Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
Дәстурлілік пен жандшылдьщ философ иясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
| Дәстурлілік пен жандшылдьщ философ иясы
3 0 9 лыстану саласындағы терең білім танымына сүйенеді. Шэкэрімше жер мен аспан, табиғат кұбылыстарын бэрін бірдей көзбен өріп, қолмен ұстау мүмкін емес: Радийді бұрын біліп пе ең? Электр ұстап көріп пе ең? Бэрін де тапқан таза ақыл. Аспанда ұшып жүріп пе ең? Көрінбес зат бар бірталай140. Оларды танып білетін бір-ақ нәрсе — таза ақыл. Таза ақылдың арқасында адам абстрактілікті меңгереді, жақсыны жаманнан, сұлулықты ұсқынсыздықтан, пайдалыны зияндыдан ажыратады. Өйткені Шәкәрім түсінігінде адамньщ жа- нуардан айырмашылығы таза ақылы мен жанында. Адамның жаны ол туылғанда егілген дэн түрінде болады да қолайлы жағдай жасалынғанда ғана тггяйқягтмп өсіп, көркейе түседі. Ақьш деген - денеге егулі дән, Суарса кіреді оған да жан141. Адамның сыртқы дене жаралысы, Нэпсісі айуанменен анық теңдес. Бөлектігі - жалғыз-ақ таза ақылда Әлің келсе, жол тап та осыны емдес!142 Ойшылдың айтпағы не? Біздіңше, Шәкәрім ұғымында адамның барлық танымдық, психологиялық қабілеті оның жан шарапаты арқасында қалыпта- сады. Барлық жан-жануарлардан адам айрыкдга қасиеттерімен ерекшеленеді, өйткені адамда күш беретін дене мүшелерінің арқасында өмір сүретін жан бар. Сондай-ақ Шэкэрім дүниетанымының анықтаушы бағыты оның адамзат қоғамының дамуын жеке адам жэне қоғам арасындағы қатынас пен байланыстар- дың қалыптасуын жаратылыстық, табиғи тұрғыдан түсінуге тырысуында деп пайымдаймыз. Шәкәрім — этик ақын. Бұл саладағы Шәкәрім көзқарастары ұлы ағартушы Абай идеалымен үндес, өзектес. Шэкэрімнің көптеген шығармалары әдептілік, мораль мәселесін сөз етіп, жастарға ақыл-кеңес, өсиет түрінде айтылады да, патриархалдық, рушылдық салтпен нанымдар сыналады. Ақын өзінің «Шын бақ қайсы?», «Күншіл кім?» деген өлеңінде: Бай ұлық, жуандарды бақты көрмек, Ол мисыз шолақ оймен баға бермек. Анық бақ деп айтарлық үш нәрсе бар: Кірсіз ақыл, мінсіз сөз, адал еңбек. Бұл үпіеуі біріксе, сорды жоймақ, Шын бақ осы деп бұған ақыл тоймақ. Бір адамға мұндай бақ біте қалса, Өзімшіл көп күншілдік көзін оймақ. 140 Ш әкәрім. - Алматы: Жазушы, 1988. - 227-6. 141 Сонда. 142 Сонда. - 184-291-6. |