Жанр: ертегі Идеясы

• 
  Қазанқап құс атып күн көреді, әйелі ау тоқып, жамау жамайды.
  
• 
  9 ай, 9 күнде торсық шеке, аппақ ұл болып Кендебай туылады.
  
• 
  Кендебай – алты күнде күліпті, алпыс күнде жүріпті, алты жылда жігіт болыпты.
  
• 
  Кендебай арыстандай көкжал бөріні құйрығынан ұстап, лақтырып жібергенде қасқыр өліп қалады. Оның терісін алып алады.
  
• 
  Кендебай биенің қарнын алмас қанжармен жарады.
  
• 
  Еркек құлынды Құлан сүтімен асырайды. Құлын минут сайын өседі. Алты айдың ішінде алты кез ат болып шығыпты.
  
• 
  «Ардақтаған анаңды алса, төгілмей ме ырысың. Асқар таудай әкеңді алса, көрген күнің құрысын!» - жетім бала сөзі.
  
• 
  Қозы баққан жетім баланың еліне жау тигелі 4 жыл. Әкесі ұйқыда жатқанда әкесін жау әскері байлап әкеткен, әкесін арашаламақшы болып барған шешесін жау алдына өңгеріп жөнеп берген. Жетім бала ішерге асы, киерге киімі болмаған соң, амалсыздан Тасқара байдың қозысын бағып жүр.
  
• 
  Жетім бала өзіне көмек ермек болған Кендебайға: ...біздің қойшылардың қасына екі-үш күн жатып тынығыңыз, содан кейін жүрерсіз, - деп өтінеді.
  
• 
  1 күні бала үйге «ішім ауырды» -деп кеш келеді. 2 күні кешіккендіктен кендебай іздеп барса талып жатады. Сүйтсе, оны 6 қаз қанаттарымен қағып, талдырады екен. 3 күні Кендебай қозышы бала киімін киіп, өзі күзетеді. Кендебайға 6 қаз келіп сұрақ қояды, қанаттарымен қағып жатқанда Кенебай бірінің аяғынан ұстап қалады. Қолында алтын кебіс қалып қояды. Онда бір жазу бар болып шығады.
  
• 
  Кендебей 60 құлынның қазысын алып, жетім баланың ата-анасын іздеп шығады.
  
• 
  Тау етегіне келгенде Керқұла атқа тіл бітеді.
  
• 
  Зынданның кілті 60 өзен құйылған дарияның түбінде жатыр.
  
• 
  Кендебай атының құйрығынан бір тал жұлып алады. (сонда көмекке келеді.)
  
• 
  Кендебай атының ақылы бойынша, сиыршыны босатып, жолына пұл беріп, сиырды өзі бағып қалады. Сиырлар судан өтпегеніктен, сирақтарынан ұстап, аралға лақтырады. Осы кезде ханның кіші қызы су жиегінде тұрады.
  
• 
  «Айырылғырың суы айырыл!» десе, өзен 2-ге айырылады.
  
• 
  Хан 2 баласына қара биені күзеттіреді. Себебі, құлындаған күні құлындар жоғалып кете береді екен. Бұл 9-ыншы құлындауы. Кендебай да олармен күзетеді. Хан балалары ұйықтаса, ол ұйықтамай күтеді.
  
• 
  Таң біліне берген кезде, бие алтын құйрықты, құндыз жүнді арғымақ құлын туады. Бір кезде аспаннан бір бұлт түйіліп келеді де, құлынды көтеріп ап жөнеледі. Кендебай шап беріп құйрықтан ала түседі. Кендебайдың қолында алтын құйрық жұлынып қала береді. Кендебай алтын құйрықты қойнына тығып, ұйықтап қалады.
  
• 
  Хан балалары құлынды көрмедік десе, Кендебай бәрін көргенін айтып, құйрықты береді. Солай хан оларды құс пен құлынды тауып келіңдер дейді.
  
• 
  От дариясынан айналып, үлкен дарияның ортасындағы алтын науадан 8 құйрықты, 1 құйрықсыз құлын су ішіп тұр.
  
• 
  Бәйтерек басында самұрық құстың ұясы бар. Ол алты айда бір рет азық іздеп кетеді де, он бес күнде кері айналады. Қазір ол азық іздеуге кетіпті, оның қайтып келуіне әлі алты күн бар.
  
• 
  «Жолымызда үш бөгет бар. Ең әуелі жеті басты дәу кездеседі, ақырған арыстанға жолығамыз, содан кейін жәдігөй кемпір байланысады» - Керқұла ат.
  
• 
  Кендебай науаны алдына өңгеріп алғандықтан, құлындар артынан ереді.
  
• 
  Кендебай Керқұла атты мініп алып, қолына жүз батпан шоқпар алып, дәудің 7 басын шауып, көзін ойып алады.
  
• 
  6 қыр асқан соң арыстанның ақырғанын естіп, Керқұланы құлындар қасына қаңтарып, 6 құлаш алмас қылышпен жаяу аттанып, арыстанды 2-ге бөліп, ауызын кеіп алады.
  
• 
  Жер дүниені қара тұман басады. Жарық етіп тұрған – алтын құйрық сәулесі. Қараңғылық тарқағанда, бір сұлу қыз шығады. Ол – жәдігөй кемпір. Кендебайды ордасына демалуға шақырады. Кендебай кемпір сөзіне келісіп, жол бастап жүре бергенде Кендебай алмас қылышпен кемпірді 2-ге бөледі. Басын өзімен бірге алады. Дүние тағы тұман болып, тұман сейілгенде қыз орнында 2-ге бөлініп кемпір жатады.
  
• 
  Кемпірдің қарамағындағы жерден аң-құс өтпейтіндіктен, Керқұла аттың кеңесімен Кендебай сол жерге 3-4 күн тынығады. Кетерінде кемпірдің байлығын жинап, алтын науаны алдына өңгеріп, алтын құлындарды ертіп кетеді.
  
• 
  Хан Кендебайдың келгеніне той жасайды. Той үстінде ештеңе таппаған хан балалары келеді.
  
• 
  Кендебай өзінің намыс іздеп келгенін айтады. Ондағы 1-інші жұмысы – Мергенбай батырды босату. 2-нші жұмысы – 6 аққудың бірінің кебісін табыс ету.
  
• 
  Мергенбай батыр ханға қызмет етуден бастартқан. Хан қорыққандықтан оның қолын босатпаған.
  
• 
  Хан Кендебайды алдырып, құсқа жұмсамақ болған. Алайда таба алмаған. Сол үшін батырды тұтқындаған. Кендебай 2 жыл өтсе де, келмеген. Содан соң 6 қаз болып, 6 қызын жұмсаған. Алтын кебіс – кіші қызыныңкі.
  
• 
  Хан дәудің көзін, арыстанның көзін, кемпірдің басын сұрайды. Егер әкелсең, батырыңды босатып, малыңды өтеп, кіші қызымды берем дейді. Кендебай сұрағандарын қоржыннан шығарып берегенде, хан разы болады. Айтқандарын орындайды. Батырды сый-сыяпатпен еліне аттандырады.
  
• 
  «Керқұла атты Кендебай елі».
  

Ерте-ерте ертеде, ешкі құйрығы келтеде,