Жаңа емледегі жаңалықтар: кірме сөздердің емлесі
Қазақ әліпбиіндегі Я әрпінің фонетика-фонологиялық-латынграфикалық репрезентациясы
жүктеу/скачать 64,57 Kb.
|
баяндама орфогр
- Бұл бет үшін навигация:
- Төл сөзде Сөз басында Сөз ортасында, соңында
- Сөз ортасында, соңында ъ, ь белгілерінен кейін Сөз ортасында, соңында дауысты дыбысты таңбалайтын әріптен кейін
- Сөз ортасында, соңында [ый], [ій] дыбыс тіркесін таңбалайтын әріптен кейін
- KÁLKÝLÁTOR mÚ laj/mýlA j/MÝLÁJ kÁ rak/karA k/KARÁK zÁ rad/zarA t/ZARÁD RaIA
- Кейбір кирилл әріптері мен шеттілдік сөздердің емлесі»
Сонымен, қазақ тілінің бүгінгі күні ұсынылған негізгі емле ережелерінің жобасында шеттілдік сөздердің емлесі әлемдік озық жазулар тәжірибесіне сәйкес ұлттық жазу жүйесіне үйлескен түрде, бір жағынан, фонетикалық принципке, екінші жағынан, дәстүрлі жазу принципімен үйлестіріліп беріліп отыр. Емле жобасының «Кейбір кирилл әріптері мен шеттілдік сөздердің емлесі» атты VIIІ тарауында 77 тармақтан бастап 99-ға дейін 22 тармақ осы мәселеге арналып отыр [14]: §77. ё әрпі о́ әрпімен таңбаланады. Оларға қосымша соңғы буынның үндесіміне сәйкес жалғанады: manо́vr (-diń, -i, -ge, -ler), brýselо́z (-diń, -i, -ge, -der), aktór (-diń, -i, -ge, -ler), amóba (-nyń, -ny, -ǵa, -lar), dırıjо́r (-diń, -i, -ge, -ler), rejısо́r (-diń, -i, -ge, -ler), §78. ц әрпі және сц әріп тіркесі s әрпі арқылы жазылады: sırk, sıfr, sılındr, sırkýl; desımetr, medısına, proporsıonal, abzas, kvars, konstıtýsıa, korporasıa, seh; senarı, sıofıt, abses, absısa, plebısıt. Е с к е р т у. Қатар келген ц әрпі ts тіркесі арқылы таңбаланады: pıtsa, Nıtsa. §79. -тч дыбыстар тіркесімен аяқталатын сөздердегі т әрпі түсіріліп жазылады: skoch, skech, mach. §80. щ әрпі төл сөздерде shsh әріп тіркесімен, ал шеттілдік сөздерде sһ әрпімен таңбаланады: ashshy, tushshy, keshshe; ýchılıshe, praporshık. §81. э әрпі е әрпімен жазылады: element, elevator, epopeıa, poetıka, koefısent. Е с к е р т у. -оэ әріп тіркесімен аяқталатын сөзде э әрпінің орнына ı жазылады: aloı, kanoı. §82. ю әрпі төл сөздерде, сонымен бірге шеттілдік сөздерде сөз басында және дауысты дыбыстан кейін ıý әріп тіркесімен: aıý, oıý; Iýpiter, Iýrmala; kaıýta, ал дауыссыз дыбыстан, айыру белгісі (ъ) мен жіңішкелік белгісінен (ь) кейін ú әрпімен таңбаланады: parashút, absalút, glúkoza, debút, prodúser, lúks, salút, valúta, búdjet, búrokratıa, sújet, búleten; fúchers, kompúter, tútor, konúktýra, konúktıvıt. Қосымша соңғы буынның үндесіміне сәйкес жалғанады. Е с к е р т у. и (ı) әрпінен кейін тұрған ю орнына у́ жазылады: qıý, kıý, dıý. §83. я әрпі төл сөздерде, сонымен бірге шеттілдік сөздерде сөз басында, дауысты дыбыстан кейін, айыру белгісі (ъ) мен жіңішкелік белгісінен (ь) кейін ıa әріп тіркесі арқылы: ıaǵnı, qoıan; Iаlta; soıa, ıdеıa; gıperıadro, sýbıadro; alıаns, konıak, ал дауыссыз дыбыстан кейін а́ арқылы таңбаланады: akýmýlа́tor, mýláj, zarа́d, kalkýlа́tor. Қосымша соңғы буынның үндесіміне сәйкес жалғанады. Е с к е р т у. и (ı) әрпінен кейін тұрған я-ның орнына а жазылады: qıar, sıa, Túrkıa, jarıa. §84. Жіңішкелік белгісі (ь) бар буынға жіңішке дауыстылардың әрпі жазылады, қосымшалар түбірдің соңғы буынына үндесіп жалғанады, жіңішкелік белгі (ь) ескерілмейді: аnsámbl (-diń, -i, -ge, -der), dúbl (-diń, -i, -ge, -der), rúbl (-diń, -i, -ge, -der), parо́l (-diń, -i, -ge, -der), asfált (-tiń, -i, -ke, -ter), púlt (-tiń, -i, -ke, -ter), ált (-tiń, -i, -ke, -ter), ós (-tiń, -i, -ke, -ter), vólt (-tiń, -i, -ke, -ter), búldog (-tyń, -y, -qa, -tar), batalón (-niń, -i, -ge, -der), medalón (-niń, -i, -ge, -der), kоról (-diń, -i, -ge, -der), gаstról (-diń, -i, -ge, -der), аlkogól (-diń, -i, -ge, -der), kúlt (-tiń, -i, -ke, -ter), gólf (-tiń, -i, -ke, -ter), vestıbúl (-diń, -i, -ge, -der), sırkúl (-diń, -i, -ge, -der), roıál (-diń, -i, -ge, -der), álpınıs (-tiń, -i, -ke, -ter), álternatıv (-tiń, -i, -ke, -ter), kоbált (-tiń, -i, -ke, -ter), festıvál (-diń, -i, -ge, -der), álbatros (-tyń, -y, -qa, -tar), álbom (-nyń, -y, -ǵa, -dar), álmanah (-tyń, -y, -qa, -tar), áltron (-nyń, -y, -ǵa, -dar), álfa (-nyń, -ǵa, -lar), váls (-tiń, -i, -ke, -ter), bálzam (-nyń, -y, -ǵa, -dar), pálma (-nyń, -sy, -ǵa, -lar), оftálmolog (-tyń, -y, -qa, -tar), búldozer (-diń, -i, -ge, -ler), múltfılm (-niń, -i, -ge, -der), últrasáyle (-niń, -si, -ge, -ler), fólklor (-dyń, -y, -ǵa, -lar), vólfram (-nyń, -y, -ǵa, -dar). Е с к е р т у. Мына сөздерде жіңішкелік белгісі ескерілмейді, қосымшалар түбірдің соңғы буынына үндесіп жалғанады: bron (-nyń, -y, -ǵa, -dar), monastyr (-dyń, -y, -ǵa, -lar), gýash (-tyń, -y, -qa, -tar), týsh (-tyń, -y, -qa, -tar). §85. Жіңішкелік белгісімен (ь) келген буын құрамында e, ı әріптері бар сөздерде жіңішкелік белгісі ескерілмейді, қосымшалар түбірдің соңғы буын үндестігіне сәйкес жалғанады: akvarel (-diń, -i, -ge, -der), stil (-diń, -i, -ge, -der), lager (-diń, -i, -ge, -ler), artıkl (-diń, -i, -ge, -der), kegl (-diń, -i, -ge, -der), premer (-diń, -i, -ge, -ler), premera (-nyń, -ǵa, -lar), relef (-tiń, -i, -ke, -ter), barelef (-tiń, -i, -ke, -ter), brakoner (-diń, -i, -ge, -ler), barer (-diń, -i, -ge, -ler), shıfoner (-diń, -i, -ge, -ler), kelt (-tiń, -i, -ke, -ter), fılm (-niń, -i, -ge, -der), gelmınt (-tiń, -i, -ke, -ter), atele (-niń, -si, -ge, -ler), relef (-tiń, -i, -ke, -ter). Е с к е р т у. Ономастикалық атаулар мен кейбір мағынасына нұқсан келетін сөздерде жіңішкелік белгісінің (ь) орнына ı әрпі жазылады: Pıer; pıesa, lıe. §86. е әрпінің алдында тұрған айыру белгісі (ъ) ескерілмейді, қосымшалар соңғы буын үндесіміне сәйкес жалғанады: sýbekt, оbekt, ıneksıa, feldeger, adektıv. §87. Шеттілдік бірқатар сөздер түпнұсқа тілдегі тұрпатына ұқсас жазылады және оларға қосымша буын үндестігіне сәйкес жалғанады: moderator (-dyń, -y, -ǵa, -lar), marker (-diń, -i, -ge, -ler), stepler (-diń, -i, -ge, -ler), vaýcher (-diń, -i, -ge, -ler), sýpervaızer (-diń, -i, -ge, -ler), aıfon (-nyń, -y, -ǵa, -dar), banknot (-tyń, -y, -qa, -tar), bankomat (-tyń, -y, -qa, -tar), planshet (-tiń, -i, -ke, -ter), onlaın (-nyń, -y, -ǵa, -dar), oflaın (-nyń, -y, -ǵa, -dar), dızaın (-nyń, -y, -ǵa, -dar), barmen (-niń, -i, -ge, -der), bıznesmen (-niń, -i, -ge, -der), resepshn (-niń, -i, -ge, -der), skrınshot (-tyń, -y, -qa, -tar), blokbaster (-diń, -i, -ge, -ler), fýrshet (-tiń, -i, -ke, -ter). жүктеу/скачать 64,57 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||