуінің деңгейлері, дБ 
Д
Ү
Ж
Д
, 
д
Б
 
31,
5
 
63
 
125
 
250
 
500
 
1000
 
2000
 
4000
 
8000
 
16000
 
31500
 
1 
2 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
16 
 
1 
 
СЧ-20 
9,5 
71 
74 
76 
66 
57 
52 
53 
73 
88 
83 
82 
95 
12,7 
81 
87 
87 
72 
75 
59 
59 
60 
61 
59 
65 
94 
15,2 
77 
61 
61 
59 
57 
54 
54 
55 
53 
54 
51 
97 
18,3 
65 
55 
54 
61 
58 
59 
92 
84 
80 
92 
91 
97 
 
2 
 
СЧ-15 
9,5 
59 
58 
68 
64 
53 
56 
52 
53 
54 
58 
50 
105 
12,7 
51 
53 
63 
60 
58 
55 
54 
60 
59 
54 
53 
120 
15,2 
70 
98 
94 
91 
70 
54 
55 
55 
54 
58 
63 
126 
18,3 
88 
88 
85 
84 
61 
57 
52 
58 
58 
56 
54 
129 
 
3 
 
СЧ-10 
9,5 
71 
85 
70 
56 
58 
51 
53 
53 
55 
52 
52 
91 
12,7 
78 
75 
70 
72 
69 
64 
65 
67 
67 
54 
57 
96 
15,2 
65 
66 
65 
64 
55 
58 
54 
56 
54 
54 
53 
102 
4 
 
 
СЧЦ1 
 
18,3 
57 
52 
54 
55 
64 
71 
81 
82 
83 
85 
82 
126 
9,5 
114 
96 
68 
68 
65 
63 
61 
69 
72 
73 
74 
120 
12,7 
114 
113 
108 
105 
101 
73 
74 
55 
58 
58 
57 
128 
15,2 
113 
113 
109 
100 
96 
73 
102 
112 
102 
87 
86 
128 
18,3 
107 
110 
103 
96 
92 
96 
97 
97 
97 
68 
63 
122 
5 
СЧЦ2 
9,5 
112 
108 
60 
47 
48 
47 
46 
44 
44 
43 
42 
119 
12,7 
110 
106 
105 
96 
84 
80 
81 
82 
83 
83 
82 
128 
15,2 
112 
106 
110 
81 
68 
67 
66 
66 
67 
66 
65 
125 
18,3 
115 
111 
114 
80 
58 
57 
53 
55 
57 
56 
55 
126 

●
 Техникалық ғылымдар 
 
ҚазҰТУ хабаршысы №2 2014                                            
63 
 
Діріл үдеуінің амплитудалық тәуелді бәсеңдетілуі салмағы үлкен соққыштың соғылуы кезіндегі 
діріл үдеулері деңгейлерінің салмағы аз соққыштың ұрылуы кезіндегі діріл үдеулері деңгейлерінен аз 
болуына негізделген.   
Бұл зерттеулерде амплитудалық тәуелді бәсеңдету (АТБ) келесі жағдайларда анықталды. 
1-суретте  соғылу  кезіндегі  СЧ20  сұр  шойын  үлгісінің  діріл  үдеуінің  сипаттамалары   
келтірілген. 
 
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
31
,5
63
12
5
25
0
50
0
10
00
20
00
40
00
80
00
16
00
0
31
50
0
Li
n
Жиілік, Гц
Д
іріл
 ү
ду
е
ін
ің
 де
ң
г
е
й
і, д
Б
d=9,5 мм
d=12,7 мм
d=15,2 мм
d=18,3 мм
 
 
1-сурет.  Соғылу кезіндегі СЧ20 сұр шойын үлгісінің діріл үдеуінің сипаттамалары 
 
 
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
3
1
,5
6
3
1
2
5
2
5
0
5
0
0
1
0
0
0
2
0
0
0
4
0
0
0
8
0
0
0
1
6
0
0
0
3
1
5
0
0
L
in
Д
ір
іл
 ү
д
е
у
ін
ің
 д
е
ң
г
е
й
і,
 д
Б
Жиілік, Гц
d=9,5 мм
d=12,7 мм
d=15,2 мм
d=18,3 мм
 
 
2-сурет. Соғылу кезіндегі СЧ15 сұр шойын үлгісінің діріл үдеуінің сипаттамалары 
 

●
 Технические науки 
 
64                                                
№2 2014 Вестник КазНТУ
 
  
 
1-суретке  сәйкес  СЧ20  сұр  шойын  үлгісінің  500  Гц  жиілікте  диаметрі    d=12,7  мм  соққышпен 
ұрылуы  кезіндегі  ДҮД=75  дБ,  ал  диаметрі  d=15,2  мм  соққышпен  ұрылу  кезіндегі  ДҮД=57  дБ. 
ΔАТБ=18 дБ. 
2-суретте  соғылу  кезіндегі  СЧ15  сұр  шойын  үлгісінің  діріл  үдеуінің  сипаттамалары   
келтірілген. 
3-суретте  максимал  амплитудалық  тәуелді  бәсеңдетілуі  31500  Гц  жиілікте  СЧ15  сұр  шойын 
үлгісі  диаметрі  d=15,2  мм  соққышпен  ұрылу  кезіндегі  ДҮД=63  дБ,  ал  диаметрі  d=18,3    мм  шар-
соққышпен ұрылу кезіндегі ДҮД=54 дБ байқалады. ΔАТБ=9 дБ.  
63 Гц жиілікте СЧ15 сұр шойын үлгісінің диаметрі d=15,2 мм шар-соққышпен ұрылу кезіндегі 
ДҮД=98  дБ,  ал  диаметрі  d=18,3  мм  шар-соққышпен  ұрылу  кезіндегі  ДҮД=88  дБ,  яғни  ддиаметрі  аз 
соққыш  d=15,2  мм  салмағы  үлкен  d=18,3  мм  шар-соққышқа  қарағанда,  діріл  үдеуі  деңгейінің 
жоғарлатылған мәніне ие болады.  ΔАТБ=10 дБ. 
 
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
31
,5
63
12
5
25
0
50
0
10
00
20
00
40
00
80
00
16
00
0
31
50
0
Li
n
Жиілік ,Гц
Д
ір
іл
 үд
е
уі
н
ің
 д
е
ң
г
е
й
і,
 д
Б
d=9,5 мм
d=12,7 мм
d=15,2 мм
d=18,3 мм
 
 
4-сурет. Соғылу кезіндегі СЧ10 сұр шойын үлгісінің діріл үдеуінің сипаттамалары 
 
3-суретте  максимал  амплитудалық  тәуелді  бәсеңдетілу  500  Гц  жиілікте  анықталды.  СЧ10  сұр 
шойын үлгісінің диаметрі d=12,7 мм шар-соққышпен ұрылу кезіндегі ДҮД=69 дБ, ал диаметрі  d=15,2 
мм  шар  соққышпен  ұрылу  кезіндегі  ДҮД=55  дБ,  яғни  салмағы  аз  d=12,7  мм  шар-соққыш  салмағы 
үлкен  d=15,2  мм  шар-соққышпен  салыстырғанда,  мәні  жоғарлатылған  діріл  үдеуі  деңгейіне  ие 
болады.  ΔАТБ=14 дБ. 
8000  Гц  жиілікте  СЧ10  сұр  шойын  үлгісінің  диаметрі  d=12,7  мм  шар-соққышпен  ұрылу  кезіндегі 
ДҮД=67 дБ, ал диаметрі d=15,2 мм шар-соққышпен ұрылу кезіндегі ДҮД=54 дБ. ΔАТБ=13 дБ. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
1  Тимощенко  В.А.,  Марталов  В.К.  Снижение  шума  в  источниках  образования  заготовительных 
производств обработки металлов. //Материалы Всесоюзной научно-методической конференции «Акустическая 
экология - 90». Под ред. д.т.н. Н.И. Иванова. – Л.: ЛДНТП, 1990. – С. 72-74. 
2  Утепов  Е.Б.  Вибродемпфирующий  сплав  «Каспи»  ДС121ЕРК  –Министерство  науки  и  новых 
технологий Республики Казахстан. КазгосЦНТИ, Актюбинский ЦНТИ, сер. НТД № 94-04, 1994. – 2с. 
3 Лагунов Л.Ф., Осипов Г.Л. Борьба с шумом в машиностроении. – М.: Машиностроение, 1980. 150с. 
4 Утепов Е.Б., Умирбаева Р.С., Кожахан А.К. Снижение шума в источнике возникновения. //Труды пятой 
международной  научно-технической  конференции  «Новое  в  охране  труда,  окружающей  среды  и  защите 
человека в чрезвычайных ситуациях» Часть I.: Алматы: КазНТУ, 2002, С. 268. 

●
 Техникалық ғылымдар 
 
ҚазҰТУ хабаршысы №2 2014                                            
65 
 
5  Ерконыр  А.К.,  Утепов  Е.Б.,  Утепова  А.Б.  и  др.  Исследование  шума  и  вибрации  твердых  образцов. 
//Труды шестой международной научно-технической конференции «Новое в безопасности жизнедеятельности» 
(охрана труда, экология, валеология, защита человека в ЧС, токсикология), часть I, Алматы, 2004, С. 52-54. 
 
REFERENCES 
1  Timoshchenko  V.A.,  Martalov  V.K.,  Snijenie  shuma  v  istochnikah  obrazovaniya  zagotavitelnyh  proizvodstv 
obrabotki metallov. // Materialy Vsesoyuznoi nauchno – metodicheskoy konferentsii «Akusticheskaya Ekologiya - 90». 
Pod red. d.t.n.. N.I. Ivanova. – L.: LDNTP, 1990. – S. 72-74. 
2  Utepov  E.V.  Vibrodempfiruuyshchii  splav  «Kaspi»  DS121ERK  –  Ministerstvo  nauki  I  novyh  tehnologii 
Respublika Kazahstan. KazgosTSNTI, Aktuybinskii TSNTI, ser. NTD № 94-04, 1994. – 2s. 
3 Lagunov L.F., Osipov G.L. Borba s shumom v mashinostroenii. – M.: Mashinostroenie, 1980. 150s.  
4  Utepov  E.V.,  Omirbai  R.S.,  Kojahan  A.K.  Snizhenie  shuma  v  istochnike  vozniknoveniya.  //  Trudy  pyatoi 
mezhdunarodnoy  nauchno  –  tekhnicheskoy  konferentsii  «Novoe  v  okhrane  truda,  okruzhayushchey  sredy  I  zashchite 
cheloveka v chrezvychaynykh situatsiyakh» Chast I.: Almaty: KazNTU, 2002, S. 268.  
5  Erkonyr  A.K.,  Utepov  E.V.,  Utepova  A.V.  i  dr.  Issledovanie  shuma  I  vibratsii  tverdykh  obraztsov.  // Trudy 
shestoi  mezhdunarodnoy  nauchno  –  tekhnicheskoy  konferentsii  «Novoe  v  bezopasnosti  zhiznedeyatelnosti»  (okhrana 
truda, ekologiya, valeologiya, zashchita cheloveka v CHS, toksikologiya), chast I, Almaty, 2004, S. 52-54.  
  
Егемова Ш.Б. 
Сұр шойынның демпфірлік құрамын зерттеу 
Түйіндеме. Кеңінен қолданатын шойынның  соққы беру кезіндегі дірілдің қасиетін зерттеу. (91-129) дБ. 
диапазонындағы сұр шойын сипатталуымен діріл қасиетіне баға беру. Сұр шойынның СЧ10 және СЧ20 түрлері 
жоғары демпфірлік қасиетке ие болады.  
Кілт сөздер: акустика, дыбыстық сәулелену, дыбыстық қысым деңгейі, жиілік, шу және діріл, шойын. 
 
Егемова Ш.Б. 
Исследование демпфирующих свойств серых чугунов  
Резюме.  Исследованы  вибрационные  свойства  (виброускорение)  широко  используемых  чугунов  при 
ударном  нагружении.  Дана  оценка  вибрационным  свойствам  серых  чугунов,  которые  характеризуются  в 
диапазоне  (91-129)  дБ.  Повышенными  демпфирующими  свойствами  (пониженное  виброускорение)  обладают 
серые чугуны СЧ10 и СЧ20.  
Ключевые слова: акустика, звуковое излучение, уровень звуковых давлений, частота, шум и вибрация, 
чугун. 
Yegemova Sh 
Study of the damping properties of gray cast iron 
Summary.  Investigated  vibrational  properties  (vibration  acceleration)  is  widely  used  in  iron  under  shock 
loading.  Gave  the  estimate  vibration  properties  of  gray  cast  iron  which  is  characterized  in  the  range  (91-129)  dB. 
Increased damping properties (low vibration acceleration) have a gray cast iron and SCH10 SCH20. 
Key words: acoustics, sound radiation, sound pressure level, frequency, noise and vibration, cast iron. 
 
 
ӘОЖ 628.517.2.669 
 
Е.Б. Өтепов, Р.С. Өмірбай, Ш.Б. Егемова, М.К. Малгаждарова  
(Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті, 
Алматы, Қазақстан Республикасы) 
 
СҰР ШОЙЫННЫҢ ЖАҢА ДЕМПФІРЛІГІНІҢ ҚҰРЫЛУЫ 
 
Аннотация.  Изучены  вибрационные  свойства  известных  чугунов  (СЧ20,  СЧ15,  СЧ10,  СЧЦ1,  СЧЦ2)  и 
вновь  выплавленных  чугунов.  Вибро  чугунов  оцениваются  (91-129)  дб.  Пониженные  вибро  –  параметры 
ускорения наблюдаются у опытного чугуна ЕШ-1 (75-98) дб. 
 Ключевые слова: акустика, звуковое излучение, уровень звуковых давлений, частота, шум и вибрация, 
чугун. 
 
Таукен-металлургиялық  жабдықтардың  жұмысы  кезінде  бөлшектер  мен  түйіндерде  пайда 
болатын шығу тегі соққылы шуды төмендететін бәсеңдеткіш шойындардың жаңа маркаларын жасау 
және жете зерттеу [1]. 

●
 Технические науки 
 
66                                                
№2 2014 Вестник КазНТУ
 
  
 
Сұр  шойындардың  стандартты  маркаларының  акустикалық  және  діріл  сипаттамаларын 
бағалауға және қорытпалардың химиялық құрамын талдау негізінде шойындардың жаңа бәсеңдеткіш 
маркаларын таңдауға бағытталған [2,3].  
Берілген  жұмыста  әдеби  шолу,  отандық  және  шет  елдерінің  соққылы  шуды  төмендету 
тәжірибесі, физикалық модельдеуді, нақты сынақтарды, сонымен қатар, математикалық статистиканы 
қолданатын кешенді зерттеулер әдістемесі қолданылды [4,5].   
Берілген  жұмыста  пішінді  құйма  бұйымдарды  дайындауға  қолданылатын  стандартты  сұр 
шойындардың  (СЧ20,  СЧ15,  СЧ10,  СЧЦ1,  СЧЦ2),  жаңа  бәсеңдеткіш  шойындардың  (ЕШ-1,  ЕШ-2, 
ЕШ-3)  және  стандартты  болатының  акустикалық  және  діріл  сипаттамаларын  бағалау  міндеті 
қойылған.  
Өлшемдері 50х50х5мм пластина түріндегі және Т-түріндегі қорытпалардың үлгілері зерттелді. 
Зерттелген стандартты шойындардың (СЧ20, СЧ15, СЧ10, СЧЦ1, СЧЦ2) және жаңа ЕШ-1, ЕШ-
2  және  ЕШ-3  шойын  қорытпаларының  діріл  сипаттамалары  1-2  кестелерде  және  1-8  суреттерінде 
келтірілген. 
1-кестеде  СЧ20, СЧ15, СЧ10 стандартты сұр шойыны және үйкеліске төзімді СЧЦ1, СЧЦ2 сұр 
шойындарының ШХ15 болатынан жасалған диаметрлері d=9,5 мм; d=12,7 мм; d=15,2 мм және d=18,3 
мм  шар-соққыштармен  соғылғаннан  кейінгі  үлгілердің  (пластина  түрінде  50х50х5  мм)  діріл 
сипаттамалары келтірілген.  
Діріл үдеуі деңгейі қисығының сипаты төмендегідей түрге ие болады: 
- зерттелген үлгілердің діріл үдеулерінің деңгейлері (ДҮД) 51-128 дБ аралығында жатыр; 
-  діріл  үдеулері  деңгейлерінің  максимумдары  63-250  Гц,  2000  Гц,  16000  Гц  және  31  500  Гц 
жиіліктерінде байқалады; 
 
1-кесте. Сұр шойын үлгілерінің (пластина түріндегі) діріл сипаттамалары 
 
 
Р/С 
№ 
С
ұ
р 
ш
о
й
ы
н
н
ы
ң
  
м
арк
ас
ы
 
Ш
ар
-с
о
қ
қ
ы
ш
ы
ты
ң
 
д
и
ам
ет
р
і 
, 
d
, 
м
м
 
Орташа геометриялық жиіліктері бар, Гц, октавалық жолақтардағы діріл 
үдеуінің деңгейлері, дБ 
Д
Ү
Ж
Д
, 
д
Б
 
31,
5
 
63
 
12
5
 
250
 
500
 
1000
 
2000
 
4000
 
8000
 
16000
 
31500
 
1 
2 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
16 
 
1 
 
СЧ-20 
9,5 
71 
74 
76 
66 
57 
52 
53 
73 
88 
83 
82 
95 
12,7 
81 
87 
87 
72 
75 
59 
59 
60 
61 
59 
65 
94 
15,2 
77 
61 
61 
59 
57 
54 
54 
55 
53 
54 
51 
97 
18,3 
65 
55 
54 
61 
58 
59 
92 
84 
80 
92 
91 
97 
 
2 
 
СЧ-15 
9,5 
59 
58 
68 
64 
53 
56 
52 
53 
54 
58 
50 
105 
12,7 
51 
53 
63 
60 
58 
55 
54 
60 
59 
54 
53 
120 
15,2 
70 
98 
94 
91 
70 
54 
55 
55 
54 
58 
63 
126 
18,3 
88 
88 
85 
84 
61 
57 
52 
58 
58 
56 
54 
129 
 
3 
 
СЧ-10 
9,5 
71 
85 
70 
56 
58 
51 
53 
53 
55 
52 
52 
91 
12,7 
78 
75 
70 
72 
69 
64 
65 
67 
67 
54 
57 
96 
15,2 
65 
66 
65 
64 
55 
58 
54 
56 
54 
54 
53 
102 
4 
 
 
СЧЦ1 
 
18,3 
57 
52 
54 
55 
64 
71 
81 
82 
83 
85 
82 
126 
9,5 
114 
96 
68 
68 
65 
63 
61 
69 
72 
73 
74 
120 
12,7 
114 
113 
108 
105 
101 
73 
74 
55 
58 
58 
57 
128 
15,2 
113 
113 
109 
100 
96 
73 
102 
112 
102 
87 
86 
128 
18,3 
107 
110 
103 
96 
92 
96 
97 
97 
97 
68 
63 
122 
5 
СЧЦ2 
9,5 
112 
108 
60 
47 
48 
47 
46 
44 
44 
43 
42 
119 
12,7 
110 
106 
105 
96 
84 
80 
81 
82 
83 
83 
82 
128 
15,2 
112 
106 
110 
81 
68 
67 
66 
66 
67 
66 
65 
125 
18,3 
115 
111 
114 
80 
58 
57 
53 
55 
57 
56 
55 
126 
 
 

жүктеу/скачать 38,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: