- туб!р, оныц ерекшелтн бшу, - Ty6ip мен
Herisfli 6ip-6ipiHeH ажырата алу, - туынды сездк Ty6ipre, непзге жэне тэсшге беле бшу,
- Ty6ip, туынды Ty6ip, туынды сез угымдарын
6ip-6ipiHeH ажырата бшу,
-туынды
туб1рдщ
тек
журнак
аркылы
(синтетикалык тэсш)
жасалатындыгын бшу,
- туынды сез сезжасамньщ аналитикалык; (сездерд1
6ipiKTipy, TipKecTipy, косарлау, кыскарту) тэсшдер! аркьшы жасалатындыгын бшу,
сол аркылы туынды сездщ жасалу жолын
6ip-6ipiH eH ажырата алу,
- журнактардын сезге жалганганда бтдарт турган магынасын саралай
алу,
- журнактарды магынасына карай (сездеп) жжтей алу, - сез тудыратын журнакгы сез турлещйретш журнактан ажырата алу,
- сезге толык сезжасамдык талдау жасай бшу т.т.
Tin бшмшщ сезжасам саласы ете курдел1, сондыктан оньщ
мазмунын, сезжасамдык талдаудын эдютемесш окушыга б
1
рден игерту
оцай емес. Сондыктан да окушылардын сезжасам туралы бшм1 мен
дагдысы ез денгешнде
болмайтыны белгш. Оныц басты себептер1
мьшадай: б1ршшщен, сезжасам
тшдщ баска салаларына
Караганда аз
келемде етшед! жэне сагаты да ете аз. Екшивден, сезжасамньщ теориялык
мэселелер! 5-6-сыныпта бершед! де, окушылардыц оны толык тусшуге
мумкшд1ктер1 бола бермейд1. Бурынгы багдарламаларда 7-сыныпта да
бершетш едь Уппншщен (ец непзп), 5-б-сынып багдарламасында
сезжасам мэселелер! толык жэне жуйел! бершмеген. Окулыктарда
сезжасамдык талдауга мэн бертмейщ.Тертшинден, дагды мен !скерл!кп
калыптастыратын жаттыгулар турлещйршп бершмейд!. Бесшппден,
сезжасамды мектепте окытуга байланысты шыккан эдютемелш енбектерд!
мугал!мдер пайдаланбайды, окытудын тшмд! жолдарын !зденбейдг
Сезжасамды окыту тшдщ баска салалары сиякты жалпыэд!стемелш:
экстралингвистикалык,
функционалдык,
курылымдык-магынальщ,
жуйелшк,
синхронияльщ жэне жекеэдктемелш устанымдарга: сезд!ц
морфемд!к курылымыныц туынды сезбен байланысы, ягни туынды сездщ
непз сезбен формалдык жэне магыналык жагын ескеруге непзделед!.
Мектепте сездердщ жасалуын (сезжасам деп атаган дурыс) окытудын
танымдык эр! практикалык мацызы бар. Сездердш жасалуымен танысу:
6ipiHmifleH, сез курылымыныц дамуы мен сездердщ жасалуы белгш 6ip
зацдьшыкка багынатынын керсету болса, екшпиден, тшдщ эр Typni
децгешндеп б!рл!ктерд!ц арасындагы езара байланыстылыкты керсету, 6ip
жагынан сез жасау децгеш, еюнш! жагынан фонетикалык, лексикалык,
грамматикалык децгейлер; ушшшщен, тшдщ грамматикалык курылысын
теревдрек бшуге жагдай жасайды. вйткеш казак тшнде грамматикалык
магыналарды биццрудщ аса манызды тэсшдер! жалгаулар мен сез
81
турленщретш журнактар болады. Сездердщ жасалуы бойынша жумыстар
журпзу
орфографияны
бшуге,
орфографиялык
дагдыларды
калыптастыруга непз болады. вйткеш орфографиялык устанымдардыц
imiitfle
