«ЖАҢа білім жаңА Ғасыр»
жүктеу/скачать 9,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Қолданылған әдебиеттер: 1. Мұғалімге арналған Нұсқаулық . www.cpm.kz 2. Саданова Ж.К. , Саданова С.К. «Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлауды дамыту» жобасының ерекшеліктері»// Вестник КАСУ №1 - 2008 3.Мұхамбетжанова С.Т., Мелдебекова М.Т. Педагогтардың ақпараттық – коммуникациялық технологияларды қолдану бойынша құзырлылықтарын қалыптастыру әдістемесі. Алматы: ЖШС «Дайыр Баспа», 2010 ж. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Ақтобе облысы Шалқар қаласы «№4 орта мектебі» ММ – нің биология кабинетінің лаборанты Байзакова Рима Мухтаровна І Кіріспе Оқушылардың пәндер мен тірі табиғат құбылыстары танымынан сабақ үлгеруі көп жағдайларда оқыту методтарына байланысты болады. Мұғалім методты анықтау кезінде курстың жалпы қорытындылау сипаты мен мектегі оқушыларының жас ерекшеліктерін еске алуы қажет. Оқыту методын таңдап алу оқу материалының мазмұны және мектеп оқушыларының танымдық әрекеттері – репродукциялы (еске түсіру, иллюстрациялы) немесе зерттеу сипаттарымен анықталады.Мектеп оқушысы репродукциялы танымдық әрекет кезінде мұғалімнен, кітаптан, оқу фильмінен даяр информация алатын болғандықтан оны онша көп қиналмай еске түсіреді.Оқытуды өздігінен іздену жауабына мәжбүр етілетін зерттеу принципін пайдаланған кезде мектеп оқушыларының танымдық процесі мүлде басқаша өтеді. Оқушының танымдық әрекетін зерттеу сипаты өздігінен жұмыс істеу кезінде өте айқын байқалады. Тақырыбы: Гүл құрылысын талдау. Мақсаты: Өсімдіктің көбею немесе генеративті мүшесі – гүлдің құрылысын зерттеу. Құрал-жабдықтар:нағыз гүлдер (қызғалдақ гүлдеп тұрған бөлме өсімдіктері және т.б.), қатты қағаздан ойылған жеке бөліктері, ұлғайтқыш қол әйнек, сапты ине. Жұмыстың барысы: 1. Нағыз гүлден (ол болмаса) немесе гүл бөліктерінің қатты қағаздан жеке-жеке қиылған жапсырма (аппликация) көрнекі құралдардан гүл бөлімдерін табу, пішініне, санына, реңдеріне көңіл аудару. 2. Табиғи (нағыз) гүлден гүл бөліктерінің орналасу тәртібімен танысу. 3. Гүл бөліктеріне қарап жай немесе қос гүлсерікті екендігін анықтап ажырату. 4. Аталық пен аналықты жеке бөліп алып құрылыстарымен танысу, суретін салып атын жазу. Нәтижесі: 1) Гүлдің құрылысын жаз: 2) Берілген сипаттамалар гүлдің қай бөлігіне тән екенін гүл бөлігінің бас әрпін қойып белгілеңдер 189 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы («ГС» – гүлсағақ; «ГТ» – гүлтабан; «Т» – тостағанша; «К» – күлте; «А» – аталық; «Ж» – аналық). 1. Гүлдің дәл ортасына орналасқан. 2. Тозаң ұясы бар. 3. Гүлсеріктің ішкі бөлігі. 4. Үлпекке айналған бөлігі. 5. Жәндіктер қоректенеді. 6. Шірне бөлетін бөлігі. 7. Жабысқақ сұйықтық бөледі. 8. Ұшы ілмешекке айналған бөлігі. 9. Екі қабат қабықшасы бар жасушалар жетіледі. 10. Хош иіс шығаратын бөлігі. 11. Мойны бар. 3) Мыналардың қайсысы дұрыс гүл, қайсысы бұрыс гүл? --------------------------------------------------------------------------------------------------- Саменова Тілекші Сенбайқызы Атырау қаласы. Жалпы білім беретін №6 орта мектебінің 11 «а» сынып оқушысы. Қалалық «Зерде» оқушылардың зерттеу жұмыстары мен шығармашылық жобалар байқауының жүлдегері Жетекші: Абуова Орынша Сақтағанқызы Жалпы білім беретін №6 орта мектебінің І санатты қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі ЖЕРГІЛІКТІ АҚЫН С. БЕРДІМҰРАТОВ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ ТУҒАН ЖЕР ТАҚЫРЫБЫ! «Өмір озар, күндер өтер,жыл өтер, Нем бар менің бір өзіңе мұра етер?!» С. Бердімұратов. Қай халықты алмаңыз, өзінен кейінгі ұрпақтың заманына қарай азамат болуына, жан-жақты тәрбие алуына қамқорлық жасаған. Осы тәрбиенің басты құралы етіп әдебиетті мол пайдаланған. Жас ұрпаққа тәлім-тәрбие берудің бағдарлы идеялары еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қалың елім Қазағым» атты жинағында мемлекеттік идеология мәселесін ұдайы есте ұстауымызды ескерте келе, «Бес арысымызға арналған тарихи зерде кешенінде мен қазақстандық отаншылдық сезімін тәрбиелеуге көңіл бөлген едім Қазақстанда тұратын әрбір адам өзін осы елдің перзенті екенін сезінбейінше, оның өткенін біліп, болашағына сенбейінше біздің жұмысымыз ілгері баспайды...»-деп көрсеткен . Тұлпардың шабысы да топыраққа тәуелді.Топырақ тәлімін көрген қаламгердің құрығы ұзын, қадамы ширақ. Уызына жарымаған қозыдан күйекке салар қошқар тумайды. Мен өзімнің осы еңбегімді Атырау өңірінде дүниеге келген ақын, майдангер, ұстаз, айтыскер ақын, мәдениет қызметкері, «Қазақ ССР халық ағарту ісінің үздігі», «ҚСРО жазушылар одағының мүшесі», батыр Махамбет Өтемісұлы атындағы тарихи –өлкетану мұражайын ұйымдастырушы Сембай Бердімұратов шығармашылығының туған жер тақырыбына негізделгендігіне тоқталғым келді. Осы шағын еңбегімді жазуда ақынның кітаптарын, ақын туралы замандастарының, әріптестер лебізі сондай-ақ інісі Молдаш Бердімұратов, баласы Нұрлан Бердімұратов, тарихи –өлкетану мұражайында ақын мұрағаттарын жинақтап жүрген Өтепқалиев Сағидолламен жүргізілген сұхбаттарды басшылыққа алдым. Өзім өлеңдерін сүйіп оқып, туған жерге арналған өлеңдеріне зерттеу жасамақ болған Сембай ақынның зерттелмей жатқан тұстары өте көп. Сол себепті алған тақырыбым бойынша шамам келгенше құнды дүние жазып, барша жұрттың игілігіне айналар еңбек жазуға тырыстым. Қазақ топырағы, оның ішінде Атырау өңірі ақынға кенде болмаған қасиетті мекен. Бағзы заман жыр сүлейлерінен бері халқының жоғын жоқтап, мұңын мұңдап, елін ерлікке, бірлікке шақырған азамат ақындар – әрісі Шалкиіз-Тіленшіұлы, Махамбет, Мұрат болса солардың жолын қуар біртуар ақиық ақын С.Бердімұратов екені сөзсіз Қазақтың әйгілі жеті ханы жатқан өлке, Асан Қайғы мен Шалкиіздің аяғының табы қалған өлке, 190 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы кешегі Махамбет пен Мұрат ақын сайрап өткен өлке бүгін де құнарын жоғалтпаған екен. «Батысқа барсаң домбырашымын деме», «Бір ауыз өлең шығара алмайтын қазақ жоқ» деп айтатын аталы сөз бұл өлкеде тамырын тереңге тартып, заңды жалғасын тапқан. Соның бір жарқын өкілі–Сембай Бердімұратов. Қазақта бір ауыз өлеңді ұйқастыра салатындар көп болған. Алайда шынайы ақын болу үшін бұл аз. Ақын тербелістің, тебіреністің адамы, қуаныштың, қайғының, сыр мен мұңның, махаббат пен адамдықтың, ақиқат пен адалдықтың мәнісін терең түсіне алатын жан. Ақынның шабыты ақтарыла шығып, айдынында жүзген аққулардай ақ қағаз бетіне тізе береді, тізіле береді. Сембай Бердімұратұлы тек ақын ғана емес, Азамат-Ақын! С.Бердімұратұлы шығармашылығы туған жерге деген ыстық сезімге толы, табиғат сұлулығы, жан сұлулығы,тән сұлулығы ақын өлеңдерінің арқауы болып осыншама жыл бұлжымастан өріліп келеді. Талдаудың мақсаты- Жергілікті ақын, ұстаз, майдангер, мәдениет қызметкері Сембай Бердімұратовтың шығармашылығындағы туған жер туралы өлеңдеріне талдау жасау.Жергілікті ақындар шығармашылығын таныту. Зерттеу кезеңдері: -С.Бердімұратовтың өлеңдерін оқу -Ақын өлеңдерін тақырыптарға бөлу -Ақын шығармашылығымен,өмірдеректерімен танысу -Туған жер туралы өлеңдеріне талдау жүргізу -Жергілікті ақындарды қаншалықты білетінін анықтау үшін оқушылар арасында сауалнама жүргізу С.Бердімұратов туралы сұхбаттасу, танысу үшін Махамбет ауданындағы тарихи-өлкетану мұражайына бару -Мектепте ақынға арналған шығармашылық кеш өткізу Нәтижесінде ақын жырларындағы туған жер толғаныстарын басты тақырыбы етіп, қай туындысын оқысаң да атамекенге деген сағыныш сезімі есіп тұратындығы танылды. Ақын жаным, сені тежер бүгін кім? Ырғақ жаңа, сарын бөлек,бүгінгі үн. Иә...Туған жер, асқақтаман алдыңда, Ғұмыр бойы құдіретіңе жүгіндім!(5бет) Кісілік-туған жер алдындағы кішілік. Бұл – ата-мекен, туған топыраққа жалбаңдап жүгірген, жалбарынған дәрменсіз кішілік емес, ақындық ақтарылу, жомарт жан иесінің ісі. Осындай қарапайым да қазыналы жыр жолдарын оқырман қауымға қауыштыруға арқау болған ақын туралы ізденісім сіздерге жол ашты. Өзіңсің өмір үйреткен... Қазақ ақындық өнерді қастерлеген, жыраулық қасиетті қадірлеген ел. Ақындық өнердің өлтымыздың тағдырында ерекше орын алуының бір себебі осында жатса керек. «Мың өліп, мың тірілген» қазақтың басынан өткерген қилы кезеңдер мен сұрапыл шайқастарды ұрпақтан- ұрпаққа қаз-қалпында жеткізіп ұлттық рухымызды асқақтатуға, еліміз бен жерімізге сүйіспеншілікпен қарауға үндеген мұра - ақын-жазушыларымыздың дастандары, жыр- термелері. Атағы бар, даңқы бар өңірге аян Ойлануда бүгінде небір ноян. Өзгертуге болады өзіңді де , Өзгертуге келмейді өмірбаян. ( Ж.Әбдірашов ) Бұл ғылыми жұмысым ұлағатты ұстаз, жүрек жарды ақын, журналист С.Бердімұратов хаһында болмақ. С.Бердімұратовтың өмір жолына тоқталсақ. Ол 1921 жылы 14 қыркүйекте ару ақ Жайықтың бойында, он алтыншы кейде «Тегісшіл» аталатын ауылда дүниеге келген. Ақын өзінің жас кезін толғаған бір өлеңінде : Нардай әке құлады мәңгілікке, Өмір тынды қойылды заңды нүкте. Мүшел жасқа толмаған сәбилікте, Жетім қалу шырылдап сәнділікпе?! Жатыр бұған қайғырмай қай бауырың, Көтермекке бөлісіп қайғы ауырын,-деп жырлағандай он екі жасында әкеден жетім қалған 191 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы Сембай ақын өзінен төрт жасы кіші інісі мен ана қамқорлығында болып, тапшылықтың да, ащылықтың да дәмін татып, белі бекінбей қолына күрек ұстаған жасөспірімнің бірі еді. Немере ағалары мен апаларының, жеңгелерінің қамқорлығына сүйеніп ер жетті. Мұғалімдік білім алып, 1940 жылдан бастап ұстаздық жолға түсті. Мектеп қабырғасында жүріп өлең жаз бастаған бозбала 1939 жылы Гурьев облысы жас ақындарының бірінші слетіне қатынасты. То алдында алғашқы оқыған өлеңін ол Тарас Шевченконың 125 жылдығына арнаған екен. Өлең өлкесіне қадам басуын педучилищеде қазақ тілі әдебиетінен сабақ берген мұғалім Малаев Төлегеннің, мектепте бір партада бірге отырып, соғыстан оралмаған ақын Жазықбаев Далабайдың әсер еткенін ақын ризашылықпен еске алатын болған. С. Бердімұратовтың алғашқы еңбе жолы 1940 жылы Бақсай ауданы Сорочинко селосындағы жетім балалар үйінен басталды. Сорочинко орталау мектебінде қазақ тілі мен әдебиетінен сабақ берген, 1942 жылдың қаңтарында Армия қатарына алынды. Ұлы Отан соғысына қатысып,үш рет жараланған,елге үш орден, бірнеше медальдармен оралған Сембай Бердімұратов майдангер ақын. Майдан даласында жүріп, жауынгерлік дәптеріне жазылған өлеңдері де аз емес. «Анама хат», «Шинель туралы», «Елге қайтып келеміз», «Нұрабайға» өлеңдері өлкеміздің, республикамыздың баспасөздерінде жарық көрді. Соғыс біткен соң, 1946 жылы туған жерге оралған ақын ұстаздық істің қызығы мен қиындығына беріліп, өлең жазуды екінші кезекке қалдырып қояды. Сырттай оқып жоғары білім алады. Аянбай еткен еңбегінің жемісі еленген мұғалім ретінде 1954 жылы «Қазақ ССР мұғалімдерінің үздігі», кейінде «ССРО халыққа білім беру ісінің үздігі» белгілеріне және оқу министрлігінің грамотасына ие болды. Елуінші жылдардың соңғы үш-төрт жылында аудандық газет алқасында жұмыс жасады. Шығармашылық қызметте көріне білген ол ССРО Журналистер Одағына мүше болды. Бұл кезде бірқатар жас талапкер ақындардың өсуіне үлес қосты. Соғыстан соңғы жылдары үзіліс тапқан ақындар айтысының ауданда қайта жүйеге келуіне белсене араластызі де аудандағы, облыстағы, республикадағы ақындар айтысына қатысып, жүлделі орындарға ие болды. Күнделікті жұмыс күйбеңіне беріліп, өлеңді «қол босағанда жазып үлгерермін», -деген пікірде жүрген ол, шынында да алпыс жасқа жеткенде әркімдерге арнап жазатын бірқақпайлықтан гөрі төселіңкіреп жазуғакірісті. Мен жырымды жас кезім де-ақ бастағам, Жаңа ғана тәй басқанда жас қалам. Жүректегі шабытымды шарт қиып Өлеңімді соғыс қиып тастаған. Балапандай қалды жырым ұшпаған, Жазылмастан қалды қалам ұштаған . Жыр орнына жауға қарсы оқ атып, Қару ұстар душар келді тұс маған ! –деп ақынның өзі айтқандай сан алуан тақырыптард ой қоздатып, жыр жазды. «Жазушы» және «Жалын» баспаларынан шыққан «Жайқоңыр», «Көңіл әуендері», «Дала дауысы»атты біріктірілген авторлар жинақтарында туындылары жарық көрді. Республикалық «Жұлдыз ,«Парасат» сияқты журналдар мен облыстық, аудандық газеттерде өлеңдері жиі басылды. Сұқтанған сыбағама табақтастай, Түнеріп кәрілік жеттеу қабақты ашпай. Өмірге кенже келер өлеңім бар, Мұрға бер, шіркін кәрілік, қабаттаспай!-деп, ақын ағамыз шабыттана түскендей. 1996 жылы «Өлке» баспасынан «Туған жер тынысы» атты кітабы жарық көрді. Осы кітаптың тұсау кесері алдында әдебиетші-журналистер М.Аташев пен С.Тәжбентаевтың сұхбаттасу-сырласу әңгімесін жүргізген болатын. Қазақта «Тоңсаң- от жақ, қарының ашса-от жақ» деген мақал бар болушы еді. Мен осы мақалды сәл өзгертіп, «Шаршасаң-өлең оқы, шабыттансаң – өлең оқы» дер едім. Өлең адамның жанын жасартады. Бірде қуантады, бірде жылатады»-деп бастады сөзін С.Тәжбентаев ағамыз. С.Бердімұратов бір кезде: ...Атырау туған өлкем, келбеті кең, 192 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы Еркелеп бауырында ер жетіп ем! Жырынан Махамбеттің жігер алып, Күйінен Құрманғазы тербетілгем... Тайсойған,Кең Жылой мен ата Нарын, Жырыма сенен жалын ,от аламын,-деп Маңғыстаулық Тілеумұрат ақынмен айтысында жыр төккен.Ақынның осы өлең жолдарынан Атырау өлкесін бір шумақ өлеңге сыйғызғандай жинақылық көре аламыз. Ол әуелі кітап тақырыбында болса, екіншісі сол ақынның өмірі Қорғанталда бастау алып, Батыс Европаны аралап келіп өзінің Ақ Жайығына оралған өмір жолы. «Жүректер сыздайды» топтама өлеңіндегі «Өзі әке болса да әкесін жоқтау», «Жиырмасынд жесір қалған арудың алпысында да жарын күтіп отыруы», «Шаңырақты құлатпай бір-біріне сүйеніскен әже мен немере»- кім- кімге д , әсіресе біздің буынға қандай ұғымды. Асылында ақын өлең қарапайымдылығымен, оқырманға түсініктілігімен, көпшілік көңілін дөп басуымен құнды болған. Ақында бұл жағы мықты. С.Бердімұратовта түр қуу, әлдекімге еліктеу, сырты-жылтыр, іші-сылдыр қызыл сөздің соңына түсу кездеспейді. Ақын өлеңдеріні оқырмандар жүрегін жең жол табуының өзі сондығынан болар. Ел мен жер, көне жұрттардың әр қыраты мен тепсеңдері, Ақ Жайықтың әрбір иін мен қайраңы өткен-кеткен азаматтарды бейнелері ақын өлеңдерінде жаңғырыға, бейнелене, тұлғалана түседі. Жыр жинағы – Сембай ақынның ұзақ жылдар мен жолдарынан сөз маржанын терген беделді де, белесті ойларының жемісі. Мына өлеңі былай, мына өлеңі солай дегеннен гөрі, сіздерге ақынның айшықты шумақтары ұсынып көрейін: Бұлбұл бар дүниеге бір келетін Ол келсе өмірге ерек түр беретін. Мұхиттан ән тыңдасақ арман бар ма, Жадырап жан дүниең гүлденетін. Өзгені өнерлім деп дәріптесе, Өзі өлсе өлеңі де бірге өлетін.( «Мұхиттай әнші қайда?»92 бет»). Немесе:Қажытса да жанбай бақыт шырағы, Тәрк демес қатал тағдыр сынағы . Асқар таудай,асқақ тұлға қарттар-ай! Көңіліңнің сарқылмайтын бұлағы.( «Қарттардан қалар қағида» 167 бет). Ақын болу әркімге ортақ қайғы, Қайран өлең бабында жан таппайды.. Сенімділер қамшылап жігер атын, Сенімсіздер бата алмай, жалтақтайды.( «Ақын болу» 217бет). Өксік жұтып,жетім қалған қандайды? Бастан кешкен білер жандар мән-жайды. Ұл-қыз өсіп, өзің әке болсаң да, Жетімдіктің сонда да орны толмайды..( «Жүректер әлі сыздайды» 204 бет). Әр кезде жазылған осы жолдар талай сырды ашады. Ақын бозбала күнінен өлең өрісіне қадам басқанымен, алпыстың асқарына шығып алғаннан кейін «сөз патшасына» сұқтана мойын бұрды. Жаны жырға құмар ақын «мен қалай үлесімнен құр қаламын»,- дегендей, өзіне жігер береді: -Жасқанбай жыр бастасам алпысымда, Өмірге басқан батыл бір қадамым,- десе де С.Бердімұратов бұған дейін де басқа байлықты өлеңнен артық санамаған. Әр кез өзін қайрай түсіп , өлеңнің шәрбатына тегіндікпен ғана алмастай құштарлық танытқан кісі. Оны ақынның жетпіске толғандағы өлеңдерінен анық аңғарамыз: Өмірге кенже келер өлеңім бар, Мұрша бер, шіркін кәрілік ,қабаттаспай,-дейді.( «Көңілімді көкке көтердің» 137 бет).Бұл тек шығармашылық істің адамында ғана болатын жігер-қайрат деп ойлаймын. 2000 жылы жарық көрген «Өмір кезеңдері» деп аталатын жыр жинағында қаламгердің туған жер, өскен орта, дос-жарандары туралы жазған өлеңдері де оқырмандарын бей-жай қалдырмады. Жыр жинағының тілі шұрайлы, жеңіл оқылады. 2003 жылы «Тағдыр таңбалары» кітабы қазіргі Атырау облысының әкімі Ізмағанбетов Бақтықожа Салахатдинұлының демеушілік етуімен жарық көрді. Кітапқа түрлі тақырыптарда 193 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы жазылған өлеңдерімен бірге айтыс және поэмалары енген. Ақын туындыларын «Ақиқат армандары», «Тебіреніс, толғаулар», «Ақ тілекті арнаулар», «Айтыс және поэмалар» деп төрт тарауға топтаған. «Махамбет менің ауылым» өлеңінде Ертегінің еліндей, Жерұйықтың жеріндей. Жалғанның жалпақ төріндей- Махамбет менің ауылым,-деп бастаса Ұлдары өсіп ержеткен, Қыздары өсіп бойжеткен, Ақ бесіктей тербеткен - Махамбет менің ауылым!- деп үлкен тебіреніспен, көкірек толы мақтанышпен аяқтайды. Сондай-ақ «Ауылым –арманым», «Жайлау көркі мал болар», «Біздің ауыл» топтамаларында да, «Тайлан көлім», «Сарайшық саздары» басқа да өлеңдерінде туған жерге деген сағыныш лебі сезіліп тұрады. 2002 жылы Атырау ақын-жазушылары сериясымен шыққан жүз томдықтың он бесінші томы С.Бердімұратов шығармашылығына арналған. Бұл кітапта да туған жерге арнаған өлеңдерінің ішінде соңғы кезде аты аталмақ түгелі қайсысы қай жақта екенін білетін адамдар азайып бара жатқан жер-су атаулары жиі кездеседі. Сондай өлеңдері «Қарасуым», «Баймөңке», «Бақсайым», «Тайсойған» деп аталады. 2004 жылы «Тіршілік тынысы» атты естеліктері басылды. Оның ішінде ақынның есінде қалған тілге тиек етерліктей ел азаматы болған адамдар, балалар үйінде тәрбиеленіп , кейін түрлі салаларда жүрген еңбек адамдары туралы естеліктері енген. Прозамен жазылған «Тіршілік тынысы» кітабы поэзиядай әсер қалдырады. Туған жердің өзімізге етене жақын көрністерін көз алдымызға барлық бояуымен жеткізеді. Құрдастың, нағашылы-жиеннің, жеңге мен қайнының әдемі әзілдері, көркем сөзбен көмкерілген толғаулары ақынның азаматтық қырларын аша түседі. Дүниенің барлық дерлік қауіп –қатері , қатыгез, мейірімсіздігі, бұзылған экологиясы, кейде ізгілік ізі азайған ұрпақтың жантүршігерлік болымсыз тіршілігі-бәрі дерлік ақын санасында көрніс тауып, жанайқайын туғызады. Қиянға жету ме екен құс арманы, Зәулімге көтерілсе –ақ ұша алады. Не пайда талпынғанмен қайран көңіл Жаутаңдап жалғыз аққу ұша алмады. Адамзатқа есепсіз қиянат әкелген неміс фашистеріне қарсы соғысқа қатынасқан Сембай ағамыз майданның өзінде де писарлық қызмет атқарып, жазу-сызуға жақын болды. 2006 жылы жарық көрген «Сезім саздары» деп аталатын кітабы ақынның 85 жасқа толуына байланысты дайындалған. С.Бердімұратов айтыс ақыны Кенен Әзірбаевтың 100 Жылдығына арналған республикалық айтыста Маңғыстау ақыны Тілеумұрат Қожабеков екеуінің айтысында дәрежелі екінші орын берілген. Сөйтсе де қартайған шағында да еңбектен де, қоғамдық жұмыстардан да қол үзген жоқ. Ауданда Махамбет Өтемісұлы атындағы тарихи-өлкетану мұражайын ұйымдастырып 1987 жылы оны мемлекеттік мұражайға айналдырды. Аудандағы соғыс және ардагерлер кеңесінің төрағасы ретінде де тынбай жұмыстар жасады. Туған жерін қызғыш құстай қорғап жүрген Махамбетпен рухтас ақынның еңбегін жоғары бағалаған жерлестері С.Бердімұратовқа «Махамбет ауданының Құрметті азаматы» атағын берді. Өзінің бұл өмірдегі жеткен ең биік жетістіктерінің бірі болып, 2005 жылы «Қазақ жерінің зиялы азаматтары» энциклопедиясына енгі ІІ – тарау Ғұмыр бойы құдіретіңе жүгіндім. С.Бердімұратовтың өлеңдерінің қай-қайсысын оқыса да оқырман көңілінің пердесін дөп басады, ой салады, толғантып толқытады. Жаныңа бір майда леп сонау алыс ауылдан , туған жер топырағынан соққандай рахаттанып қаласың. Әр өлеңінен туған жерге деген сағыныш лебі, асығу, ынтызарлық лебі есіп тұрады. Қазақ ұлтының салт-дәстүрін,әдет-ғұрпын, ұлттық тілін , туған жер мәртебесін биікке көтеруге ат салысқан ақын. 194 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы Ақын Сембай Бердімұратовтың барлық дерлік туындыларынан туған жерге деген ыстық сезім есіп тұрады. Туған жерін қадірлемес жан бар ма? Қия тас па, кең жазық па, заңғар ма? Ата-мекен ыстық болып қалар –ау- Жүрегінде жылуы бар жандарға! Тағы бір «Бақсайым» деген өлеңінде ақын төмендегіше толғайды. Арманың асқақ екен, жоталы екен, Береке сәнмен өрбіп жатады екен. Атадан балаға ауған дәстүрің бар, Салтыңнан айналайын атамекен! Сондай-ақ «Сен туған жер-Ақ Жайықтың жағасы, Киіз үйде.Қорған талдың арасы Ауыздандың Ақ Жайықтың суымен, Бесігің де Қорғанталдың ағашы,- Дейтін анам- Сонда коңыр күз еді, Анам да өзі Ақ Жайықтың қызы еді Сенің әкең көктемеде ырым ғып, Сен мінетін атқа ер-әбзел түзеді!»-деп С.Бердімұратов «Мен туған жер» өлеңінде өзінің өмірге келу тарихын өлеңмен өрнектеп, туған табиғатына жан бітіре жырлап, қасиеті мен құдіретін асқақтата түседі. Табиғат сұлулығы, жан сұлулығы , тән сұлулығы ақын өлеңдерінің арқауы болып осыншама жыл бұлжымастан өріліп келеді. Оның үстіне әрбір қазақ сөзі өзінің қадір- қасиетін жоғалытпастан өлең жолдарына үйлесімді , кіріге орналасып, оқырманды ынталандыра , ынтықтыра береді, сұлулық әлеміне қарай жетелей береді. Сол жердің сай- саласын , жылға-жырасын, тал-терегін сағынумен келеді. Қайда жүрсе де Қорғанталы мен Қарасуы, Балықшысы мен Тайланы, Аралы мен Ақсайы ақын жүрегінің түкпірінен «Мен мұндалап» анталай шыға келеді. Шыға келеді де ,жыр болып қайтадан сол жүрекке құйылады. Ақын туған жерге деген азаматтық сағынышын осылай жырлайды. Міне, ақын ата-баба отырған жадағай жеркепе үйлердің орнында қалған үйіндінің үстінде отырып ,алысқа, өткен ғасыр басына көз тастайды. Сол кездің тіршілігін көз алдыңа әкеледі .Әкеледі де қазіргі заманмен салыстырады.Салыстырады да еркіндік пен молшылықты қадірлеуді жас ұрпаққа ұлағат етеді.Әне ол Тайлан көлдің арғы жағына шығып алып Тайлан қорымын аралайды.Қазақтың атақты батырының жатқан мекені ақынды екі-үш ғасырға шегіндіріп,жыр шумақтарын төктіреді.Аттың жалында ,атанның қомында жүріп,осынау байтақ даланы қорғап,сақтап қалған батыр бабаларына мақтанады. «Балықшы» деп аталатын жердегі жыры жаз қайықпен асау толқынында,қыс ат-шанамен көк теңіздің үстінде ғұмырын өткізген ағаларына арналса,Бәймөңке қырына қарап,бетегелі-жусанды даласына: Шөбінде ме екен аздырмас асыл қасиет , Бәймөңке !-десе,мал баққан қазақ бас иед. «Байығың келсе ,малынан бұрын жерін тап!» Бабалар сонда қалдырып кеткен өсиет. Дәрідей шипа жазатын жанның сырқатын, Дәріптеуші еді-ау,дару деп суың бір татым! Құдыққа келмей кеш қалса үйірі қысырақтың Өткелбай көкем кербесті мініп жортатын, - деп жылқы баптаудың майталманы ,«Еңбек Ері»Жиеналиев Өткелбай көкесіне арнап жыр жазады. Ақын тек туған жерін жырлап тар шеңберде қалмайды.Оған бүкіл Атырау өңірі ,тіпті сонау Маңғыстау мен Тайсойған,анау Нарын құмы мен Дендер таулары,мынау Бақсай мен Сарайшық ортақ мекен,өзінің Махамбетін жырлағанда ақын ерекше шабыттанып кетеді.Ол өзінің «Құдіретіңе жүгіндім» деген өлеңін: Туған өлкем, құдіретіңді жай ұқтым, 195 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы Шөл қаныпты тұнығынан Жайықтың. Атыраудың ақ шабағын азық қып Кең Нарынның құнарынан байыппын,-деп бастаса, Ей, азамат, кеуде қақпа «өзім» деп Ақ Жайықтың жағасына тізе бүк! Немесе Зәру күнде жарылқаған елімді, Мұнайлы өлке кәрі Ембіні қадірле,сондай-ақ: Қадірлендер,күмбірлеген күй тыңда Білгің келсе Нарынның не екенін! -деп өскелең ұрпақтың көне тарихымыз бен қымбат жәдігерлеріміздің қасиетін біліп жүруге үндесе, Ей,бауырым, бойың түзе пәлденбе, Махамбеттің зиратына түс аттан!-не болмаса: Жә ...Туған жер,асқақтаман алдыңда Ғұмыр бойы құдіретіңе жүгіндім!-деп ақын туған жерге тағзым етіп, перзенттік махабатын сезінтуді өзінен бастайды С.Бердімұратовтың «Атырау» атты бес бөлімнен тұратын жыр шумақтарында Атыраудың көз тоймас сұлулығын,керілген кербездігін тілге тиек ете келіп Мұхиттың «Айнамкөзі» мен «Айдайы» болып аңыраса, Құрманғазының «Көбік шашқаны» болып күркірейді. Исатай болып буырқанса, Махамбет болып жыр толқынында тербеледі. Ақын Нарынның қияғынан күй тыңдаса, туған даласында зымыраған киіктің тұяғынан жүрегіне жыр келіп құйылады. Енді бірде сары сазан болып сүңгісе, бекіре болып бұлқынады, сөйтіп келіп малшы ауылдағы қарапайым адамдардың қажырлы еңбегін, даланың жомартығын жырға қосады. Ақынның патриоттық тақырыпқа жазған өлеңдерін оқушыларға дәріптей отырып ,туған жер мақтанышы боларлық халық қазынасына айналар тұлғаларды есте сақтап, мұраларының шаң басқан архивтерде керексіз болып қалуына жол бермейік. Түрлі республикалық көлемдегі оқуларға оқушы дайындаумен ғана шектелмей , жерлес ақындардың туған жер топырағынан шыққан дарын иелерінің мәртебесін көтеру. С.Бердімұратовтың ауандық, обыстық, республикалық басылымдарда жарық көркен өлеңдері, С . Тәжбентаев, М.Аташев, Н.Ерғалиев, М.Оңдағани, М.Бердімұратовтардың газет беттерінде әр түрлі жылдарда жарық көрген естеліктерін басшылыққа алдым. Зерттеу соңында төмендегідей қорытындыға келдім: 1.С.Бердімұратов поэзиясындағы туған жер тақырыбына жазылған өлеңдері-шығармашылығының бір ғана тарауы . 2. С.Бердімұратовтың біртұтас өмірдеректері мен өлеңдерін алып қарасақ, артына өлмес өлеңі мен өшпес із қалдырған, еліне ,қоғамына адалдығымен,ақындығымен,қарапайымдылығымен танылған ұлы тұлғалар қатарындағы абзал азамат. 3. Ақын Сембай Бердімұратовтың барлық дерлік туындыларынан туған жерге деген ыстық сезім есіп тұрады. 4.Ақын-жазушылардың барлығының шығармасын мектеп бағдарламасына енгізу мүмкін емес болғандықтан жергілікті ақындарды таныту үшін сыныптан тыс шаралар өткізу,мұражайлардан орын берілу керек. 5.Қала ,аудан,ауыл көшелеріне жергілікті ақындар есімі берілу керек. 6.Өткізілген сауалнама нәтижесіне сараптама жүргізе отырып,оқу жылының басында әр сыныпқа жергілікті ақын-жазушылар есімі беріліп,сол сынып өзіне берілген атауға лайық іздену шараларын жүргізу керек. Шағын еңбегімде С.Бердімұратовтың поэзиясының туған жер тақырыбына сәйкес жазылған шығармалары бойынша ұрпақты өскен өлкесінің құдіретін түсінуге ,бағалай білуге тәрбиелейтіндігі анықталды. Пайдаланған әдебиеттер: 1. С.Бердімұратов «Туған жер тынысы». Өлке.Алматы. 1996ж. 2. С.Бердімұратов «Өмір кезеңдері» Өлке .Алматы 2000ж. 3. С.Бердімұратов «Тағдыр таңбалары»Астана қаласы. 2002ж. 4. Сембай «Арыс» баспасы.Алматы 2002ж 196 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы 5. С.Бердімұратов «Тіршілік тынысы».Алматы 2004ж. 6. СБердімұратов «Сезім саздары» Ақтөбе 2006ж. 7. «Атырау ақындарының абызы» Ақын-85 жаста.Жайық шұғыласы 2006ж. 8. «Туған жер тынысынан жыр маздатып" М.Аташев.С.Тәжбентаев. Атырау 1997ж 9. «Өмірге зерлеп қара,барлап қара» С.Бердімұратов . Атырау 1998ж.25.08. 10. «Шабыт шалқарында»С.Бердімұратов .Жайық шұғыласы 1993ж.16.04. 11. «Ақын ,азамат келбеті»Ақын 70 жаста. Жайық шұғыласы 1991ж.24.08. 12. «Мәуелі бәйтерек» .С.Тәжбентаев.Атырау 1991ж. 13. «Уақыт ,саған айтам сырымды» С.Бердімұратов Атырау 1987ж. 14. «Аға жасындағы айтарым» С.Бердімұратов Атырау 1996ж. 15. «Мен туған жер» С.Бердімұратов Атырау 1999ж ------------------------------------------------------------------------------------------------- АҚТӨБЕ ҚАЛАСЫ №42 ОРТА МЕКТЕБІ Тулебаева Бибигул Нурмухамбетовна Бастауыш сынып мұғалімі Кіріктірілген сабақ Пәндері:математика,әдебиеттік оқу Тақырыбы: Математикалық «Бақытты сәт» ойын сабағы Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушылардың ойлау қабілетін, ой ұшқыр-лығын, оқуға ынтасын арттыру. Дамытушылық: Ұйымдастырушылық қабілетін дамыту. Тәрбиелік: Оқушыларды ұйымшылдыққа, нақты пәнге қызығушылыққа, жауапкершілікке, өзін-өзі тәрбиелеуге тәрбиелеу. Көрнекілігі: Безендірілген зал, нақыл сөздер, карточкалық тапсырмалар, логи-калық есептер, әр топқа даярланған үстел. Топтың өзін таныстыруы, амандасу рәсімі Жүргізуші: Қайырлы күн қадірменді көрермендер! «Бақытты сәт» ойынына қош келдіңіздер. Бүгінгі ойын топтық сайыс түрінде өтеді. Ортаға топтарды шақырамыз. 1. Кезекте амандасу рәсімі І топ Ұраны: Білікті бірді жығар. Білімді мыңды жығар. Сәлемдесуі: Біз дайынбыз бұл сайысқа достарым, Көрсетеміз бізде қандай күш барын. Алға қойған мақсатымыз бір екен. Сәтті болсын сапарымыз әрдайым. Үшбұрыш қабырғаларына қарай үш түрлі: 28. тең қабырғалы үшбұрыш 29. тең бүйірлі үшбұрыш 30. әр қабырғалы үшбұрыш Үшбұрыш бұрыштарына қарай үш түрлі: 28. тік бұрышты үшбұрыш 29. сүйір бұрышты үшбұрыш 30. доғал бұрышты үшбұрыш Үшбұрыштың ішкі бұрыштарының қосындысы 180 0 -қа тең. ІІ топ. Армандарға қол созумен келеміз, Өмір теңіз жүзіп келеді кемеміз. Білімменен қаруланған тобымыз, Қарсыласты қалай да біз жеңеміз. Қасиеттері: 1) диагональдары тең 2) диагональдары бір-біріне перпендикуляр болады 3) ішкі бұрыштарының қосындысы 360 0 -қа тең. Бүгінгі күн жарыста алғырлықпен аламыз. 197 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы Қиындықтан сірәда біз қашпаймыз, Алғырлық пен тапқырлықты ұштаймыз. Қияларға самғап ұшқан құстаймыз, Шегінбейміз жеңістерге бастаймыз. Трапецияның түрлері: 1) тең бүйірлі 2) тік бұрышты Трапецияның орта сызығының табандарына параллель және олардың қосын-дысының жартысына тең болады. Жүргізуші: Әділқазы алқасынан І-сайыстың қорытындысын сұраймыз. 2. Тапқырлық сайысы (әр топқа логикалық есептер беріледі). 1. Егер тырна бір аяғымен тұрса 3 кг болады, ал екі аяғымен тұрса оның салмағы қанша?(3 кг) 2. Үстел беті төртбұрышты, оның бір бұрышын арамен кесіп алсақ, неше бұрыш қалады? (5 бұрыш) 3. Төрт қойдың неше аяғы бар? (16 аяқ) 1. Ағаш үстінде 100 торғай отырады. Аңшы 10 торғайды атып алады. Торғайдың қаншасы қалады? (10 торғай). 2. 1 жұмыртқа 3 минутта піссе, 4 жұмыртқа қанша минутта піседі? (3 минут) 3. 1 т мақта ауыр ма, 10ц темір ауыр ма?(тең) 1. Бөлменің төрт бұрышында бір-бір мысықтан отыр.әр мысықтың алдында үш мысықтан отыр. Барлығы бөлмеде неше мысық бар? (4мысық) 2. Асханаға 100 кг пияз және одан 3 есе артық картоп әкелінді. Асханаға неше кг картоп әкелінді? (300 кг) 3. Бір жанұяның бес ер баласы және олардың әрқайсысының қарындастары бар. Жанұяның қанша баласы бар? (6 бала) 1. Жеті жұрттың тілін біл, (жеті түрлі білім іл) 2. Білекті бірді жығар, (білімді мыңды жығар) 3. Екі жақсы қас болмас, (екі жаман дос болмас) 4. Досыңды үш күн сынама, (үш жыл сына) 5. Бір елі ауызға – (екі елі қақпақ) 6. Жүз сомың болғанша, (жүз досың болсын) 7. Отызтістен шыққан сөз, (отыз елге тарайды) 8. Білгенің бір тоғыз, (білмегенің тоқсан тоғыз) 9. Бір кісі қазған құдықтан, (мың кісі су ішеді) 10. VІ. «Қас-қағым сәт» сайысы (әр команда тез тұрып жауап беру арқылы балл жинайды) 1. Бұрышты өлшейтін құрал. (транспортир) 2. Бойы екі қарыс, сиып тұр 25 арыс. (сызғыш) 3. Қандай сан барлық санға қалдықсыз бөлінеді. (0) 4. 30 санын үш 6-ны пайдаланып шығар. (6*6-6) 5. Аты шулы айқас сызық. Өзі толған мағына қызық. (координаталар осі) 6. Қиылыспайтын екі түзу. (параллель) 7. Ұзындықтың өлшем бірлігі (метр) 8. Дәлелденбейтін ұйғарым. (аксиома) 9. Екі нүктенің арасындағы түзу. (кесінді) 10. Шеңбердің центрі арқылы өтетін хорда. (диаметр) 11. Барлық қабырғалары тең тіктөртбұрыш. (шаршы) 12. 225 нешенің квадраты? (15) Әділқазы алқасынан жалпы сайыстың қорытындысы сұралады. Кеш аяқталып, ойынға белсене қатысқан оқушылар марапатталады. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 198 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы АҚТӨБЕ ҚАЛАСЫ №42 ОРТА МЕКТЕБІ Утеулина Акмарал Кутмагамбетовна Технология пәнінің мұғалімі Сыныбы: 9 « в» Күні:14.11.2013ж. Сабақтың тақырыбы: Сән журналымен жұмыс істеу қағидасы. Сабақтың мақсаты: Білімділік: сән журналдарынан тігін бұйымдарының үлгісін алу және оны пішуге дайындауын түсіндіру. Дамытушылық: оқушылардың ой-өрісін кеңейту, білімдерін іс жүзінде жүргізуге ықпал ету, практикалық іс-әрекеттерін қалыптастыру, эстетикалық талғамдарын дамыту. Тәрбиелік: еңбек мәдениетіне, іскерлікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі: аралас Сабақтың әдісі: СТО элементері Сабақтың көрнекіліктері: интерактивтық тақта, компьютер, «BURDА» сән журналдары, қосымша парақтар Сабақтын барысы: 12. Ұйымдастыру 13. Қызығушылықтарын ояту 14. Жаңа сабақ 15. Практикалық жұмыс 16. Қорыту, бағалау 17. Үй тапсырмасы І. Ұйымдастыру кезеңі. ІІ. Қызығушылықтарын ояту Ассоциация құру ІІІ. Жаңа сабақ Сән журналмен жұмыс істеу қағидасы. 199 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы Пішімдер парағын жайып, қажетті пішімді калька арқылы көшіріп алу. ТАҚЫРЫБЫ: «КЕРІ ЕСЕПТЕР ӘДІСІ» Искакова Бақыт №51 гимн. 6 «А» класс оқушысы. Ғылыми жетекшісі: Иманчиев Аскарбек Ермекович Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университетінің физ-мат ғылымдарының кандидаты. Пән мұғалімі: №51гимназияның матем. пәні мұғ.. Куздибаева Гульжамал Жанабаевна КІРІСПЕ Бүтін сандардың қасиеттері мен заңдылықтарын оқу математиканың бір тарауын құрайды және оны сандар теориясы де атайды. Сандар теориясында бүтін сандардың бөлінгіштігі, бөлінгіштік белгілері, жай сандардың қасиеттері, салыстыру және басқа да мәселелері қарастырылды. Біздің эрамызға дейінгі ІІІ ғасырда ертедегі грек математигі Евклид (360-300 б.э.д) өзінің «Бастамасында» бөлінгіштік белгілерінің негізін жүйелі түрде көрсете білді. Сонымен қатар жай сандардың щексіз көп екендігінің дәлелдеуін анықтап берді. (Евклид теоремасы) Ежелгі грек астроомы және математигі Эратосфен (276-194 б.ғ.д.) жай сандардың таблицасын құру тәсілін ойлап тапты. (Эратосфен елегі) Сандар теориясын дамыту мақсатында ежелгі грек математигі Диафант (ІІІ ғ) үлкен мән берді. Одан кейін сандар теориясын дамытуда маңызды үлес қосқан П.Ферманың (1601-1655жж), Л.Эйлердің (1703-1783жж), К.Гаустың (1777-1865жж), П.Л.Чебышевтың (1821-1894жж), И.М.Виноградовтың және де басқа көптеген математиктердің еңбектері зор болды. Өндірістің дамуына, өнеркәсіп пен техниканың өсуіне байланысты есептеудің жеңілдету және жылдамдату қажеттігі туды. Сандар теориясының дамуы және оларға қолданылатын әдістер есептеуі әлі де біздің кезімізде де өз жалғасын табуда. Бүтін п саны басқа m санына қалдықсыз бөліне ме деген сұраққа жауапты және көптеген әртүрлі практикалық есептер шығаруда түрлі әдістер қажет. Осындай әдістердің біреуі п санын m санына бөлінетіндігі. Тура есепті кері есепке түрлендіру барысында шамалардың арасындағы өзара кері байланыстың көмегімен күрделі пайымдаулар жасап, логикалық ой қорыту тақырыптың мақсаты болып табылады.Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндеттер орындалады: • Кері есептерді құрастыру алгоритмін оқып-үйрену. • Кері есептер құрастыруға болатын есептерді анықтау. • Қозғалысқа берілген есептерге кері есептер құрастыру. • Басқа да тақырыптарға берілген есептерге кері есептер құрастыру. Ақпараттардың тура және кері түрде бір мезетте қабылдануының маңызды екенін түсіну арқылы кері есептер әдісінің қажеттілігіне көз жеткізу тақырыптың өзектілігі болып табылады. Математиканың әрбір саласындағы кері есептер әдісінің алатын орнын зерттеу. Егер кері есептер әдісін терең үйреніп, терең меңгеріп, оны есептер құрастырып шығаруда қолдансақ, онда тақырыптың мазмұны толық ашылар еді. Қозғалысқа берілген есептерге кері есептер Есеп [1]: Бір мезгілде екі қаладан екі жүк поезы қарама-қарсы жолға шықты. Олар 7 сағаттан кейін кездесті. Бірінші поездың жылдамдығы 60км/сағ, екінші поездың жылдамдығы 80км/сағ. Қалалардың арақашықтығын тап. 7 сағат, 60км/сағ, 80км/сағ, Шешуі: 7 * (60+80)=980 Жауабы: 980км. 200 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы Кері есептер: 1. Бір мезгілде екі қаладан екі жүк поезы қарама-қарсы жолға шықты. Қалалардың арақашықтығы 980км. Бірінші поездың жылдамдығы 60км/сағ, екінші поездың жылдамдығы 80км/сағ. Олар неше сағаттан кейін кездесті? 60км/сағ, 80км/сағ, 980км. Шешуі: 980: (60+80)=7 Жауабы: 7 сағат. 2. Бір мезгілде екі қаладан екі жүк поезы қарама-қарсы жолға шықты. Олар 7 сағаттан кейін кездесті. Қалалардың арақашықтығы 980км, бірінші поездың жылдамдығы 60км/сағ, екінші поездың жылдамдығын тап. 7 сағат, 60км/сағ, , 980км. Шешуі: 980:7-60=80 Жауабы: 80км/сағ. Берілген есепке кері есептер құрастырғанда мынадай мәселе басшылыққа алынады. Есептің берілсінде қанша белгілі сан мәні болса, сонша кері есеп құрастыуға болады. Мысалы, жоғарыдағы есепте үш белгілі шама бар, ендеше, бұл есепке үш кері есеп құрастыруға болады. Үшінші кері есеп тура екінші кері есеп сияқты құрастырылады. Берілген есепті және кері есептерді шешуге қажетті математикалық тәуелділік пен амалдардың әр түрлі екенін көруге болады. Сандық логикалық есептер №1. Жылқыға жем беру туралы есеп. Біреу алты жылқысына күн сайын он қадақ сұлы беріп жүреді екен. Жем жылқының жасына қарай бөлінеді: үш қадақ – биеге, екі қадақ – құнандарға, бір қадақ – тай басына беріледі. Мал иесі үйіне алыстан келіп, қонақ болып отырған жекжатына соны тіршілігін айтып қалады. Сонда бие нешеу, құнан нешеу, тай нешеу болғаны? Шешуі: Бие – х, құнан – у, тай – z десек, теңдеулер шешуге әкеледі, яғни үш айнымалысы бар екі теңдеу және х, у, z натурал екенін ескерсек бірінші теңдеуден екінші теңдеуді шегеріп 2х+у=4 теңдеуін аламыз. Бұдан у=4-2х=2(2-2х). х=1 деп алсақ, у=2, z=3 болады. Бұл шартқа қойып, х=2 деп алсақ, у теріс сан болады. Жауабы: бие – 1, құана – 2, тай – 3. №2. Бес саулық туралы есеп. Ауыл ақсақалының төрт ұлы болыпты. Олардың үшеуі өз алдына отау тігіп кетіпті. Ақсақал төртінші баласын үйлендіріп, оның алдына бес саулық салып беруді ойлауды. Бір күні ол үш ұлына үйлеріне барып, бәрінің қойы 41 бас екенін біліп қайтады. Оларды шақырып алып: « Әрқайсын қойларыңды төртке бөліп, бөлінбей қалғанын кенже інілеріңе беріндер» - дейді. Үш жігіт бөлінбей қалған қойларын кенже інілеріңе береді. Екеуінің қойын менікінен артық, енді теңесті – дейді үш жігіттің біреуі. Бұл үшеулерінің қойлары алғашында қанша болған? (13,14,14) Шешуі: Меймандар саны 3-ке, 2-ге бөлінетінін байқаймыз, ендеше меймандар санын 6х деп, табақ санын у деп белгілейік. Сонда жүйесі шығады. бұдан яғни меймандар саны 6*2=12, ал табақ саны 2х+1=2*2+1 болады. Қорытынды Кері есептер әдісін қолдана отырып, мен есептерді қарастырдым. Қарастыра келе кері есептер әдісінен көптеген жаңа мағлұматтар алдым, кері есептер әдісін қолдана отырып, осы есептерді шығарып, математикада кері есептер әдісі өте маңызды екенін көрсеттім. Мұндай есептерді шығару барысында олардың бастапқы берілген шарттарын жан-жақты талқылауға., берілген шамалардың мән-мағынасын анықтауға, сондай-ақ ол есепті шешудің жолын талдауға аса назар аудару қажет. Кері есептер әдісін қолданғанда тақырыптың мазмұны теренірек ашылып, күнделікті өмірде математиканы қолдана білуге қажетті білімдер, іскерліктер мен дағдылар қалыптасатынын көруге болады. Жоғарыдағы шығарылған есептерді, істеген жұмыстарды қолдау білдіріп, мұндай материалдарды мектептерге мұғалімдерге құрал ретінде пайдалы болуы да есептелінген. 201 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы Пайдаланған әдебиеттер тізімі • Алдамұратова Т.А. «Математика» 5-сынып. Алматы «Атамұра» 2005. • Макарычев Ю.Н. Баймұханов Б. Алгебра 8 - сынып .Алматы «Просвещение-Қазақстан» 2004. • Фридман Л.М. Турецкий Е.Н. Как научится решать задачи. Москва «Просвещение» 1984. • Эрднеев П.М. Эрднеев Б.П. Укрупнение дидактических единиц в обучении математике. Москва «Просвещение» 1986. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ ӘЙТЕКЕ БИ АУДАНЫ М. ЖҰМАБАЕВ ОРТА МЕКТЕБІ Абдижалелова Акмарал Жауынбаевна қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Сабақтың тақырыбы "Қансонарда бүркітші шығады аңға" Абай. Мақсаттары: Аңшылық өнердің қыры мен сырын таныстыру,өл еңнің тілін,ақынны ң сөз байлығын зерделеу. Оқыту нәтижесі Оқушылар ұлттық қүндылықтар ды дәріптейді,өзі ндік ой-қиялын дамытады,ш ығармашылы қ қабілетін шыңдайды. Түйінді идеялар “ Абай -суреткер ақын." (М.Әуезов) Әдіс-тәсілдер Топтастыру,в енн диаграмма,ж иксо,фишбон ,автор орындығы,сы ни тұрғыдан ойлау,сұрақ- жауап,жинақ тау,салыстыр у,сөздікпен жұмыс 202 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы Сабақтың мазмұны Уақыты 2 мин 5 мин 10 мин 3 мин 5 мин 5 мин Ресурстар 7 сыныпқа арналған көмекші әдістемелік құрал. Флипчарт І"Ой қозғау"стратегиясы. "Аңшылық"тақыры бында бейнетаспа түрлі слайдтық суреттер ІІ.Оқулықпен жұмыс Топтастыру стратегиясы. "Ұйқасқа жауап" ойыны "Фишбон" әдісі "Автор орындығы" әдісі Үйге тапсырма Бағалау Мұғалімнің іс-әрекеті Сынып оқушыларының бір-бірімен әр ұлттың сәлемдесуі бойынша амандасады, бес саусақ әдісімен топқа бөлемін. -Балалар,қазақ халқында қандай өнер түрлері бар? -Аңшылық өнер туралы не білеміз? -Ал оқушылар,сендер бүркітпен аң аулағанды көз алдарыңа қалай елестетесің- дер ? -Бұл сендердің өз ойларың Ал енді экранға назар аударайық (бейнетаспадан көрініс) "Қансонарда бүркітші шыға- ды аңға" өлеңімен таныстырамын. Джиксо әдісі бойынша мәтін- мен жүргіземін. Өлең желісі бойынша әр топ бір-біріне сұрақ дайындайды. 1.Оқиға қай жерде,қай мезгілде болды,суреттеп бер? 2.Аңға шығу жөн-жобасы қандай? 3. Ақынның табиғатты суреттеудегі басқа ақындардан ерекшелігі. 4. Ақынның жанды сурет салудағы тіл шеберлігі. 5.Аңшылықтың пайдасы қандай деп ойлайсыңдар? Аңшылық Жұптық сандар (2,4,6) бейнеленген стикерлер арқылы жұптық топ құрамын. Ойынның шартын түсіндіремін. Сабақты байланыстырамын. 203 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы 5 мин 5 мин 2 мин 1 мин 2 мин Бағыт беремін. Кері байланыс жасаймын. Қорытындылаймын. Үйге тапсырма беремін. Өзіндік бағалау Интернет материалдарын қарау. Қосымша тапсырма Не сәтті өтті "Аңшылық" тақырыбында ғы бейнетаспа балаларға жақсы әсер етті. Не сәтсіз өтті Оқушының ойы жинақталып, жүйеленуі тиіс. Болашақта нені өзгертер едің әріптестерім нің сынынан қорытынды шығаруым Бағалау Критерий 31. Сабақ тақырыбын дұрыс түсінуі 32. Дәлел деме, негізгі ұғым, практикалық ұштастыру 33. Пікір лерін тыңдауы 204 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы МАЗМҰНЫ: 1. Бастауыш мектеп оқушыларының білім, білік дағдыларын дамытудағы психологиялық ерекшеліктерін жүйелі қалыптастырудың маңызы. Скендирова Лиза 2. Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқушыларды шығармашылыққа баулу жолдары. Күміс Иманғалиева 3. Негізгі тригонометриялық тепе-теңдіктерге есептер шығару. Дүйсенова Алтын 4. Баяндауыш. Мұқанбетқалиева Айбарша 5. Астана! Тасбулатова Аягүл 6. «Хайуанаттар дүниесі» Мухамбеткалиева Самал Сабитовна 7. Бастауыш сыныптарда математикалық ұғымдарды, ұлттық құндылықтар негізінде оқыту. Қайыржанова Райхан Қайыржанқызы 8. «Бастауыш сынып оқушыларын математикалық үйірмелерге тарту» Медеуова Шалхи Бактджановна 9. Алғашқы әскери дайындық сабағында, аға ұрпақ өкілдерінің ерлік істерін наcихаттай отырып, оқушыларға әскери патриоттық тәрбие беру. Нұралин Бекет Наубетұлы 10. Сөйлемді өткенді пысықтау. Қыдырова Гүлайнұр 11. Киіз үй. Утебалиева Гүлжанат 12. «Дұрыс , дөңес көпбұрыштар» Имангалиева Гулшат Нұрболатқызы 13. ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯ – САПАЛЫ БІЛІМ НЕГІЗІ. Гүлмира Жәлелқызы Арыстанғалиева 14. Оқушының тарих пәніне қызығушылығын арттыру жолында сыныптан тыс жұмыстардың тиімділігі. Гумарова Данагүл Ероллақызы 15. “Білім тарланы” (математика пәнінен танымдық кеш) Сейткалиева Дина Зинатоллақызы 16. «РАЗВИТИЕ КРЕАТИВНОГО МЫШЛЕНИЯ УЧАЩИХСЯ НА УРОКАХ ИСТОРИИ» Утегенова Жанна Мухамбетовна 17. Жауынгер және жазушы Б. Момышұлы бейнесі арқылы оқушыларды батырлыққа тәрбиелеу. Қабиев Парух Ғатауұлы 18. Білім сапасын арттыру жолдары. Ихласова Арухан Аубекеровна 19. Қош бол, сүйікті Әліппем! Улданова Арайлым 20. Оқушылардың білімге деген ынтасы мен қызығушылығын арттырудағы формативті бағалаудың маңыздылығы. Боранбаева Малике Жақсылыққызы 21. Schools in Britain (8 сынып) Берденова Майра Жұмағазықызы 22. Есепті теңдеу құру арқылы шығару. Шарипкулова Базаркул 23. Табиғат – тал бесігің, аялай біл! Мұфтахиева Жанна 24. Проблемное обучение как фактор развития познавательной активности школьников. Фазылова М.Д. 25. Табиғат зоналары. Ибрашева Светлана 26. Сүт қалай ұйықтады? Примжанова Күлдарай 27. Әдебиеттік оқу. А.Құнанбаев «Қыс» Салимова Сағадат 28. Қос сөздер. Мусина Мадина Қанатқалиқызы 29. Құбылыстар. Тапалова Сандуғаш Науанқызы 30. Тігіс түрлері. Темірғалиева Асылым 31. «Қыздың күші — нәзіктігінде» Темірғалиева Майра Насиевна 32. Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту. Ахметова Айдынгуль Тайсаловна 33. Ғылым негіздері бойынша пәндік бағыттылық. Тусупбекова Жанар Куанышевна 34. Қараторғай. Ж.Аймауытов. Ана тілі 4-класс Шалқымаева Ұлбосын 35. Тригонометриялық теңдеулерді шешудің жиі қолданылатын тәсілдеріне есептер шығару (10 – сынып) Шоқпарова Ақмарал Егінбайқызы 36. Which is faster? Nurgalieva Saule Dyusengalievna 37. Ұұ дыбысы мен әрпі. 1 сынып. Нахуанова Айымгул Жаксылыковна 38. 6- сынып. Ілияс Жансүгіров «Ана тілім» 7-сынып. Мағжан Жұмабаев «Толқын» Хайреденова Айман Төлеуғалиқызы 39. “ХХ ғасырдың басындағы Қазақстандағы ұлттық зиялылар тобы және ұлттық- демократиялық қозғалыстар” Абылай Жардемұлы Молдашев 205 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы 40. Морфемика.Однокоренные слова.Формы одного и того же слова. Актанова Гульнур Айтмаганбетовна 41. «Ортақ іс табысы» Нагимова Жеміс Нәбиқызы 42. Жеті ата. Сөйлем. Халелова Эльмира Мүтиғоллақызы 43. Азот және оның оксидтері. Аммиак. Аммоний тұздары. Зайнуллина Анаргүл Талғатқызы 44. Үйірме жұмысындағы оқушының жеке тұлғасын қалыптастыру. Арухан Қызылғұлқызы Қызылғұл 45. Д. Исабеков. «Ата үміті» Шүкіров Жасұлан Ерболатұлы 46. Білім деңгейлерін тексеру. Ахметкалиева Жанна Тасқалиқызы 47. «Астана» Ашимова Нұргүл Толегеновна 48. Қазақстанның өзендері. Наурызова Бақытжамал Шәріпқалиқызы 49. Саралап оқытудағы деңгейлік тапсырмалар арқылы сабақтың тиімділігін арттыру. Байхазан Алмагүл 50. Адам және табиғат. Галимова Баянсұлу 51. Замануи сабақты дамыту ресурстары : Кембриждік сындарлы оқыту бағдарламасы модульдерінің оқу мен оқытудағы тиімділігі. Шуриева Бақтылы Тлеккабылқызы 52. VISUAL BASIC ОРТАСЫНДА МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН ЖОБАЛАУ ПРИНЦИПТЕРІ. Нұрғалиева Бибігүл Жомартқызы 53. Жемістің түзілуі; өсімдіктердің тұқым арқылы көбеюі және таралуы. Нысанбаева Венера Сисенбаевна 54. Өсімдік-тірі организм. Дүйсенбаева Гүлзада Талапқызы 55. Ер есімі – ел есінде. Салихова Гүлзипаш Амірғалиқызы 56. Ахмет Байтұрсынұлы – қазақ руханиятының көсемі. Ғизатова Ләззат Әдиқызы 57. XVIII ғасырдағы Қазақстан мәдениеті. Жуманова Гүлнар Тоқанқызы 58. Жануарлардың көп түрлілігі. Қоштаева Гүлайым Набенқызы 59. Сан есімнен өткенді қайталау. Г. А. Темірғалиева 60. Урок «Общие свойства металлов»(модульное обучение, 2 урока) 9 класс. Гусманова Алия Зербиевна 61. Астанаға ақ бата. Дихан Әбілев. Бата сөз (Ел аузынан) Сүндетова Гүлмира Бахтыгерейқызы 62. Отбасы жарастығы. Даулетова Жаухар Ханатовна 63. Қазақ халқының ұлттық ою-өрнек өнері. 7 сынып оқушысы Бақанғали Ұлпан, оқу озаты 64. Үшбұрыштар ұқсастығының белгілері, тікбұрышты үшбұрыштардың ұқсастығына есептер шығару. Куляш Михайловна Изимова 65. БАЛАНЫҢ АЛҒАШҚЫ ҰСТАЗЫ – АТА- АНАСЫ. Самыратова Куанышкул Абдрахмановна 66. Алгебра және анализ бастамалары. ҚҰТТЫМҰРАТОВА ГҮЛНАР ӘМИТҚЫЗЫ 67. Есімдік. Жіктеу есімдігі. Есекенова Ләззат Ермекқалиқызы 68. Дарынды, талапты жастар-бүгінгі егемен еліміздің жарқын болашағы. Нұрмұханова Мақпал Дәрментайқызы 69. 9 санын қосу, азайту. Хисменова Тұрсын 70. «Алғыс» Әдебиеттік оқу. Мукамбеткалиева Самал Сабитовна 71. «БІЛГІР ХИМИК – ХХІ» Мукушева Гульмира Серикпековна 72. Тәуелсіздік күні. Музаппарова Орынгүл Хисақызы 73. Развитие познавательного интереса у учащихся с использованием новых технологий. Ганшина Т. И. 74. ДҮНИЕТАНЫМДЫҚ КӨЗҚАРАСТАР. Табиғат күштеріне табын. Рахмет Айтолхын 75. «Оқушыларды математика пәнінен ҰБТ-ге дайындаудың тиімді жолдары» Сабирова Светлана Қуандыққызы 76. Сабақты құру және жоспарлауға арналған кесте. Салаватова Асем Амангельдиевна 77. Обал мен сауап. Сипанова Меңсұлу Сүндетқалиқызы 78. Қазақтың ұлттық ойындарын сабақта пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін, қимыл- қозғалыстарын дамыту. Мулдашев А 79. Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқушыларды шығармашылыққа баулу жолдары. Күміс Иманғалиева 206 45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы 80. Биология сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыта отырып, таным белсенділігін арттыру. Уразова Рая Лұқпанқызы 81. Ұстаз болу – жүректің батырлығы. Дюсекенова Шолпан Кальмухановна 82. Жаңаша оқыту –заман талабы. Балға Жанар Қуанқызы 83. Гүл құрылысын талдау. Байзакова Рима Мухтаровна 84. ЖЕРГІЛІКТІ АҚЫН С. БЕРДІМҰРАТОВ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ ТУҒАН ЖЕР Саменова Тілекші Сенбайқызы. №6 орта мектебінің 11 «а» сынып оқушысы. Жетекші: Абуова Орынша Сақтағанқызы 85. Математикалық «Бақытты сәт» ойын сабағы. Тулебаева Бибигул Нурмухамбетовна 86. Сән журналымен жұмыс істеу қағидасы. Утеулина Акмарал Кутмагамбетовна 87. «КЕРІ ЕСЕПТЕР ӘДІСІ» Искакова Бақыт №51 гимн. 6 «А» класс оқушысы. Ғылыми жетекшісі: Иманчиев Аскарбек Ермекович. Пән мұғалімі: №51 гимназияның матем. пәні мұғ.. Куздибаева Гульжамал Жанабаевна 88. "Қансонарда бүркітші шығады аңға" Абай. Абдижалелова Акмарал Жауынбаевна 207 Document Outline
жүктеу/скачать 9,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|