Жануарлар гигиенасы жануарларды ұстау, азықтандыру, бағып-күту,пайдалану және өсірудің тиімді тәсілдерін пайдалана отырып, жоғары өнімалуды қамтамасыз ететін жануарлар денсаулығын сақтау және нығайтутұрғысындағы ғылым

жүктеу/скачать 1,12 Mb. Дата 03.12.2023 өлшемі 1,12 Mb. #133840

Тақырыбы: «Құлындарға арналған қора-жайларға қойылатын ветеринариялық-санитариялық және гигиеналық талаптар, малдарды күтіп-бағу жағдайлары және оларды жақсарту шаралары» 2023-2024 оқу жылы ЖОСПАР Кіріспе НЕГІЗГІ БӨЛІМ 1.1 Құлындарды баптау кезеңіндегі қойылатын негізгі талаптар 1.2 Күтіп бағу гигиенасы Қорытынды ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ КІРІСПЕ: Ауыл шаруашылығы жануарларының денсаулығы — бұл ағзаның қоршағанортамен тепе -теңдіктегі және қандай да болмасын патологиялық өзгеріссіз,яғни ағзаның құрылымы және қызметі бір біріне сай, реттеуші жүйелері ішкіортаның тұрақтылығын (гомеостаз) сақтау қабілетіне ие болуыменсипатталатын ағзаның табиғи физиологиялық күй-жағдайы деп білеміз, мінесондықтан зоогигиенаны көбінесе практикалық физиология деп атайды. Жануарлар гигиенасы - жануарларды ұстау, азықтандыру, бағып-күту,пайдалану және өсірудің тиімді тәсілдерін пайдалана отырып, жоғары өнімалуды қамтамасыз ететін жануарлар денсаулығын сақтау және нығайтутұрғысындағы ғылым. Жануарлар гигиенасын ғылым ретінде жалпы және жеке гигиенаға бөледі.Жалпы гигиена ауа,су, топырақ жағдай-күйлерін; азық, азықтар, ғимараттарға,сонымен қатар жануарларды күту ережелері мен оларды ұстау тәртібінеқойылатын талаптарды зерттеп, оқытады. Жеке гигиена осы мәселелерді нақтыбір жануар түріне орай қарастырады. Жануарлар денсаулығы - организмнің табиғи физиологиялық жағдайы, олденсаулықтың қоршаған ортамен тепе-теңдікте және қандай да бір кеселдіөзгеріс байқалмауымен сипатталады, яғни организмнің құрылымдары мен қызметібір-біріне сәйкесіп, реттеуші жүйелері ішкі ортаның тұрақтылығын(гомеостаз) қамтамасыз ету қасиетіне ие бола алуы. Міне осыған орайжануарлар гигиенасын тәжірибелік физиология деп те атап жатады. Жануарлар денсаулығы немесе олардың организмінің табиғи резистенттігі ағзалар менұлпалардың (жекелеп және тұтас организм бойынша) қоршаған орта жағдайларынаүнемі бейімделуі мен реактивтілігі нәтижесінде физиологиялық процесстермен қамтамасыз етіледі. Гигиена жануарлар организмі мен қоршаған ортаның өзара байланысынзерттейтін ғылым ретінде профилактикалық ветеринария деп те аталады. Ол көптеген ветеринарлық, зооинженерлік, Жалпы клиникалық тексерулермен қатар сауалнама жүргізілді, оның көмегіарқылы өздік сұхбаттасу, тәуліктік маниторлы артериальды қысымы (ТМАҚ), психологиялық дәрежесі және жеке алаңдаушылық (ЖА) кардиоинтервалография (КИГ) тексерілді және өмір сапасы бақыланды. Жүрек қан тамыр жүйесінің екі тобының патологиясында әсіресе 1 топтаөзгеріс ерекше байқалды. Апатты тежегендерде мейлінше ЭКГ-белгілері жүрекырғағы және өткізгіштігі жиі кездеседі. Жүргізілген ТМАҚ қорытындысытәуліктік профилдің тексерілген тобында айырықша өзгерісін көрсеттісонымен қатар, АҚ таңертеңгілік жылдамдығын 1-інші топта,2-іншіменсалыстырғанда жүрек қан тамыр тәуекелдігі жоғары және церебральды асқынуқаупі басымырақ, АҚ тәуліктік ырғағы ерекше болғанын көрсетті. Ұзақ мерзім ішіндегі ауа-райы жағдайын климат деп атайды. Құрғақ, ылғалды, теңіздік, тау, ыстық, суық, орта деңгейлік және континенталдыклиматтарды айырады. Олардың әрқайсысының өз ерекшеліктері мен жануар жәнеөсімдік әлеміне тигізер әсері болады. Климат әсерінен жануарларорганизмінің өзіндік ерекшіліктерін иеленеді. Мәселен, тау климатыжағдайларында өсірілген жануарлардың тыныс алу ағзалары, бұлшық ет бітімі,сүйектері жақсы дамыған болады. Жануарларды жаңа климат жағдайларына ауыстырған кезде оларға жерсінуүшін белгілі бір уақыт аралығы қажет. Жануар организмінің жаңа климатжағдайларына толығымен бейімделуі– жерсіндірілу деп аталады. Осы кездежануарларға ерекше күтім қажет, оларға толыққанды азықтандыру, жақсы бағып-күту жасалынуы шарт. Курстық жұмыстың мақсаты – зоогигиена пәнінен алған білімді тереңдету,құлындардың қора-жай жобасының зоогигиеналық негізлуін зерттеу. Ауылшаруашылық малдарының ішіндегі құлынның ерекшеліктері туралы білімді тереңдету. Құлындарға арналған қора жайдың зоогигиенасын зерттеу және құлындардың гигиенасы мен азықтандыру ерекшеліктері және олардың мерзімді жетілуіне ене сүтімен қоса қосымшаазықтармен азықтандыру туралы түсінік беру. Құлынды азықтандырудың рациондарымен танысу. Құлындарға қойылатын зоогигиеналық талаптармен танысу. Құлындарды баптау кезеңіндегі қойылатын негізгі талаптар. Құлын — жылқының алты айға дейінгі төлі, құлын әдетте енесінің бауырында өсіріледі, тек бие сауылатын сауым уақытыңда енесінен бөлек ұсталады. Құлын айдан асқаннан кейін бір жасқа дейін жабағы деп аталады. Құлын туғаннан соң 1,0-1,5 сағаттың ішінде тұрып, енесінің емшегін еме бастайды. Жас төлдің организмін иммунды белоктармен қамтамасыз ету үшін жаңа туған құлын уызға тойып ішу керек. Құлын алғашқы үш апта бойына тек қана енесінің сүтімен көректенеді де, әр 0,5-1 сағатта еміп отырады (тәулігіне 50-60 рет). Енесі өліп жетім қалған құлынды, басқа құлынсыз биелерге телиді. Бірақ ондай жағдай сирек кездеседі. Сондықтан сиыр сүтінің үштен біріне қайнаған су қосып және әр литіріне бір үлкен қасық (столовай) қант салып құлынға ішкізеді. Туғаннан соң 3-4 күннен кейін биелерді құлынымен бірге 10-15 минут манежде жүргізіп серуендетеді де, құлынның енесінің соңынан еріп, жетілуін және биенің жыныс мүшелерінің тез орнына келіп, қайта күйтінің тууын қамтамасыз етеді. Бір аптадан соң биені құлынымен бірге ашық базаларға шығарып 20-30 минуттан бастап серуен мезгілін ұзарта береді. Алғашқы аптада биені құлынымен бірге жеке серуенге шығарса, кейіннен 2-3 бастан біріктіріп, біртіндеп ұлғайта береді.Бір апта өткен соң құлынға ноқта кигізіп, жетекке үйретіп, денесін щеткамен немесе солома бумасымен тазалайды. Құлындарды екінші айлығынан бастап жаншылған сұлы мен бидай кебегін беріп үйретеді. Ерте туған (қаңтар-наурыз) құлындар жайылымды жақсы пайдаланса, кеш туғандар ыстыққа ұрынып, қан сорғыш шыбындардың көбейіп, тез жетіліп, өсуіне бөгет жасап дұрыс жайыла алмайды. Туғаннан кейінгі алғашқы айларда төлдер қоршаған ортаға, оларды күтіп-бағып, ұстауға, азықтандыруға өте сезімтал келеді. Осы кезеңде олардың арасында жоғары аурушаңдық және өлім-жітім көп байқалады. Төлдердің денсаулығы мен амандығы бірінші кезекте адамдарға байланысты. Амандықты жоғары сақтау негізі – гигиенаның қарапайым талаптарына байланысты, яғни малды ерекше мейірмен күтіп, көңіл бөлу керек. Көптеген жағдайдағы иілген жылқы иесінің ересек жануарды игергені жақсы, өйткені тәуелсіз өсіру және бөренелерді тәрбиелеу ұзақ, көрнекті және өте жауапты процесс. Бұл біліксіз адам жіберіп алуы мүмкін көптеген шығындар, қиындықтар және нюанстармен байланысты. Жануарды тәрбиелеуді және тәрбиелеуді шешкендер сіздің күш-жігеріңіз жүз есе төлейтінін білу қызықты болады: сіздің үй жануарыңыз нағыз дос болады. 6 айдан 3 жасқа дейінгі жас жануарларды өсіру процесін қысқаша сипаттауға тырысайық. Шамамен 6-7 айда, текшелер сілтілендіру процесі болады - сүт әлдеқайда аздап азайды. Осы уақытта нәресте тәуелсіз өмір үшін жеткілікті дамыған болуы керек. Егер сіз жатырды жатырдың астына неғұрлым ұзақ уақыт қалдырсаңыз, бұл бие бие денеден қатты асырып, салмақ жоғалтатындығына әкелуі мүмкін. Өте қатты болған жағдайда, қажеттілік (өте әлсіз, ауыр жәшіктерді) 8-9 айға кейінге қалдыра алады. Анадан бұрынғы меймандық (алты айға дейін) көбінесе құлыптағыштың денсаулығына қатысты күрделі проблемалар тудырады. Құмыралар үнемі анасымен бірге алты айға дейін тұрады Шығу бірден жүзеге асырылады: олар көбіктіні бөлек ақшаға береді, ең дұрысы - біреуі, ол жер айғайымен және келбеті бар ма. Әдетте бірнеше күн Cub және оның анасы жүйке болып табылады, олар бір-біріне қоңырау шалып, алаңдайды, содан кейін олар тоқтайды. Жаңа өмір салтына неғұрлым ыңғайлы екендіктер үшін құрдастар компанияларында екі серуендеуге кеңес беріледі. Сондай-ақ, бие бірнеше күн бойы концентрацияланбауы керек. Көбік қосқыштары әдеттегі тұрақты мазмұнға стандартты, ұзартылған, белсенді жаяу және сабақтарға, сәйкесінше, жасына байланысты беріледі. Диетада шөп, шөптерден, шөптерден басқа, шырынды тамырдың жеткілікті мөлшерін, тұз, бор, шөптер, шөптерден, шөптерден және дәнді дақылдардан тұрады. Бұл жас жануарлар үшін өте маңызды, сонымен қатар жайылымдағы немесе Левададағы интенсивті қозғалыс, жақсырақ сол жәшіктердегі компанияда. Әрине, адаммен және сабақтармен үнемі байланыс жылқының дамуында және осы жаста үлкен рөл атқарады. Жылы үшін жылтыратқыштың құрбында иесіне, атқа келу және одан әрі пайдалану үшін қажет шартты рефлекстер мен әдеттерге жақсы қарым-қатынас орнату керек. Кубтердің физикалық жағдайын, аяқтарының және тұяқтыларының, тазалыққа үнемі байқап отыру керек. Жануарларды басқа өмір салтына және басқа өмір салтын ауыстырудан кейін, сіз құрдқа немесе жеке компонда жарақат алуы, көшеде қатты соққы алу, көшеде соққы алуыңыз керек екені анық. 4-6 айда алғашқы дегорминг сәбилерде, содан кейін (вакцинация сияқты) ветеринариялық шаралар жоспарына сәйкес жүзеге асырылады. Жылдар бойы өсіру, екі және үш-үш жыл Бұл жаста, көбіктерде кеуде қуысының және дененің ұзындығының салыстырмалы түрде үлкен өсуі байқалады, сондықтан толық тамақтану және тұрақты физикалық белсенділік өте маңызды. Өсіп келе жатқан техникалар асыл тұқымды ерекшеліктерге және құлдыраудың сапасына, сондай-ақ экономиканың жағдайына және жануарларды одан әрі пайдалану жоспарларына байланысты өзгеруі мүмкін. Жас жастың жыл сайынғы жастары, жыныстық жетілуден басталатынын есте ұстаған жөн, сондықтан айла-амалдар бөлек ұсталуы керек. Ерте жыныстық жетілу өсудің тезірек аяқталуына әкеледі, әсіресе биіктікте, сондықтан жыныстық жетілудің шамадан тыс үдеуі жылқы түрінің пайда болуына кері әсерін тигізуі мүмкін. Шамамен жыл ішінде жас жануарларды сымда бір-бірден қарапайым жұмысқа үйретуге болады. Толыққанды дайындық әдетте әдетте бір жарым жасқа дейін басталады. Жануарлар адамның дауыстық командаларына мойынсұнуы керек, ол барлық гейттерді, пәрменді тоқтатып, бағытты тоқтатады, бағытты өзгертеді және басқалары. Бір жарым жылдан бері көбік жаттығулармен айналысу керек Бір жарым жылдан бері көбік жаттығулармен айналысу керек Әрі қарай жас аттарды тақырыпқа жұмсақ пальто, түрлі типтегі оқ-дәрілермен үйренуге болады (вальта, ер-тоқым, регистр, регистр). Келесі кезең - жас жануарлардың қондырғыға немесе үстіңгі жағынан сапары. Бұл аттың өміріндегі өте маңызды уақыт, жылқыны қорқытпайтын және оның дөрекі емес жұмысының зиянды әдеттерін тудыратын тәжірибелік адамдар. Әрбір құлқоршының, темпераментінің, тез, жылдамдықты, қозғалу қабілетінің даму ерекшеліктерін ескере отырып, оның біртіндеп асқынуымен жұмыс істеуге арналған күнтізбелік жоспарларды ұсынады. Үш жыл ішінде биіктіктегі еңбектің көпшілігінің өсуі, тұқымға байланысты толық пісіп, қалыптасуы, тағы бірнеше жыл бойы жалғасуы мүмкін. Күтіп-бағу гигиенасы.  Құлындарды толыққанды азықтандыруға қанша маңыз берілсе, оларды күтуге де соншалықты маңыз беріледі. Теріні тазалау эпидермис қабыршағын кірден, паразиттерден, түлеген жүндерден босатуға жағдай жасайды. Жүйелі түрде тазалау нәтижесінде сиырларда сүт өнімділігі 5-7% көтеріледі, бұзаулардың салмақ қосуы артады. Күтімнің маңызы әсіресе мал тазалаушы атмосфера әсері (жел, жаңбыр, күн көзі) болмайтын қолда, қорада ұстау кезеңдерінде зор. Қолмен тазалау үшін қатты тісті щеткалар, щетканы кірден тазалайтын өткір емес тістері бар металл тарағыш және мауыты (мата) қолданады. Жуу немесе тотығу нәтижесінде жылу өнімділігі, газ алмасу және зат алмасу артады, тұтыну көтеріліп, тәбеті жақсарады. Жүйелі түрде жуып және тоғытқан кезде мал температура өзгерісіне жақсы бейімделеді. Бұл оларды шынықтырады және желіні мен денесінің былғанған бөлігін (аяқтары, саны, сыртқы жыныс ағзалары, т.б) жуады. Малды жуу үшін душтың су бүріккіш құйғышы немесе щетка пайдаланылады. Тұяқ және тұяқшалардың теріс пішіні дене салмағының негізінен май табанға түсуіне алып келеді. Оларда аяқтарын тіреу(қою) қалыбы өзгеріп, сіңір және буын созылуы, ақсау пайда болады. Жылына 2-3 рет тұяқ және тұяқшаларды дұрыс пішінге келтіре отыра тазалап, кесіп тұру керек. Тұяқ ауруларының алдын алу үшін 5-10 % тотияйын, формалиннің ерітіндісімен əр түрлі аяқ впнналарын қолданады. Жылқыларды өз үақытында тағалау тұяқты бүлінуден қорғайды. Тағалар қолдану жылқыларды таюдан жəне сүрінуден сақтайды, аяқтарын аурулардан қорғайды ( сынық, сіңір, буын созылуы). Əр түрлі пішінді жəне əр мақсатты тағалар неше түрліі жағдайда жылқылардың жұмыс істеу қабілетін қамтамасыз етуге көмектеседі. Аттардыы қайта тағалау 1,5-2 ай өткесін жүзеге асады. Серуендету – малдың жүйелі түрдегі қозғалысы, ол организмді жалпы ынталандырушы, жаттықтырушы əдіс болып табылады. Сондай-ақ өзгермелі климаттық, əсіресе температуралық əсерлерге шынықтырады, малдың өнімділігінің, сезімтал төлдердің салмақ қосуын көтерудің бір тəсілі. Серуендетудің ұзақтылығы малдың физиологиялық жағдайына, жасына жəне түріне байланысты болады ( ауа райы жағдайы ескеріле отырып). Серуендетудің ұзақтылығы ересек мал үшін тəулігіне 1 немесе 2 реттен 2-3 сағат құрайды. Қыста – күндіз, жазда – таңертең жəне кешке. Серуендетуге жас кезінен( 10 күндігінен бастап) үйретеді, алдымен қора ішінде, кейіннен таза ауада 10-15 мин. Серуендетіп, 1 ай ішінде бір сағатқа дейін жеткізеді. Серуендету мəжбүрлі қозғалыспен үйлесуі тиіс( айдау). Ашулану көбінесе көктемде (наурыз-сәуір), ол әлі суық және ылғалды болған кезде жиі кездеседі. Сондықтан, ауа температурасында ауа температурасында 6,10 ° C болған, салыстырмалы ылғалдылық 70,75%, ал жобалар жоқ. Қала туылғаннан кейін, кіндік сымы іштен шамамен 3 см қашықтықта, кесілген және йодпен майланған. Ауыз, мұрын, құлақ құлағы шырышты тазартылады, ал денесі сүлгімен, таза ауыртпалықпен немесе жұмсақ сабанмен сүртіледі. Осыдан кейін, көбікке бие бие беріледі, оны гипотермиядан қорғайды. Биедегі құлдырау кезеңі орта есеппен 11 ай. Ұсталу мен тамақтандырудың жақсы жағдайында, ешқандай қасиеттер қысқартылмайды, ал қолайсыздармен ол 15-20 күнге созылады. Әдетте ашулану наурыз айының соңында басталады - сәуірдің басында басталып, мамырдың аяғында - маусымның басында, яғни, бұл, бұл салыстырмалы түрде жылы ауа-райының басталуымен. Табын кез келген кезең ішінде әрқайсысын зарандел алушыға дезинфекциялық ерітіндімен, қайшылар, стерильді қатал жіптермен және 5% йод ерітіндісімен қамтамасыз еткен жөн. Тұрақты құрамы бар, сақталу мерзімі өлі адамда, сабан төсегінде, марстен және жаңа туған нәрестенің ауруларының алдын-алуды қамтамасыз ететін тиісті санитарлық жағдайда болуы керек. Көптеген жүйелер бар барлық жүйелермен ашуланшақтық түнде, сыртқы ынталандырулар аз болған кезде және 20 - 40 минутқа созылады. Соңғы бие, әдетте, ұрықтың шығуынан кейін 10-30 минут бөледі. Қарулы амалиотикалық мембранадан босатылады, ал егер туылған кезде кіндік сымы кесілмесе, ол іштің қабырғасынан дезинфекцияланған қатал жіптен, кіндіктің ұшымен бұралған бірнеше секундқа бір стакан йод ерітіндісіне түседі. Үш далалық сымдағы іш қабырғасының ауданы да зарарсыздандырылады. Қырым дымқыл, аузы, құлағы, мұрындары шырышты, оларды шырышты шығарып, шырышты босатады және денені сүлгімен сүртеді. Бие әдетте ұрып-соғып, құлайды. Туғаннан кейінгі 0,5 - 1 сағаттан кейін бұл өте маңызды, ал туылғаннан кейін уыздың құлығаннан кейін. Егер қандай да бір себептермен көбік жатырды сорып алмаса, онда ол емізіктен ішектен мас болуы керек, ол әр 1 -1,5 сағатты ананың колострумымен мас болуы керек. Нығырласып, құлы ананы сорып бастады. Бірінші аптадағы құлыптың бөртпесі ананың орманынан толығымен сорып алуы, ол бие лактациясының қалыпты барына ықпал етеді. Шыны тазалағыштан кейін 1 -2 сағаттан кейін, бие жылы сумен суарылады және 6 сағаттан кейін аздап шөп береді - зығыр тұқымы, пияздың, планшет, планбадан немесе ботқа отвары. Сұлытан екінші секундта тамақтану ұсынылады - наразылықтан кейін үшінші күні. Бір аптадан кейін бие сүт безінің, оның ішінде сәбіз, қызылша қызылшасы, сүт бездерінің белсенділігін арттырады. Туғаннан кейінгі үшінші немесе төртінші күннен бастап туылған немесе төртінші күннен бастап бөренелер серуендеуге арналған мареспен шығарылады - алдымен 20-30 минут, содан кейін ұзағырақ - 1-2 сағатқа дейін. Қырым көбейіп жатқанда, ол үнемі жүреде болуы керек, өйткені ол күніне 20-30 рет сорады, сондықтан оны 20-30 рет, алайда, қашықтықтан жұмыс және жылдам жүру үшін бала емізетін марондар тағайындау мүмкін емес. Жатырда жұмыс істеген кезде, бордақылау үшін аялдамалар жасау қажет: алғашқы 2 айда - әр сағат сайын, ал болашақта - әр 2-3 сағат сайын. 5 -6 айдан кейін кедендік марстен ұрып-соғу ұсынылады. Таратқыштар көктерден бөлінеді және олар орындарда сақталады (әрқайсысы 2-ден 2-ге дейін) немесе топтардағы бөлімдерде; Балшық қабатында оксидтің құрбаны болған жөн. Оларды щеткамен тазарту керек, тұщы тазалағыштарды тазалап, дұрыс пішінді беріңіз, сонымен қатар арзандық пен тақырыпты қоюға және алып тастауға дағдыланған, сонымен қатар жүйелі жаттығулар қажет. Қарулы заттарды тамақтандыру әр түрлі және толық болуы керек. Көктемнің жылы күндерімен және өсімдіктердің пайда болуымен көбік Годдовиктер жайылымға (айғырларда және бөлек) шығарылады. Жануарлардың қолайсыздығынан қорғау үшін үш қабырғасы бар жеңіл шатырлар орнатылған. Жайылымда құлыптар концентраттармен қоректенеді және лизюз түрінде натрий тұзын береді. Фильмдер мен айғырлардың бір жасында олар бөлек жайсыз; Табысты жайылып, бірнеше гельдинг құлдырау табынға шығарылды. Әр түрлі тұқымдар мен тағайындаулардың өсіру кезінде 1,5 жасқа дейін 1,5 жасқа дейін көп нәрсе бар. Алайда, болашақта жылқылардың әр түрлі болуына байланысты, жас жануарлардың құрамы айтарлықтай айырмашылықтарға ие, өйткені ересектер жылқының физикалық дамуы мен еңбек қасиеттерінің қалыптасуы тиісті дайындыққа және оған байланысты рефлекстердің дамуына байланысты. Қораны үнемі желдетіп, мал ауруындажүргенде ішін кептіріп отыру. Оның ішкі ауасының таза болуына жағдайжасайды. Бірақ қорада ызғырың болмауы тиіс. Сондай-ақ қораның терезелерінқоршауға және көлеңкелеуге болмайды. Қораның ішіне күн сәулесі өтуі үшінкерегі әйнектерін үнемі сүртіп тұрған жөн. Төсеніш қорадағы малдыңсанитарлық – гигиеналық талаптарын жақсартуға, олардың жақсы жайғасуына,ауыз тиюден әртүрлі тері ауруларынан, жарақаттанудан қорғауға арналған.Төсеніш жақсы ылғал тартып көмір қышқылын, аммиакты, күкіртті су тегін жәнебасқа да зиянды газдарды сіңіретін малдың терісі мен түгін ластамайтын,жұмсақ әрі серпімді, улы және тікенекті шөптерден таза болуы тиіс. Шилер Р., Вахаля, Винш Я. 1969 айтуынша жылқының басқа малдан бастыайырмашылығы бұлшық еттерінің жұмысы болып табылады. Ол қасиеті ас қорытыужәне зат алмасуының ерекшеліктерін анықтайды. Жылқылар көмірсулықосылыстарды- углеводты әрбір 3 сағат сайын жұмыстан кейін шығындапотырады. Сондықтан жұмыс кезінде жылқыларды үстеме қоректендіру өтемаңызды. Жылқылардың қарны бір камералы, күйңс қайыратын малдардансалыстырғанда ірі азықтарды онша қорытып сіңірмейді. Жылқы асқазанғақажетті қоректік заттардың пайдалы жұмысқа аз ғана мөлшері шығындалады. Жылқы шаруашылығында атқоралық және табындық ұстау жүйелеріқолданылады. Біріншісінде жануарларды жеке немесе топтап ұстайды,айғырларды, құлыны бар асыл тұқымды биелерді, желіс тұқымды және жүргектұқымды жылқы жастарын, сондай–ақ жас жануарларды–тұрақтарда, жұмысжылқыларын байлауда, барлық топтар мен бағыттар жастарын-бөлімдердеұстайды. Жаз мерзімінде жылқылар тәуліктің едәуір бөлігін жайылымдардаөткізулері керек. Табындық жүйе өз алдына мәдени –табындық жәнежақсартылған табындық болып бөлінеді. Бірінші түрінде жануарлар басым түрде жайылымдарда ұсталады. Жылдыңаса суық кезендерінде оларды қораларда ұстайды. Жақсартылған табындықжүйеде жылқылар жыл бойы жайылымдарда ұсталынады. Мәдени-табындық жүйе кезінде құлындарды енелерінен 6-7 айлық жасындаайырады, ал жақсартылған табындық жүйеде 1 жасында айырады. Барлық ұстаужүйелерінде биелер жылдың бірінші жартысында құлындайды. Ат қора мен олардың ішкі жабдықтары технологиялық жобалау нормаларынасәйкесуі керек. Ат қоралар тік бұрышты, Г -тәріздес, П- тәріздес пішіндіетіліп салынады. Көбіне байлаулар мен тұрақтар екі қатарлы түрде ортасынаазықтандыру, қи шығару өткелі қалдырылып (ені 2,6 м жұмыс жылқылары, 3 масыл тұқымды жылқылар үшін) жасалынады. Жылқы зауыттарында бие қораларытұрақтары кейде ортасында орналастырылады. Жұмыс жылқыларына арналғанқораларда байлау, тұрақтар төрт қатарлы етіліп салынады. Бір қатарда 12тұрақ немесе 30 байлау орнынан астам болмауы тиіс. Ат қораның ортаңғыбойында кезекші бөлмесі, әбзелдер мен құралдар бөлмесі, азық қоймасы, аласыл тұқымды жылқылар қорасында манеж орналасады, манежді ғимарат бүйіріненжабдықтауға болады. Жас жылқыларға арналған қораларда азықтандыру, қи шығару өткелінің екіжағынан тұрақтар жасалынады, саны нормаланбайды. Мұндай қораның ортаңғыбөлігінде жануарларды ерттеу, жегу, жүргізуге арналған манеж жасалынады.Жас жылқылар қорасын бөліктерге бөледі. Әр бөліктен паддоққа шыға берісжасалынады. Қора бүйірінде төсеніш, құрал – жабдық, азық орындарыжасалынады. Ғимараттардың еденнен төбеге дейінгі биіктігі асыл тұқымды жылқыларқорасында 3 м, жұмысшы жылқылар мен тауарлы фермаларда 2,4-2,7 м (3мдейін), манежде 4,5м, қалың төсеніш қолданылатын топтап ұстау қораларында3,3 м дейін. Қабырға мен төбе беткейлері тегіс, ақшыл реңді, дезинфекциалауүшін жарамды болуы керек. Тұрақтарда ені бойынша науа түрінде жемсауыттар орналастырылады. Мұндай жемсауыт үстіне алмалы тор салынады, оны шөптер шашырамауы үшінжасайды. Жем сауыттың бір бөлігі құрама жемдерге арналады. Жемсауыттыңеденнен алғандағы биіктігі 1-1,1м. Құрама азықтармен азықтандырылған соң жұмысты 50 минуттан кейін, алаяқталғаннан соң 1-1,5 сағаттан кейін азықтандыру қажет. Ботулизм ауруыныңалдын алу үшін екпе дақылдардан (жүгері, күнбағыс) әзірленген сүрлемсабақтарының және тамыртүйінділерсіз дайындалуы, жермен ластанбауы керек. Жылқыларды тәулігіне 3 рет суарады, ал жазғы ыстық күндері және ауыржұмыс кездерінде 4-6 рет суарады. Жылқы шаруашылығы тәжірибесіндежылқыларды азықтандыруға дейін, немесе екі қабылдауда азықтандыруға дейінжәне кейін суарады . Қызып тұрған, терлеген жылқыға бірден суық су беруге болмайды,өйткені ол түйненулер мен тұяқтың ревматикалық қабынуын тудыра алады. Құлындау көбінесе ерте көктемде (наурыз-сәуір) өтеді, сондықтан атқоратемпературасы 6-10°С төмен болмағаны, үрме желдер болмағаны жөн. Қалыпты дамыған құлын туғаннан соң бірер уақыттан кейін аяғына тұрып,енесінің емшегін табуға тырмысады, бұл әрекетіне жәрдем көрсету керек.Құлын туғаннан соң 30 минуттан 1 сағатқа дейін уыз қабылдауы керек. Бекігенсоң, олар өздігінен емеді. Тоңғағы (алғашқы нәжісі) түспеген кезде жылы сумен клизма жасалынады. Құлындарды суықтан, ылғал мен үрме желдерден қорғайды, құрғақ, таза, жұмсақтөсенішпен қамтамасыз етеді. Құлындағаннан 5-күннен соң құлынды биені алғашқыда 30-40 минутқа,сосын бірте-бірте ұлғайтып, серуендетеді. Жылы ауа - райы қалыптасысымен құлынды биелерді шөбі шүйгін, құрғақжайылымдарда ұстау керек. Бұл жас жануарлардың ауруларға төзімділігініңжоғарылауына, ішкі ағзалары мен бұлшық еттерінің жақсы дамуына ықпалынтигізеді. Құлын енесін тәулігіне 20-30 рет емеді, сондықтан емізетін биелердіжұмысқа пайдаланбаған жөн. Пайдаланылатын биелерден құлындарды 5-6 айлықжасында, бірте-бірте емес, бірден, ал асыл тұқымды бие құлындарын 8 айданбұрын емес уақытта айырады. Айырған соң еркек құлындарды ұрғашыларынанбөлектеп, тұрақтарда (екі-екіден) немесе топтап (балшықты еденді ұсталғаныжөн) ұстайды. Табынды жүйе кезінде еметін құлындарға аса назар аударуқажет. Құлынды биелерге шөбі құнарлы жайылымдар бөлінеді. Шөп қуара бастаған кезеңдерде құрама жемдермен үстеме азықтандырулардыұйымдастырады. Мұндай жағдайларда айыру кезде немесе көктемде орындалады.Айырған құлындарға ен-белгілер салып, жүген ноқта, байлау, жетектеугеүйретеді. 1,5 жасқа дейін түрлі тұқым, бағыт құлындарын бірдей деугеболатын жағдайларда өсіреді. Малшаруашылық нысандарын орналастыру аумақтарын қолданыстағы аудандықжоспарлау жобасына, ұйымдастыру-шаруашылық құрылым жоспарына, ескертулергежәне мекен-жай жобаланымына сәйкес таңдайды. Құрылыс телімі биік, жауын-шашын, ерінді сулармен басылмайтын, жерасты сулары төмен орналасқан,беткейінен 2 м жақын емес болуы тиіс. Өндірістік кәсіпорындарға шаққанда жел жағынан, мекен-жайлар мендемалыс орындарына орай ық жағынан орналастырылуы қажет. Телім ветеринарлық-санитариялық тұрғыдан сау, яғни қолайлы болуы керек. Басқаша айтқанда,бұрынғы мал молалары, тері өңдеу зауыттары, тазарту құрылымдары орындарындасалуға болмайды. Телімдер желденетіндей болулары керек. Телім менжайылымдар арасынан теміржол, автокөлік жолдары өтпейтіндей, су ағымдары,ор-шұңқырлар болмайтындай жасалғаны жөн. Малшаруашылық нысандарын мекен-жайлардан санитарлық-қорғау аймағымен бөлектейді. Санитариялық-қорғау аймағына мал шаруашылығының сыртқы қабырғаларынемесе олардың қоршауы мен аймақ (мекен-жай) аралығындағы аумақ енеді. Бұлаймақ тұрғындардың малдарынан фермаға немесе кешенге жұқпалы ауруларенуінен қорғайды және мал шаруашылығы мекемелерінің кейбір зияндыжайттарының (шаң, микроорганизмдер, жағымсыз иістер) тұрғындар мекенінеәсерінен қорғайды. Малшаруашылық кешендері мен құс фабрикаларын оларғақызмет көрсетпейтін елді мекендерден - 3 км кем емес, қалалардан, өндірісмекемелерінен, демалыс орындарынан - 5 км, өзен-көл, өзге су қоймаларынан 2км кем емес қашықтықта орналастыру керек. Малшаруашылық ғимараттарында оңтайлы микроклимат қалыптастыру құрылысматериалдарының гигиеналық қасиеттері мен сыртқы қоршаулардың жылуұстағыштығы сапасына байланысты. Малшаруашылық ғимараттары қыста құрғақ,жарық жылы, жазда салқын болатындай етіп салады. Құрылыс үшін айтарлықтайарзан және ұзаққа шыдамды материалдар пайдаланылады. Гигиеналық тұрғыдан олардың жылу өткізгіштігі, жылу сыйымдылығы, жылусіңіруі, гигроскопиялығы, бу өткізгіштігі, ауа өткізгіштігі маңызды. Жылу өткізгіштік – материалдың жылуды өз бойының бір беткейіненекіншісіне беру қасиеті. Жылу сыйымдылық – материалдың қыздырған кезде қандай да бір жылумөлшерін сіңіру қасиеті. Жылу сіңіруі – бұл материалдың беткей температурасы ауытқыған кездежылу сіңіру қасиеті. Материалдың жылу сіңіруі неғұрлым көп болса, соғырлым ол жануарденесінен көп мөлшерде жылу сіңіреді (еденде жатқанда т.с.с). Мәселен, малденесінен жылу сіңіру кірпіш еденде (жылу сіңіру коэффициенті 8,05) ағашеденнен 2 есеге төмен көп (3,90). Гигроскопиялық – материалдың өз бойына су мен ауадағы су буларынсорып, ұстау қабілеті. Бу өткізгіштік – бұл материалдың су буларын өткізу қабілеті. Мысалы,рубероидтың су өткізгіштігі аз, рубероидтың бу өткізгіштік коэффициенті0,08к 102, кірпіш қалауда 1,4х102. Әдетте, төсеніш ретінде сабан, құрғақ ағаш үгінділері, шымтезекпайдаланылады. Құрғақ ағаш үгінділері ылғал сіңімді, алайда, тыңайтқышретінде аз сапалы. Канализация – жануарлар тұрған орындардан сұйық нәжіс, зәрлердішығаруға арналған зәр ағуы үшін едендер 1м тұрақ ұзындығына 2-3см еңкішболуы керек, сондықтан тұрақ бойымен сұйық нәжіс, зәрлер ағуы, жиналуы үшінқи жинағыш өзектері жабдықталады, олар да еңкіш орналасады. Сұйық фракциятұрбалар арқылы жинақталу орындарына түседі, олар ғимараттан тыс жердеболады. Сұйық нәжіс, зәр жинағыштарында гидравликалық жабындылар болуыкерек, олар қора-жай ауасына улы газдар түсуін болдырмайды. Қи науаларынанқиды транспортерлер көмегімен шығарады. Торлы едендер пайдаланған кезде, астынан қи каналдары жабдықталады.Зәр мен нәжіс еден саңылаулары арқылы каналға түсіп, жинақталады да біреруақыттан соң шығарылады. Сондықтан адамдар мен жануарлар денсаулығы жайындақамқорлық ойлау мақсатындағы қиды сақтау және залалсыздандырудың ең сенімдіәдісі-оны биотермиялық өңдеу болып табылады. Қорытынды: Қазақтар жүйрік аттарды тұлпар, сәйгүлік, арғымақ деген. Қандай тұлпар аттар болғаны қазақтың көптеген аңыз, эпос жырларында керемет суреттеледі. Мәселен, Қобыланды батырдың Тайбурылы, Алпамыстың Байшұбары, ХІХ ғасырдағы тұлпар аттың ардақтысы Саңырақтың Құлабестісі, Ақан серінің Құлагері т.б. Көшпелілердің, соның ішінде қазақтардың төрт түлік малдың ішінде жылқыны көне заманнан бастап өсіргені тарихтан белгілі. Жаугершілік заманда атқа мінген ата-бабаларымыз жаудың жаяу әскерден жасақталған қолын күйрете жеңіп отырған. «Ер қанаты – ат» деген қағиданы берік ұстанған бабаларымыз жылқы өсіруге ерекше ден қойған. Оның үстіне жылқы малы көшіп-қонуға ыңғайлы, мініске төзімді, өз аяғынан жайылады, күтімді көп тілемейді. Еті дәмді, сүті шипалы. Қазақ төрт түліктің ішінде бірінші жылқыны байлыққа санаған. Осы үшін қазақ қоғамында жылқының орны ерекше. Сондай-ақ туылған құлын кезінен бастап ерекше күтіммен қамқоршылық жасаған. Сондықтан елімізде қазіргі таңға дейін атбегілік ерекше орында. Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 7. Кузнецов А.Ф., Муромцев А.Б., Семенов В.Г. Практикум по гигиене животных. СПб.: ООО «Квадро», 2014. - 384с. 8. Манкибаев А.Т. Түйе гигиенасы және түйе өнімдерін ветеринариялық-санитариялық сараптау. Оқу құралы. Алматы: ҚазҰАУ. «Айтұмар», 2016. - 264 б. 9. Садуов М.С. Зертханалық іс. Оқулық. ҚР Білім және ғылым министрлігі.- Алматы: «TANDEM-2», 2016.- 464 б. 10. Таңатаров А.Б., Әлпейісов Ш.Ә., Дабжанова С.Т. Құс шаруашылығы.- Алматы: «Нур-Принт», 2008.- 270 с. 11. Исхан Қ.Ж. Ат спорты. Оқу құралы. Алматы: ҚазҰАУ. «Айтұмар», 2016. - 336 б. жүктеу/скачать 1,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу: