Жаңа емледегі жаңалықтар: кірме сөздердің емлесі


-кесте. Қарақалпақ латыншасындағы орыс таңбаларының берілуі



бет2/6
Дата30.05.2022
өлшемі64,57 Kb.
#35949
1   2   3   4   5   6
Байланысты:
баяндама орфогр

1-кесте. Қарақалпақ латыншасындағы орыс таңбаларының берілуі.



әріп

сөз басында

сөз ортасында

сөз соңында

ь




apelsin
albom
semya
vietnam

aprel
medal
oblast
kalendar

ю /yu/, /yıw/, мұндағы
/y/ - й,
/u/ - у,
/ı/ - ы,
/w/ - дауыссыз у

/yu/piter



al/yu/miniy
revol/yu/tsiyası
i/yu/l
i/yu/n
l/yu/ksemburg

a/yıw/
teleinterv/yu/

и /і/ кірме сөздерде

/i/dentifikator
/i/nternet

algor/i/tm
pom/i/dor
pred/i/kat
prez/i/dent
kl/i/mat
tenn/i/sshi
nom/i/nalizm




и/iy/
төл сөздерде қосар әрпімен таңбаланды


и /ιy/
төл сөздерде қосар әрпімен таңбаланды

iyek
iyne



q/ιy/ar


s/ιy/i’r

j/ιy/naq





я /ya/



/ya/nvar



no/ya/br
poezi/ya/
pi/ya/z
a/ya/q

portugali/ya/
albani/ya/
kategori/ya/
kriminologi/ya/
bakteri/ya/
meteorologі/ya/
teori/ya/

ц /с/




oblige/с/iya
ak/с/iya
inventariza/с/iya
kommunika/с/iya
medi/ina
oblige/с/iya




ф /f/

/f/enomen
/f/evral
/f/ilosofiya
/f/inlyandiya
/f/utbol
/f/irma

e/f/iopiya
mi/f/ologiya






у/u/
кірме сөздерде




kap/u/sta
kamer/u/n






х

/x/imiya
/x/alıqaralıq

me/x/anika
payta/x/t




h

/h/aʻpte (апта)
/h/awa rayı
/h/u'jjet
/h/uqıq







ch

/ch/ad
/сh/ernogoriya







e

/e/konomika
/e/nergiya
/Е/stoniya
/е/verest







v




e/v/ropa
e/v/klid






2-кесте. Өзбек латыншасында орыс таңбаларының берілуі.



әріп

сөз басында

сөз ортасында

сөз аяғында

ц

ts, s

ts, s

S

я

уа

уа

Уа

ё

уо

уо

уо

ю

уu

уu

уu

э

е







ъ








ь

-

-

-

Әріп тіркестері

Кирилл

Латын

нт

абонемент

abonement

нс

аванс

avans

рт

авиатранспорт

aviatrancport

сс

кросс

kross

Әріп тіркестері

Кирилл

Латын

ия

геология

geologiya

лог

геолог

geolog

ция

социология

sotsiologiya

изм

cоциализм

sotsializm

ка

гимнастерка

gimnastorka

тор

кредитор

kreditor

ий

крематорий

krematoriy

иум

аквариум



akvarium



3-кесте. Түркімен латыншасындағы орыс таңбаларының берілуі.

Кириләріптері

Түрікмен тіліндегі латыннегізді әріптер

сөз басында

сөз ортасында

сөз соңында

/и/




/і/ төл сөздерде

/i/bermek
/i/niş
/i/nsiz

ir/i/göz
irk/i/lmek
eş/i/dermen

ertek/i/
eşretl/i/
galbir/i/

/і/ кірме сөздерде

/ideal
/i/htioloğiya
/i/kona
/i/ndustriya
/i/nformatsiya

emf/i/zema
ep/i/grafika

gerbar/i/
pappataç/i/

/у/


/u/ төл сөздерде



/u/cal
/u/kı –
/u/lulık

buruk
buyruk



/u/ кірме сөздерде

/u/glerod
/u/nıverstitet

abit/u/riyent
ak/u/stika

em/u/
rag/u/
tab/u/

у

/uv/







arz/uv/
garn/uv/
girk/uv/
s/uv/
yat/uv/
yaz/uv/

/эе/ диграфы

/е/ сөз басында



/e/lemek (эелемек)
/eye/siz
(эесиз)
/eye/rtmek
(эертмек)





/ä/ сөз ортасында



gör/ä/rin (гөрэерин)



/э/


/e/төл сөздерде



/E/grem
/E/debiyat
/E/şitgir







/e/ кірме сөздерде



/e/kipaj
/e/ksponat
/e/kspres
/e/kspressionist
/e/lektrik

a/e/rodrom
a/e/ropoçta
a/e/roport



/ё/

/yo/



samol/yo/t
akt/yo/r
antrepren/yo/r
import/yo/r
kontrol/yo/r



/ю/


/yu/
төл сөздерде

/yu/ka
/yu/mruk
/yu/mşak
/yu/rt

bo/yu/n
do/yu/p (ет)
go/yu/p (ет)
so/yu/lmak



/yu/
кірме сөздерде

/yu/biley
/yu/piter
/yu/rist

profso/yu/z
so/yu/z

interv/yu/
men/yu/

/я/

/ya/
төл сөздерде

/ya/bagan
/ya/banı
/ya/gday
/ya/lmavuz
/ya/naşık
/ya/ñsı
/ya/prak

gik/ya/ka

ma/ya/
yelma/ya/



/ya/
кірме сөздерде

/ya/nvar
/ya/pon
/ya/rus

ma/ya/k ma/ya/tnik
r/ya/dovoy

azali/ya/
mistifikatsi/ya/
so/ya/
funktsi/ya/

ч

/ç/төл сөздерде

/ç/adir
/ç/al
/ç/alt-çalt
/ç/añ
/ç/irkin

a/ç/lik
ala/çali
oba/ç/ilik
ebe/ç/ayir

ağa/ç/
ağirla/ç/
ayakyalaña/ç/ bilği/ç/
çomu/ç/
çeki/ç/
gaçha-ga/ç/

/ç/
кірме сөздерде

/ç/ehol
/ç/ek
/ç/empion
/ç/erdak

na/ç/yot/ç/ik

pala/ç/
parali/ç/
sanvra/ç/
vra/ç/

/в/


/v/
төл сөздерде

/v/akirdi
/v/ala-vala

bite/v/i
ker/v/en

alda/v/
a/v/
buza/v/
gondala/v/

/v/
орыс кірме сөздері

/v/agon
/v/alentlilik

ryado/v/oy

obyekti/v/
passi/v/
subyekti/v/

/v/
араб-парсы кірме сөздері

/v/acip



şö/v/ket



za/v/
çarşa/v/

/ф/

/f/
төл сөздерде



pü/f/füldi

pü/f/

/f/
кірме сөздерде

/f/abrik
/f/arfor
/f/ilial

biogra/f/iya

okeanotra/f/ zoogeogra/f/
tor/f/
şka/f/
sey/f/
leksikoğra/f/

/ц/

/ts/ диграфы

/ts/arizm /ts/iğanlar
/ts/ifrlemek
/ts/ilindr
/ts/ivilizatsiya

lek/ts/iya
li/ts/ey
moto/ts/iklet
tabli/ts/a
opera/ts/ion

slane/ts/

/ь/






apelsin
albom
medalon
ultra
fakultet

aprel
dekabr
medal
oblast
kalender

щ/


/şç/
төл сөздерде



i/şç/ek

hü/şç/

/şç/
кірме сөздерде

/şç/i
/şç/it
/Şç/up
/şç/upaltse

komanduyu/şç/iy
po/şç/i po/şç/ubaşi
po/şç/ulik
zaboy/şç/ik

bor/şç/

Бұл мәселені зерттеген отандық ғалымдардың қорытуынша, латын графикасына негізделген қарақалпақ, өзбек, түркімен емлесінің кирилдегіден айтарлықтай айырмасы жоқ [13]. Бұларда шеттілдік сөздерің транслитерацияға негізделеді. Әдетте тілдегі сөздердің бір тобы транслитерацияға, екіншісі ұлттық жазу дәстүріне негізделетін емлелер сипаты жағынан аралас, әрі қолайлылығы жағынан орташа деңгейдегі емлеге жатады.


Мәселен, біздіңше, Я, Ю әріптенің орыс сөздерінде дауыссыз дыбыстан кейінгі жазылуы мына кестедегі бас әріппен және, қою қаріппен берілген нұсқадағыдай, жіңішке дауыстылар арқылы берілуі, бір жағы, фонетикалық приницпке жауап беріп, сөздің барлық буынын жіңішкертуге, бір сингармотембрмен айтылуына септігін тиігізсе, басқа бауындардағы дауыстылардың түпнұсқа тілдегідей сақталуы мәтінде осы сөздердің графикалық тұрқын бірден тануға көмектеседі.




Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет