Жалпы психология

Жаңа кияли образ жасауда, өсіресе, батырлар жырларында, 
қиял — ғажайып ертегілерінде өсірелеп, ұлғайтып көрсету 
төсілі (әдебиет теориясында гипербола деп аталады) кеңінен 
қолданылады.
Неше түрлі фантастикалық қиял-гажайыл жағдайда 
көрінетін түлпалардың бөрі де еңбек адамының үйретіп, 
өсірген жануарлары болып келеді. Мүвдай түлпарлардың 
шындықтан тыс өрекет жасайтыны, адамша сөйлейтіні, 
айіиылықжерді бір-ақ атгайтыны, от дариясынан көзді ашып 
жүмғанша секіріп өте шығатыны' бары рас. Бүл, әрине, 
халық қиялының жемісі жөне “осындай түлпарлар болса 
екен” деген оның арманы болып табылады.
Халық арасына көп тараған, мазмүны әрі қызық, өрі 
қиял-гажайьщ окиғаларга қүрылған көркем де өдемі 
ертегілердің бірі — “Керқүла атты Кендебай”. Кендебай 
қаншама мықты батыр болса да Керқүла түлпардың 
көмегінсіз мақсатына жете алмайды. Сондықтан ертегіде 
Керқүла түлпар айрықша, әстерлеп суреттеледі. “Ол көзді 
ашып жүмгаиша айшылық жерді алты-ақ атгайтын, теңізді 
көл, дарияны шалшық, тауды қырат қүрлы көрмейтін” ' 
түлпар деп, ерекше әсірелей суреттей келіп, оның ең басты 
қасиеті адам ойын түсініп, адамша сөйлеуі.
Қиял үрдістерінде естің, елестетулерін еңцеу іске асып 
гана қоймайды, сонымен катар адамның ой-түйші іске асады, 
кейбір міндетгер шешіледі. Сондықтан да киял үрдістерінде 
ойлау мен сөйлеудің бірлігі үлкен рөл атқарады. Қиял 
үрдістері физиологиялық жагынан бірінші жөне екінші 
сигнаддар жүйесінің өзара әрекетіне тікелей байланысты.
Қиял аркылы жасалған, нақты бейнеде белгіяі бір дерексіз 
теориялық ой-пікірлер өте жиі ашып көрсетіледі.
Белгілі бір жағдайда өрбір суретші, ақын, сазгер 
шығармашылык үрдісінде бір мөселені шешеді, белгілі бір 
нәрсені өзі шещуге өрекетгенеді немесе басқаға түсіндіреді. 
Бірақ өзінің ойларьін жалпы және дерексіз үғымдарда емес, 
нақты бейнеде ашып көрсетеді. Мысалы, “Ақку, ІПортан 
һәм Шаян” аггы мысалында Н.А. Крылов бейнелі түрде 
төмендегі ойды ашьш керсетеді: “Жодцастарда бірауыздьілық 
болмаған жағдайда, олардың ісі алға баспайды”. Әрбір 
поэтикалық 
шығармада, ербір көркем суретте, сазды 
әуендерде біз негізгі ойды, негізгі идеяны көре білеміз. 
Қиялдың елестетулерінде дерексіз үғымдарды нақтылауды 
біз өртүрлі аллегорияларда, метафораларда жоне басқа
1 

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: