елімізде окыту үрдісінде практикалық түрде

П.Я. Гальперин балалар интелектісін қалыптастыру 
теориясын талдады, ол теория оқыту психологиясының 
ғылыми түрғыдан негізделген практикалық теориялардың 
бірі ретінде практикалық жағынан кеңінен қолдау тапты.
Оқыту жөне дамыту проблемасын талдауға 
Л.С. Выготский ерекше үлес қосты. JI.C. Выготскийдің жене 
оның ғылыми мекгебі қызметкерлерінің жалпы теориялық 
қағидалары мен зерттеулері оқыту дамуда жаңаның 
қалыптасуының қайнар көзі бола отырып, дамумен бірлікте 
оқыту дамудан озып отыруы қажет деген қорытындыға 
келеді.
Оқытудың негізгі міндеті — ғылым негіздерін мектеп 
оқушыларының белсевді және беріқ, саналы жөне бір жүйелі 
меңгеруді қамтамасыз етуі. Мысалы, JI.B. Занков талдаған 
оқытудың дидактикалық жүйесі (бастауыш мектеп 
оқушыларына қатысты) белгілі. Бүл жүйе теориялық 
білімдердің өзіндік салмағын артгыру, қиындықтың жоғары 
деңгейінде оқыту және материалды тез қарқынмен өту 
қагидаларына сүйенеді.
Оқытудың екінш і ж үйесін Д .Б .Э л ько н и н жөне
В.В. Давыдов жетекшілік еткен бір топ психологтар зерттеді. 
Оқьггудың бүл жүйесі ойлаудың ғылыми теориялық түрін 
төрбиелеуге бағытталған. Бүл диалектикалық мазмүнды 
жалпыламалар мен үғымдарды (дерексізден нақтылыға) 
меңгергенде ғана мүмкін. Сонымен қатар бастауьпп мектепте 
шәкірттерде ғыльши, шығармашылық ойлаудың негіздері 
қаланады.
Оқыту психологиясындағы зерттеулердің негізгі 
бағытгары мектеп оқушыларында белсенді, өз бетімен және 
шығармашылық ойлауын, білімдерді шығармашылықпен 
қолданудың қабілеттілігін қалыптастырудың әдістерін 
іздестіруге байланысты.
JI.C. Выгодский баланың ақыл-ой дамуының екі деңгейін
— актуалды даму деңгейі және жақын арадағы даму аймағы, 
атап корсетті. Ескі көзқарастан айырмашылығы, жакын 
арадағы даму аймағы туралы ілім қарама-қарсы қағиданы 
үсынуға мүмкіншілік береді, тек ол дамудан ілгерілеп, алға 
озып отырса сондай оқыту жақсы болады. Оқытудың 
маңызды белгісі болып табылатын оқыту дамудың таяу 
арадағы аймағын жасайды, демек, баланы өмірге шақырады, 
дамудың көптеген ішкі үрдістерін талпындырады және 
қозғалысқа келтіреді.
226

Ойлаудың психологиялық зерттеулері дамуының бүкіл 
тарихи жолында ойлау мен сөйлеудің арақатынас 
проблемасына ерекше мән берілді. Олардың үсынған 
шешімдері өртүрлі болды — ойлау мен сөйлеуді бір-бірінен 
толық бөліп, бір-біріне тәуелсіз қарастырудан оларды 
біріктіруге, абсолютгік бірдейлікке дейін әртүрлі кезқарастар 
орын алды. Қазіргі көіггеген ғылымда келісушілік көзқарасты 
үстанады, бірақ ойлау мен сейлеу бір-бірімен бөлінбейтін 
байланыста болганмен, олар өзінің генезисі бойынша, 
сонымен қатар атқаратын қызметі жагынан дамығандықтан 
түрінде тәуелсіз болып табылады. Осы мәселеге қатысты 
қазіргі галымдардың талқылап жатқан басты мәселесі. — 
ойлау мен сөйлеудің арасындағы баштаныстың сипаты туралы, 
олардың генетикалық тамырлары және өзгерістері туралы, 
оздерінің даму үрдісінде озгерістерге үшырап отырады.
Бүл проблем аны шешуге елеулі үлес қ о с қ а н
Л.С. Выготский болды. “Соз, — деп жазды ол, — ойлауга 
қатысты болумен қатар, сөйлеуге де қатысты. Сез — бүл 
жеке заттарға, дара аты ретінде жапсырылған нәрсе емес: ол 
әруақытта да жалпы аталатын зат немесе қүбылысты 
сипаттайды, демек, ойлау актісі ретінде қызмет атқарады. 
Сонымен қатар соз — бүл да қатынас қүралы, сондықтан да 
ол сөйлеудің қүрамына кіреді”.
Ойлау мен сөйлеудің әртүрлі генетикалық тамырлары бар. 
Алғашқы кезде олар әртүрлі қызметті атқарды және болек 
дамыды. Сойлеудің бастапқы қызметі коммуникативтік 
қызмет болды, ал сөйлеудің өзі қатынас қүралы ретінде 
адамдардың бірлескен еңбек үрдісінде іс-әрекеті болу және 
ретгеу қажеттілігіне байланысты пайда болды. Сонымен қатар 
сөздік қарым-қатынаста сойлеудің беретін мазмүны 
қүбылыстардың белгілі тобына қатысты, сондықтан 
жалпылама бейнелеуді, яғни, ойлауды қажет етеді. Бірақ, 
қарым-қатынастың көрсету ишарасы сияқты тәсілі ез 
табиғатында ешқандай жинақтауды білдірмейді, сондықтан 
да ойлауға жатпайды.
Сонымен қатар сойлеумен байланыссыз ойлаудың түрлері 
бар, мөселен, көрнекілі-әрекеттік (ойлаудың бүл түрі 
жануарларда болады). Кішкентай балаларда жэне жоғары 
сатыдағы жануарларда ойлаумен байланыссыз өзіндік 
ерекшелігі бар қатынас қүралдары байқалады. Тірі жәндіктщ 
ішкі жағдайын бейнелейтін, бірақ белгі немесе жалпылау

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: