Жалпы психология
§2. Мінездің физиологиялық негіздері
жүктеу/скачать 11,67 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы психология
| §2. Мінездің физиологиялық негіздері
Мінездің физиологиялық негіздерін дүрыс түсіну үшін И.П.Павловтың жоғары жүйке қызметі туралы еңбектеріне, ерекше жүйке жүйесі қасиетгері және типтері туралы іліміне ерекше мән беру қажет. Осындай физиологиялық негіздерінің бірі — динамикалық стереотип. Динамикалық стереотип дегеніміз шартгы тітіркендірііштердің қайталанып отыратын жүйесіне жауап ретінде үйымдасқан шартты рефлекстер жүйесі. Әрекет тәсілдерінің даралық ерешеліктері мен жүйке үрдістерінің осындай байланысы оқу, спорт және еңбек іс- өрекетгерінде байқалады (Б.М.Тепловтың, В.С.Мерлиннің, Е.А.Климовтьщ зерттеулері). Демек, мінездің қасиеттерінің пайда болуының басты физиологиялық шарты — бүл жүйке жүйесінің жалпы түрінің қасиеті. Ж үйке ж үй есін ің жалпы ти п і тем п ерам ен ттің физиологиялық негізі болып табылатындығы белгілі. Осьщан темперамент пен мінездің арасында тығыз байланыс келіп шығады. Темпераменттің типі — мінездің дара, өзіндік қаси еттер ін ің ш ығуының н егізгі п си х о л о ги ял ы к шарттарының бірі. Мінездің қасиеттерінің шыіуында жүйке жүйесінің жалпы типінің қасиеттерімен қатар, басқа да жүйке — физиологиялық қасиеттері қатысады. Мінездің қасиеттерін қалыптастыруда екінші сигнал жүйесі ерекше орын алады. Қандай дәрежеде екінші сигнал жүйесі бірінші сигнал жүйесіне үстемдік етуіне және бүл ж үйелердің өзара қар ы м -қаты н асы н а байланы сты 1 Қ а р а т а е в М үхамедж ан. К ергенім мен көңілдегім. (Естеліктер, портреггер, эсселер). - Алматы: “Жалын”, 1982.- 183 - бет. 320 И.П.Павлов жүйке жүйесінің арнаулы 3 түрлі адам типін қарастырды: “ойшыл тип” — екінші сигнал жүйесі шартты рефлекгорлық іс-өрекеттің басым болуы, “көркем тип” — бірінші сигнал жүйесінің басым болуы жэне “орта тип” — екеуі де тепе-тең болып келеді. Жүйке жүйесінің арнаулы типтерінің касиеттері мінездің қасиетгерінің пайда болуына қатысуы мүмкщ, Бірақ жүйке жүйесінің жалпы тшіінің қасиетгері мінездің қандай болатынын алдын ала анықтап бере алмайды. Адамдардың бірдей жүйке жүйесінің типтері болғанмен, әртүрлі мінезі болуы мүмкін. Мысалы, жүйке жүйесінің типі әлсіз ацам ақ көңіл немесе ашулы, өділ немесе екісөзді, үқыпты немесе үқыпсыз. Жүйке жүйесінің типі мінезге тек екі жағдайда эсер етеді. Біріншіден, ол көмектесуі немесе мінездің белгілі қасиетгерін тәрбиелеуді қиывдатуы мүмкін. Мысалы, жүйке жүйесінің өлсіз типі бар адамда күшті және үстамды адамға қарағанда өзін-өзі меңгеру және сенімін тәрбиелеу қиынырақ болуы мүмкін. Екіншіден, егер өлеуметгік жағдайлар мен адамды тәрбиелеудің нәтижесінде жеке түлғаның белгілі қатынастары қалыптасады, демек, бүл қатынастарды білдіретін жүйке жүйесінің типтеріне байланысты. жүктеу/скачать 11,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|