Жалпы психология

жағдайлармен) болады. Аффектілер көп жағдайда кенеттен 
болады, бірнеше минут жүріп өтеді, адамды тез арада билеп 
кетеді.
Аффект жағдайында адам елестету жөне ойлау қабілетін 
басқара алмай қалуы мүмкін. Сонымен қатар күшті 
эмоциялық қозу тез қозғалыстарда, ретсіз сөйлеуде, жиі қатгы 
дауыс шығару түрінде байқалады.
Адамньщ іс-өрекеті аффект жағдайында кенеттен сезімнің 
булығып сыртқа шығуы түрінде іске асады. Кей жағдайда 
аффектілер тежелу жағдайы түрінде және адам ағзасының 
елсіреуі ретінде сипатталады. Мәселен, адам кездейсоқ 
қуанған жағдайда “не айтарын білмей, аузына сөз түспей, 
абдырып, сасқалақтап қалады”. Әсіресе, осындай жағдай 
адамның кездейсоқ қуанышында, ашуы үстінде жақсы 
аңғарылады. Кейбіреулер “ашуланғанда көзім түк көрмеді, 
не істегенімді білмедім” дейді, бүл дүрыс емес, адам әруақытга 
да өз қылығын, іс-әрекетін басқарып отыруға тиісті. /
Аффектілер еріктің елсіреген жағдайында пайдатолады, 
өзін-өзі үстай алмаудың және озін - өзі басқара алмаудың 
көрсеткіші болып табылады. Әрбір адам саналы қүбылыс 
ретінде өзінің жеке басыңда кездесетін аффектіні алдын ала 
бодцырмауға, оның алғаш кезінде басып отыруға әрекетгенуі 
керек.
іТіпті аффектінің ең күшті сәтгерінде адам өзін-өзі басқара 
білуі қажет. Ол үшін ерікті күшейтіп, темендегідей ерік- 
жігер сапалары озін-өзі меңгере білуді, табандылықты қажет 
етеду Бүл сапалар тәрбие және озін-өзі тәрбиелеу арқылы 
іске асады. Мысалы, JI.H. Толстойдың “Соғыс және 
бейбітшілік” романының басты кейілкерлерінің бірі Наташа 
Ростоваға үрыс даласында Андрей Балконскийді қайтыс 
болды деп кенеттен хабарлағанда, Наташа Ростова ес-түсін 
білмей, қүлап қалады.|[Аффекті адамды тез арада билеп 
кететін коніл-күй жағдайы. Мысалы, сондай сезімдерге ашу 
сезімі жатады. Халқымыз: “Ашу — дүшпан, ақыл — дос, 
ақылыңа - ақыл қос”, “Ашу - дүшпан жағына шығып 
кетпе, ақыл-досыңды қолда”, “қит етсе қызарақтап, қызыл 
кеңірдектікке салынған копке жеккөрінішті корінеді”. 
Сондықтан “Бүгінгі ашуынды ертеңге қалдыр” дейді халық 
наірілы/
^Дфсректілердің жүйке жүйесі ауру адамдарда байқалатын 
патологияньщ түрі болады. Бүл жерде аффектілік жағдайдың 
алдын алу үшін оған сәйкес емдету қажет.
Аффект кезінде адам “ештеңе білмей қалдым, көзім түк 
көрмеді”, - дейді. Бүл мүмкін емес. Әр уақытта да өз
274

қылығына есеп беріп отыруға және қандай эмоциялық 
жағдайда болса да, өз сезімін басқарып отыруға тиісті^ 

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: