Жануарлар экологиясы

ортадан денссіне сіңетін жылудың мөлшерін реттей шіады. Олар 
денесінің температурасын көбінесе мінез-құлықтық өзгерістер жасау 
арқылы реттейді. Атап айтсақ, денесінің пішіні мен тұрпатын өзгерту, 
микроклиматы қолайлы орынга ауысу т.б. жолдармен. Көнтеген 
салқын қанды жануарлар күндізіі ыспықга көленкелі, салқын жерді 
жағатгайды да, салқын түссе, күн сәулесі түскен орынды сагалайды. 
Кесіртке мен жыланның шөлде кездесетін кейбір түрлері күндіз 
қызган құмнан қашқақтап бүггалардың бүтагына өрмелейді. Ал 
көптеген жәндіктер және жылан, кесірткелердің кейбір түрлері қызган 
ыстық күннен қорганып інге кіреді. Құмырсқа, ара тәрізді қогамдык 
жәндіктер ішкі температурасы өздерінің тіршілігіне қолайлы түрде
реттеліп тұратын ұя жасап алады.
Жылы қанды (гомойотермді) жануарлар коршаган ортамен 
жыл>г 
алмасу 
үрдісін 
қарқынды 
жүргізу 
аркылы 
денесінің 
температурасын жылдың қай мезгілінде болса да тұрақты сақтайды. 
Олардың эрбірінде дене температурасын озіне ең оңтайлы мөлшерде 
сақгауға жәрдемдесетін әртүрлі амал шаралар дамыган. Атап айтсақ, 
морфологиялық, физиологиялық жэне мінез-құлыктық бейімделудің 
қай-қайсысы коптеген түр^е кездеседі. Осыган сэйкес қоршаган орта 
температурасының озгерісіне физикалық, химиялық жолмен оңай
бейімделе алады.
Денесінің температурасын эртүрлі жолмен реттей алатыидықтан
ит, мысық т.б. жануарларды 44°С-тык ыстық болмеде 7 сагат ұстап, 
содан соң температурасын өлшеп көргенде олардың тік ішегінің 
температурасы 40-42°С-тан аспаган. Ал Австралияның шолейт 
жазыгында мекендейтін қызыл кенгуру мен үлкен сұр кенгурулар 
сыртқы ортаның температурасы 44°С-қа жетсе де денесінің 
температ> расьш тұракты 38°С деңгейінде сақтайтыны айқындалган. 
Гомойотермді жануарлар ыстыққа төтенше төзімді екенін дэлелдейтін 
тагы бір мысал - агылшындық доктор Ч. Блэгденнің итке жүргізген 
тэжірибесі. Ол 126°С ыстық жэне құргақ камерага бірнеше 
жолдастарымен жэне итпен бірге кіріп 45 минут шыдап тұрган. 
Олардың озімен бірге камерага алып келген шикі ет пісіп. суық су 
қайнаган, бірақ адамдардың да иттің де денсаулығына ешбір зақым 
келмеген (Шмидт-Нильсен, 1972).

жүктеу/скачать 12,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: