Жалпы редакциясын басқарған: А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры, ҚР ҰҒА корр мүшесі, филол.ғ. д., проф. Е. Қажыбек

81
Тіл-ғұмыр
сында  түрлі  көреалмаушылық, «болдым-толдым,  мен  кереметпін, 
мен  тұрғанда,  тұра  тұр,  бəлем!»  дейтін  сес  сөздер  естіліп  жата-
ды. «Əйелдер жүрген жерде сөз көп», – деп ер азаматтар да айтып 
жүреді. Мифологияда жамандық жасаудың өзі əйелдің атымен бай-
ланысты. Жалпы ғылымда пандорашылдықтың болуы əйелдерге ғана 
тəн емес шығар, ғылымдағы бақталастық жайында не айтасыз?
–  Адам  болған  соң  оған  тəн  қылықтар  болады.  Оның  түрлі  қа-
сиеттерінің көрінісі тіршіліктің əр тұсында кездеседі ғой. Соның бірі – 
көреалмау, қызғаныш. Ол ғылымда, шығармашылық ортада да болып 
тұрады. «Мен  неге  сондай  емеспін?»  деу – табиғи  нəрсе.  Оны  біреу 
білдіреді,  біреу  білдірмейді.  Адамда  «ішкі  мəдениет»  деген  болады. 
Күндеу,  қызғаныш  табиғи  нəрсе  бола  тұра,  ішкі  мəдениетке  бой  ұру 
керек. Күндеу, қызғаныш арқылы өзіңді өзің қамшыла, бірақ біреуді 
ренжітпе.  Ер  адамдарда  да  күндеу  бар, «олар  əйел  сияқты  бірден 
сыртқа  шығарып,  ұсақтыққа  бармайды»  деп  ойлаймын.  Əйелдерде 
осындай  ірілік,  биіктік  жетпей  жатады.  Ғылым  əділдіктің,  адалдық -
тың,  шындықтың  дүниесі  болуы  керек. «Ғылымда  адалдықтың  бо-
луы – ең  басты  нəрсе»  деп  ойлаймын.  Ғылымда  жүрген  əйелдер 
өзінің əйелдік табиғатынан бөлектеу, ерлер сияқты əр нəрсеге ірілік-
пен қарайтын парасаттылығы басым болса екен деп армандаймын.
–  Сіз 30 шақты  ірілі-ұсақты  кітаптың  жəне 400-ден  астам 
ғылыми  мақаланың  авторысыз.  Бəрі  –  бауырыңыздағы  балалары-
ңыздай.  Дегенмен  өзіңіздің  жаныңызға  жақын  «Ер  Төстігім  –  бір 
төбе» дейтіндей кітабыңызды атасаңыз. 
– «Сөздер сөйлейді» деген кітабыма өзім ерекше ден қоямын. Үш 
рет  қайта  басылып  шықты.  Кітапта  мағынасы  күңгірт,  кейде  мүлде 
түсініксіз  сөздердің  мағыналары  талданады.  Мысалы,  тіліміздегі 
«майдан»  сөзі  орыстың  «фронт»  сөзіне  ұқсас  түсіндіріледі.  Ал  бұл 
сөздің  көгал,  алаң  дейтін  мағыналары  бар.  Жылы-жұмсақ  дегендегі 
«жылы»  сөзі  неге  қосарланып  айтылады?  Бұл  сөздің  көне  түркі 
мағынасы  «май»  деген  ұғымды  білдіреді.  Тілімізде  мұндай  сөздер 
қаншама?! «Кітаптағы  материалдарды 60-жылдардан  жинастырдым. 
Еңбегім көп сіңген кітап – осы. Əр басылымына тағы да сөздер қосып 
отырамын.  Осы  жолғы  басылымына 20 шақты  сөздің  мағыналары 
мен  түп-төркіндерін  талдап,  енгіздім.  Анасына  кез  келген  баласы 
ыстық  болатындай,  басқа  еңбектерім  де  өзіме  ыстық.  Арыстарымыз 
ақталмай тұрғанда ғылыми мұраларын танытып, көпшілікке алғаш рет 
танытқан  еңбектерім  бар.  Ең  бірінші  Қ.Жұбанов  туралы 1966 жылы 
баяндама  жасап,  содан  кейін  «Ғалым-азамат»  деген  кітапша  шығар-
дым. 1989 жылы  А.Байтұрсыновтың  ақталуына  қажет  анықтама 
жазғандардың  бірімін. «Тіл  тағлымы»  атты  кітапты  шығаруға  үлкен 

82
Рəбиға Сыздық
еңбегім  сіңді.  Ал  Х.Досмұхамедовтың  көлемді  таңдамалы  жинағын 
шығаруға бас редактор болып, көп жұмыс істедім. Олар үшін қызмет 
ету – мен  үшін  азаматтық  жəне  ғалымдық  парызым  болды.  Бүкіл 
жазғандарым – бір төбе, осы үш арысқа істеген еңбектерім – бір төбе.
– Сіз 20-дан астам ғылым кандидатын дайындапсыз. Одан бөлек 
бес  ғылым  докторы  бар.  Осылардың  ішінде  жігіттер  аз  сияқты. 
Айналаңызды үнемі қыздар қоршап жүреді. Шəкірттеріңіз – өзіңізге 
қатты  берілген  жандар.  Оны  жұрттың  бəрі  айтады.  Адамдығы 
мықты қыздарды қалай таңдап аласыз?
–  Мен  сан  қуаламаймын.  Ғылымда  сапа  керек.  Бір  жағынан, 
уақытым да жетпейді. Шынында, маған келетіндердің көбі – қыздар. 
Сірə,  əйел  адам  болғаннан  кейін  бір  жақындықпен  келетін  болар. 
Бірақ  тіл  біліміндегінің  көбі – əйел  адамдар  ғой.  Мысалы,  Əбекең-
дер  (Əбдуəли  Қайдар)  мен  басқалар  да  тəрбиелеп  шығарған  қыздар 
көп.  Ізденушілерді  таңдап  алатыным  рас.  Ғылымға  ерекше  қабілеті 
барларға назар аударамын.

жүктеу/скачать 6,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: