Жалпы психология

Г
“ "
. 
. . .
іАристотелдщ көзқарасы алғашқы жан туралы шімнщ 
шыңы болып табылады. Ол — алғашқы “Жан туралы” 
ғылыми-психологиялық еңбектің-трактаттың авторы. 
Аристотель бойынша, жан — тірі материяға тән жанды бастама. 
Аристотель адамда болатын негізгі 5 сезім органдарын атап 
көрсетгі: көру, есту, тері, дәм, иЩОларды алғаш рет ғылыми 
түрғыдан түсіндірді. АдамзаТтық іс-әрекеттерді және 
адамдардың мінез-қүлқын этикалық-психологиялық 
түрғьщан түсіндіруде сіңірген еңбегі ерекше. Егер де жан 
болмаған болса, Аристотелдің айтуынша, бүкіл тіршілік 
болмаған болар еді.
Адам жаны олмейді, ол өмірден кеткенмен, жоқ болып 
кетпейді, дүниеге қайта оралады, барлық кеңістікке кеңінен 
тараған жан атомдары түрінде іске асады. Ертедегі дүниеде 
басталған “жанды” ғылыми зерттеу алғаш рет Аристотелдің 
психологиялық еңбектерінде бір жүйелі қолға алынды, орта 
ғасырда негізінен д ін и -м и сти к ал ы қ к ө зқ а р а с п е н , 
схоластикамен жөне р>рс философиясымен ауысты.
Қайта орлеу дәуірінде қайтаданр^санның” ғылыми- 
жаратылыстану зерттеулеріне қызығушылық пайда болды, 
бүл кездегі қол жеткен табыстар Р.Декарт, Т.Гоббс, 
Б.Спиноза, Д.Локк жөн^тағы басқа да европа ғалымдарының 
есімдерімен байланыстщДекарт алғашқылардың бірі болып, 
ғылыми түрғьвдан жанның адам миында болып жатқан 
органикалық үрдістермен байланыс проблемасын шешуге 
өрекет жасайдыГ^екарт сырттан өсер еткен ықпалға жауап 
берудің авто м атіқ, механикалық төсілі ретінде рефлекс 
үғымын енгізді. Рефлекстің көмегімен одан әрі жануарлар 
мен адамдардың іс-әрекетін түсіндіре бастады. Декарт өзіндік 
бақылауды психологиядағы негізгі өдіс ретінде пайдала 
отырып, ғалымдар XVIII-XIXf. адамдардың ішкі дүниесін 
зертгей отырып, бүл бағытта біршама жетістіктерге жетті. 
Психологиялық білімді дамытуға ерекше улес қосқан 
голландиялық философ Б.Спиноза болдьіТ] Ол белгілі 
дәрежеде Декартгьщ дуализмін (оның екі жақты көзқарасын) 
өзгертуге талпыныс жасадыіГСпиноза дуализмнің орнына 
жан денемен тығыз байланысты, онсыз өмір сүре алмайды 
деген көзқарасты үсынады. Ағылшын ғалымы Т.Гоббс, 
мәселен, ғьілыми-жаратылыстану жолымен адамдардың 
қабілеттерінің айырмашылығын түсіндіруге талпыныс 
жасады. Осы кезден бастап, психологиядағы негізгі 
перспективалық бағьп- ретінде эмпирикалық немесе 
тәжірибелік 
психология қалыптасты, оның негізгі мақсаты — жан туралы 
философиялық түсінік емес,объективті ғылыми дәйектерді 
жинау және талдауТ?
• д о
60

Көп жағдайда гештальтпсихология бихевиоризмге және 
өмір сүріп отырған психологиялық бағыттарға қарсы. Жас 
эксперименталдық психологияның үзақ уақыт бойы зертгеу 
нысаны түйсіктер болды. Психикалық өмірдің бейнелік 
аспектісі психологиялық зертханаларда қаншама күш 
салынса да тек ашылмай ғана қалған жоқ, керісінше, жоқ 
болып кетті. Бірақ бейне категориясын үсынып отырған 
сол аспект әлеуметтік теориялы қ талдаудың және 
эмпирикалық зерттеудің пәні ретінде міндетті түрде 
қарастырылуы қажет еді. Идеалистік философияньщ үстемдік 
ету ж ағдайы нда қ ал ы п тасқ ан оны іске асыруға 
гештальтпсихология талпынған еді, оның бағыттары мен 
нәтижелеріне әсері тиді.
Гештальтизмнің қалыптасу кезінде түтастық және 
бөліктері проблемасына ерекше мән берідді. Барлық уақытга 
да психикалық омірді оны түтастықта, ішкі байланыста 
қарастыру негізгі мәселе болып котерілді.
Болашақ гештальтистер екі зертханада тәрбиеленді: 
Ф.Брентанонның шәкірті - К.Штумпфа (Берлин) және 
Геттинген университетінде Г.Мюллерде тәрбиеленді. Олар 
оздерінің мақсаты — психологияны емес, логиканы 
реформалау мәселесін қойды. Олардың айтуынша, логика 
феноменологияға айналуы тиіс. Осы мақсатты орындау үшін 
бүрынғы интроспективтік әдіс жарамсыз деп табылды. Оны 
жетілдіру негізінде феноменологиялық әдіс қалыптасты. Бүл 
багыттың түсіндіруінш е, бейненің негізгі қасиеті 
константтылық немесе қабылдаудың озгерген жагдайдағы 
түрақтылыгы, сонымен қатар егер қабылданатын зат түтас 
түрінде қабылданбайтын болса, қабылдаудың түрақтылыгы 
бүзылады. Гештальт психология окілдері фигура жэне фон, 
екі жақты бейнелеу, қабылдау туралы зерттеу жүмыстарын 
жүргізді.
Қ азіргі шетел психологиясына талдау жасағанда 
психиология ғылымында генетикалық багытгың ең корнекті 
өкілдерінің бірі, Швейцария ғалымы, психологі Жан 
Пиаженің генетикалық психологиясына сипаттама беруден 
бастаганды жон кордік. Әлемдік психологияда баланың 
интеллектісін дамыту саласында олшеусіз еңбек сіңірген 
галымды кездестіру қиын.
Қүрылымдық — жүйелік талдауды пайдалана отырып, 
психологиялык, зерттеулердің басш ы лы ққа алатын 
әдіснамалық қащцасы ретінде Пиаже генетикалық әдіс туралы 
ілімді үсынады.
69

Баланың шггеллектісін қалыптастыруға негізгі көңіл бөле 
отырып, Пиаже ғылыми психологияда кез-келген дамуды 
зерттеуден бастау керектігін атап көрсетті. Пиаженің пікірі 
бойынша, тек жекелеген ғылымдар емес, сонымен қатар 
таным теориясы дагенетикалық негізде қүрылуы қажет деп 
көрсетті. Бүл идеяЩрПиаженің генетикалық эпистемология 
ғылымын жасаудың негізіне жатты, демек, адамда өртүрлі 
білімнің, үғымның, таным операцияларының түрлері мен 
типтерін қалыптастыру тетіктері мен жағдайлары туралы 
ғылым. 

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: