Жалпы психология
әсерлену, зейінді — абай
жүктеу/скачать 11,67 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы психология
| әсерлену,
зейінді — абай, есті — зейін, пікірді — хукім және т.б. қазақша баламаларды қолданады. Дейтүрғанмен, бүл баламалар қазіргі психологияда қолданылып жүрген үғымдарға сәйкес келмейді. Кезінде қуғы н-сүргінге үш ы раған, жеке адамға табынудың, заңсыздықтың қүрбаны болған, біртуар қазақ зиялыларының бірі — Жүсіпбек Аймауытов (1989-1931) қазақ топырағында түңғыш рет “Психология” (Қызылорда — Ташкент) оқулығын 1926 жылы жазды. Оқулықтың кезінде жіберілген кейбір өдіснамалық кемшіліктеріне қарамастан, бүл еңбек қазақ тілінде жазылған біршама уақыт өтсе де, өзінің қүндылығын жоймаған түңғыш оқулық екендігіне ешқандай күмән келтіруге болмайды. Бүл оқулық — мектеп мүғалімдері мен педагогикалық оқу орындарының студенттері мен оқытушыларына арналған оқу қүралы. Еңбекте Жүсіпбек Аймауытов қарапайым адамға жүмбақ сияқты көрінетін психикалық қүбылыстардьщ себептерімен, сырларымен таныстыра отырып, соған қарапайым тілмен жауап беруге үмтылады. Еңбекте психология ғылымы, оның тарихынан хабардар етеді. Жүсіпбек Аймауытовтың “Психология” оқулығының екінші, үшінші тараулары жеке түлганың психикалық ерекшеліктері мен мінез-қүлқын зерттеу әдістері туралы, жүйке жүйесінің қүрылымы, оның заңдылықтарына сипаттама береді. Сол сияқты шартты рефлекстер, организмнің тітіркенгіштік, сезгіштік қасиеттері туралы айтылады. “Денедегі кейбір мүшелер, оның қызметтері” және “Эмоция және сезім ” атты төртінш і жөне бесінші тарауларында психикалық үрдістердің анатомиялық- физиологиялык ерекшеліктері мен эмоция, сезім, көңіл-күйге талдау жасалады. Сонымен қатар оқулықта таным үрдістеріне сипаттама беріледі, олардың зандылықтары мен қасиеттеріне тоқталады. Психология жене педагогика ғылымдары саласында психолог және педагог ғалым ретінде Василий Яковлевич 81 Струминскийдің (1880-1963) Республикада психология ғылымын дамытуда сіңірген еңбегі ерекше. Ол Орынбор практикалық институтында педагогика, жалпы жөне педагогикалық психология пәндерінен студенттерге дөріс берді. 1923 жылы В.Я.Струминскийдің Орынбор қаласывда “Психология” оқулығы орыс тілінде жарық көрді. Еңбегінде диалектикалы қ материализм түрғы сы н ан ғы лыми психологияның негізгі мөселелерін бір жүйелі баяндау тәжірибесіне тоқталады. Кейбір әдіснамалық кемшіліктеріне қарамастан, бүл еңбектің мөні орасан зор болды. 1935 жылдан бастап, өмірінің соңгы кезіне дейін психология гылымының көрнекті қайраткері, профессор Александр Петрович Нечаев (1870-1948) Семей қаласында түрды. Психология ғылымы саласында 50 жылдан астам уақыт жемісті еңбек еткен, есімі әлемге белгілі психолог- галым. Ол психология гылымының әртүрлі саласында, әсіресе, психологияның жас, педагогикалық, медициналық және т.б. салаларын дамытуға ерекше еңбек сіңірді. Өмірінің соңғы жылдары Семейдің Н .К .К рупская атындағы педагогикалық институтында студенттерге педагогикадан және психологиядан дәріс оқыды. А.П.Нечаев көп жылдар “Психофизиологиялық синдромдар жүйесі” тақарыбында Ғылыми-зертгеу жүмысын жүргізіп, Жоғары атгестациялық комиссия 1944 жылы диссертация қоргамай-ақ, психология гылымдарының докгоры гылыми дәрежесін берді. Сонымен, қазақстанда психология ғылымьшың дамуында А.П.Нечаевтың сіңірген еңбегін ерекше багалауға болады. Қазақсган педагогикалық инсішуггарында педология 1936 жылғы 4 шілдедегі партияның қаулысы қабылданганға дейін пән ретінде оқытылып келді. Жоғары педагогикалық оқу орындарында педагогика жөне психология пәндерімен қатар педологиядан белгілі галымдар, мөселен, қазақтың Абай атындагы педагогикалық институтында педагогика жене педология кафедрасының меңгерушісі Шарапи Әлжановтың, дарынды әмбебап ғалым, қазақстанда жогары педагогикалық мектепті белсенді үйымдастырушылардың бірі, профессор Халел Досмүхамедовтың, Орал педагошкалық институтында психология жене педологиядан деріс берген, Орта Азия мемлекетгік университетінің түлегі, кейіннен Қазақстанда жоғары педагогикалық білім беруді дамытуға ат салысқан, белгілі психолог-галымдардың бірі Абдолла Темірбековтың, Республикада психология ғылымын дамьггуда ерекше еңбек сіңірген көрнекті психолог ғалым Салкен Балаубаевтың 82 есімдерін ерекше атауға болады. С.Балаубаев пен Ш.Әлжановтың басшылығымен 1934 жылы Залкиндтің “Педология” оқулығы қазақ тіліне аударылды. 30-жылдары А.Темірбеков Орал педагогика институтында педология мен психологиядан қазақ тілінде студенттерге дәріс оқыды, қазақ тілінде психология және педология курстарынан оқулықтар мен оқу қүралдары болмады. Студенттер А .Х .Темірбековтың басш ылығымен психологиядан К.Н.Корниловтың, педологиядан П.П.Блонскийдің орыс тілінде шыққан оқулықтарын пайдалануына тура кедці. 30-жылдары педагогикалық институттарға арналған психология бағдарламасы профессорлар С ІІ.Рубинштейн мен К.Н.Корниловтың жетекшілігімен жасалды. Республика жогары оқу орындарында профессор С.Л.Рубинштейннің “Жалпы психология негіздері” оқулығы мен профессор К.Н.Корниловтың “Психология” оқулығы қолданылган болатын. “Психологияның қазақ бөлімдері педагогикалық институттардың жанынан кейінірек ашылды, білімді маман кадрлардың, ана тілінде психология оқулықтарының болмауы, ғылыми терминологияның әлі де жеткіліксіз жасалуы көп уақытқа дейін бүл маңызды шараны іске асыруды тежеген болатын”1, — деп жазды белгілі психолог-ғалым, профессор Қ.Б.Жарықбаев. 1938-1939 оқу жылынан бастап, жалпы психология курсы студенттерге ана тілінде оқытыла бастады. Педагогикалық жоғары оқу орындарында психология курсын оқьггуды дүрыс жолға қоюда қазақтың Абай атындағы педагогикалық институтының педагогика және психология кафедрасы, меңгерушісі Толеген Тәжібаевтың еңбегінің мәні зор болды. 1947 жылы 13 мамырда КСРО Жоғары білім министрінің жоғары және арнаулы орта оқу орындары үшін логика және психология оқытушыларын даярлау туралы бүйрыгы жарияланды. Жоғары және арнаулы оқу орындары үшін логика және психология оқытушыларын даярлау мақсатында 1947-1948 оқу жылында Одақтағы басқа да 16 мемлекеттік университеттердің бірі болып, Қазақтың С.М .Киров атындағы университетінің филология факультетінің жанынан логика және психология бөлімі ашылды. Сол жылы Қазақтың мемлекеттік университеті жанынан логика және психология мамандығы бойынша аспирантура ашылды. Алғашқы кезде жүктеу/скачать 11,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|