Жас ғалымдардың VII халықаралық Ғылыми конференциясының материалдары 25-26 сәуір 2011 жыл

 
101 
«Казахстан  -  страна  душевного  спокойствия».  Земной  уголок  для  душевной 
гармонии  в  нашем  мире  мечтают  найти  многие.  Об  этом  задумывались  еще  философы 
древности. Легенда многих тюркских народов, старец Коркыт-Ата, посвятил этому всю свою 
жизнь.  Он  нашел  землю  обетованную  на  территории  современного  Казахстана 
(http://www.kazakh.ru/news/articles/?a=1521). 
«Казахстан - родина космического оружия». Космический авторитет нашей страны 
ковал  не  только  космодром  Байконур.  В  шестидесятых  годах  прошлого  века  на  полигоне 
Сарышаган  советские  военные  проводили  уникальные  испытания  нового  космического 
оружия. Проект носил название  «Терра-3». Советская империя строила свой гиперболоид  - 
гигантскую  лазерную  установку.  Лазер  мог  слепить приборы  наводки  и  наблюдения  врага, 
выводить  из  строя  приборы  ночного  видения  на  чужих  танках.  С  помощью  портативных 
приборов  можно  лишать  зрения  солдат.  Американцы  еще  только  работают  над  таким 
оружием,  а  под  Сарышаганом  местные  жители  разбирают  уникальное  оборудование  на 
цветной металл. И аналогов этим конструкциям в мире нет до сих пор. 
Картофель «Тохтар». Уникальный сорт картофеля «Тохтар». Названный так в честь 
Тохтара  Аубакирова,  который  вывел  его  на  космической  орбите  по  научному  заданию 
кандидата  биологических  наук,  доцента  Евразийского  национального  университета 
Турпановой  Раузы  Масгутовны,  автора  данного  сорта  (выражаем  благодарность  ученой 
нашего  университета  за  ряд  консультаций).  Этот  картофель  не  имеет  аналога  в  мире  по 
таким  качествам,  как  сопротивление  внешним  воздействиям.  Его  можно  было  бы 
выращивать в тех регионах, где картофель никогда и не рос.  
Мало сделать открытие - надо его еще и внедрить.  
«Казахстан  -  родина  мантов».  Казахстан  подарил  всему  миру  свои  знаменитые 
манты.  Манты  готовят  на  пару  в  специальной  кастрюле-мантоварке,  иногда  называемой 
«мантышницей» (что поделать, русского аналога этой посуде, имеющей одно-единственное 
назначение,  не  нашлось).  Ее  единственно  правильное  название  -  каскан.  Точнее,  так 
именуются решетки, на которые кладутся манты. 
«Страна древнего искусства». Особое место в истории мирового искусства занимает 
уникальный  «звериный  стиль»,  формирователями  которого  являются  племена  саков, 
населявших обширные степные просторы Казахстана в VIII-IV веках до нашей эры. Мировой 
интерес,  вот  уже  на  протяжении  сорока  лет,  вызывает  восхитительная  одежда,  состоящая 
сплошь  из  золотых  украшений,  одеяния  «Золотого  человека»,  в  ней  насчитывается  более 
четырех тысяч золотых пластин, выполненных в сакском «зверином» стиле. Это - комплекс 
выдающегося высокохудожественного и своеобразного произведения ювелирного искусства 
раннего  железа,  аналогов  которого  в  мире  нет.  «Золотой  человек»  известный  всему  миру, 
сформировался в качестве бренда. 
Образы  «неведомой  страны»,  загадочного  края»  -  все  это  имеет  символическую 
окраску  и  формирует  впечатления.  Визуальные  образы  закрепляются  при  помощи 
материальных свидетельств - фотографий, открыток, фильмы, карты, сувениры и т. д. 
Актуализации  образа  Казахстана  может  способствовать  использование  арсенала 
современной  массовой  культуры,  в  частности,  производство  и  продвижение  на 
национальные и международные телеканалы художественных, документальных фильмов или 
телесериалов, посвященных историческим событиям, происходившим на территории страны. 
В  том,  что  подходящие  сюжеты  найдутся,  сомневаться  не  придется.  Так  же  размещение  в 
международных  СМИ,  Сети  Интернет  реклам  национальных,  природных  колоритов,  в 
частности, объектов брендинга, открытие сайтов. 
Так  же  следует  учитывать,  что  имиджевая  политика  страны  может  быть  успешной 
только  в  случае  ее  направленности  не  только  вовне,  но  и  внутрь  государства  -  на  его 
население.  В  связи  с  этим  реализуемые  в  настоящее  время  программы,  направленные  на 
развитие  регионального  патриотизма,  повышение  сплоченности  и  позитивного 
самовосприятия  жителей  региона,  должны  быть  скоординированы  с  продвижением  нового 
бренда региона.  

 
102 
Развитие  у  жителей  региона  чувства  региональной  идентичности  и  регионального 
патриотизма  является  неотъемлемой  частью  процесса  брендинга.  Именно  региональный 
патриотизм  может  стать  лучшим  источником  непрерывной  подпитки  территориального 
бренда  не  только  общей  поддержкой,  но  и  новыми  креативными  решениями.  При  этом 
крайне важно учитывать, что мнение населения о собственном регионе представляет собой 
естественную,  неизбежную  и  неподкупную  экспертизу  территориального  бренда  с  точки 
зрения его правдивости, соответствия реальности. Жители, от бизнесменов, ведущих связи с 
партнерами  за  пределами  региона,  до  пенсионеров,  ведущих  переписку  с  родственниками, 
товарищами,  и  старшеклассников,  выбирающих  будущее  место  учебы,  работы  и 
дальнейшего  проживания,  являются  практически  неисчерпаемым  ресурсом  вирусного 
распространения сведений о реальном положении дел на территории.  
Все  оговоренные  идеи  должны  и  могут  быть  реализованы  в  различных  имиджевых 
продуктах.  На  базе  кафедры  физической  и  экономической  географии  Евразийского 
национального  университета  за  счет  мощнейшего  умственного  и  интеллектуального 
потенциала профессорско–преподавательского состава имеется возможность создания такой 
имиджевой продукции, как карты, туристские проспекты, буклеты, путеводители, каталоги, 
кадастры, сувенирные печатные географические продукции, энциклопедии. 
В своей работе мы ставили цель - рассмотреть понятие брендинг территории в теории, 
используя  мировой  опыт,  анализировать  состояние  брендинга  в  Казахстане,  и,  наконец, 
разработать некоторые идеи для создания бренда Казахстана и способы его продвижения. В 
процессе научного исследования были получены следующие теоретические и практические 
результаты: 
1.
 
Территория  Казахстана  обладает  уникальным  комплексом  природных  историко-
культурных  объектов,  географических  ресурсов,  человеческого  потенциала,  которые  могут 
свободно  обеспечить  наличие  у  Казахстана  успешнейшего  конкурентоспособного 
национального бренда. 
2.
 
Одним  из  наиболее  эффективных  путей  использования  изученных  объектов 
является  их  масштабное  вовлечение  в  средства  массовой  информации,  познавательные 
энциклопедии, справочники, материалы для экскурсий и т.д. 
3.
 
Базовым  компонентом  имиджевого  продукта  могут  стать  экологические, 
приключенческие,  спортивные,  ландшафтные,  экстремальные  туры,  так  как  регион 
располагает  уникальными  ландшафтами,  увлекательные  материалы  о  них,  об  известных 
личностях,  сыгравших  большую  роль  в  формировании  популярности  страны  (Абу  Наср 
Мухаммад  ибн  Мухаммад  ибн  Тархан  ибн  Узлаг  Аль-Фараби.  Акан  Серы,  Коркыт  Ата, 
Нурсултан Назарбаев, Роза Багланова. Тохтар Аубакиров и многие другие), так же имеется 
множество тем, способных произвести незабываемые впечатления. 
4.
 
Территория  области  с  древних  времен  вовлечена  в  субрегиональные, 
трансконтинентальные  коммуникации  в  силу  своего  геополитического  положения, 
связывавшего  Азию  с  Европой.  По  территории  региона  проходит  отрезок  Великого 
шелкового пути. Данный факт можно расценить как важное условие брендинга страны в его 
историко-культурной составляющей. («Казахстан - отрезок Великого шелкового пути»). 
5.   В  регионе  имеются  все  предпосылки  для  создания  уникального  бренда.  К 
ведущим из них можно отнести 1) уникальную двуглавую Белуху, о которой биоэнергетики 
говорят, что она является проводником светлой энергии, связующей нитью между Землей и 
Космосом. Многочисленные знаки указывают на то, что вход в потаенную Шамбалу нужно 
искать  отнюдь  не  в  Гималаях,  а  именно  на  Алтае;  2)  гору  Казыгурт,  имеющую  особый 
священный  «статус»:  по  местным  легендам  именно  к  ней,  а  не  к  Арарату  причалил  Ноев 
ковчег;  3)  объекты  материальной  и  нематериальной  культуры,  имеющих  отношение  к 
личности  Коркыт  ата,  музыканта,  мыслителя,  философа  древности,  место  рождения, 
жизнедеятельности  которого  оспаривает  весь  тюркоязычный  мир,  Чингис  хан,  тайна 
захоронения  которого  насчитывает  почти  восемь  столетий,  а  многие  прямые  и  косвенные 
факты  свидетельствуют  в  пользу  того,  что  Чингисхан  похоронен  на  территории 

 
103 
Жезказганского  региона  Карагандинской  области  на  берегу  реки  Каракенгир  Республики 
Казахстан и т.д. 
6.  Объекты нематериальной  культуры как компоненты культурного наследия также 
разнообразны  и  имеют  довольно  высокий  экономический  потенциал  для  таких  видов 
деятельности  как  творчество  и  искусство,  редакционно-издательская  деятельность, 
производство сувенирной и пропагандистской продукции. 
7.  Разработаны  проекты  информационно-справочной  продукции  по  пропаганде 
Казахстана в регионе и мире.  
 
Литература 
1.
 
Багиев Г.Л. «Маркетинг».-Москва:«Издательство «Экономика»»,1999.-с.473; 
2.
 
Е. А. Джанджугазова «Маркетинг туристских территорий».- Москва, 2006г.; 
3.
 
В.Л. Бабуров, Ю.Л. Мазуров «Географические основы управления».- Москва, 2000г; 
4.
 
Ю.Н. Гладкий, В.Д.Сухоруков «Общая экономическая и социальная география 
зарубежных стран».- Москва, 2006г. 
 
 
ӘОЖӘОЖ338.45:622.33(574)(091) 
 
ҚАЗАҚСТАННЫҢ КӚМІР АЛАПТАРЫНЫҢ ШЫҒУ ТАРИХЫ МЕН ДАМУ 
БОЛАШАҒЫ 
 
Байтасова А.Қ. 
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҦУ, Астана қаласы 
Ғылыми жетекшісі – г.ғ.к. Ауэзоа З.Т. 
 
Cуда  және  жер  бетінде  ӛсетін  ӛсімдіктердің,  әсіресе  ағаштардың  жер  қыртысында 
кӛміліп  қалған  қалдықтарынан  физикалық,  химиялық  және  биохимиялық  ӛзгерістердің 
нәтижесінде    пайда  болған  қатты  заттар  лигнит,  қоңыр  кӛмір,  тас  кӛмір    және  антрациттер 
болып бӛлінеді. Себебі олардың қҧрамы сол топтарға сәйкес органикалық заттардан тҧрады. 
Жер қыртысында болатын  метоморфизмдік процестердің әрбір сатыларына сәйкес тас кӛмір  
бірнеше  топқа  бӛлінеді,  олар:  ҧзын  жалынды,  газды,  газды-майлы,  майлы,  майлы-коксты, 
қҧнарсыз, жартылай антрациттер, антрациттер. Жалпы тас кӛмірдің химиялық қҧрамында 75-
97%  кӛміртегі,  1,5-6  %  cутегі,  4-14%  оттегі,  4%  шамасында  кҥкірт,  5  %    азот,  4-14  % 
дымқылдық болады. 
Қазақ даласында кӛмір кендері  девон, карбон, пермь, триас, юра, бор және палеоген 
дәуірлерінде  пайда  болған  шӛгінді  жыныстар  арасында  кездеседі.  Солардың  палеозой 
заманына жататыны – тас кӛмір , ал кайнозой заманына жататыны (триас, юра, бор) - лигнит 
деп  аталады.  Тас  кӛмірдің  молырақ  кездесетін  (65  пайыздай)  тҥрлері    карбон  немесе  тас 
кӛмір дәуіріне жатады. 
 Кезінде Қарағанды тас кӛмір бассейні одақ бойынша ҥшінші кӛмір ошағы деп аталды. 
1833 жылы ашылған бҧл кен орынның тарихы қойшы Апақтың есімімен тығыз байланысты. 
Ол қаратастарды қапқа толтырып, ҥйіне әкеліп отын ретінде пайдаланады. Бҧл хабар елден 
елге  тарай  келіп  тау-кен  ӛнеркәсібінің  кӛпесі  Н.А.Ушаковқа  жеткен.  Сӛйтіп  ол  бҧл  орынға 
келіп, 1847 жылы кӛмір кенін ашқаны жайлы мәлімдеме жасаған. 1848 жылы ол он шаршы 
шақырымдай  жерді  арендаға  (уақытша  пайдалануға)  алған.  1856  жылы  Рязанов  дген  кӛпес 
екеуі  жергілікті  байлардан  Қарағандының  114  шаршы  км  жерін  250  сомға  сатып  алған. 
Осылайша сатып алынған жерлерден екі кӛпес кӛмір ӛндіруге кіріскен [1,2]. 
Кӛмірді ӛндіру мәселесі 1856 жылдан басталған, ал 1870 жылы не бары тӛрт кішкене 
шахтадағы 7 штольнядан (кӛмірді не руданы қуалай кӛлденең қазылған ҥңгір) кӛмір алынған. 
1908  жылға  дейін  Қарағанды  кӛмірін  қапқа  салып  тҥйеге  теңдеп  және  арбамен  Спасск 
заводына,Ӛспен  мыс  руднигіне  және  Сарысу  байыту  фабрикаларына  жеткізіп  отырған. 

 
104 
Қашықтығы  40  километрден  астам  жерге  кӛмірді  бҧлай  тасу  кӛпестерге  қымбатқа  тҥсіп 
тиімсіз болған. Сондықтан да Рязанов ӛз ҥлесін Спасскідегі мыс қорытатын заводтың иелері - 
ағылшындарға  сатқан.  Тас  кӛмірдің  жаңа  қожалары  –  ағылшындар  бҧл  маңда  темір  жол 
салған. Оларда мҧнда жарытып кӛмір ӛндіре алмапты.  
Белгілі геолог А.А.Гапеев басқарған зерттеушілер 1920 жылы Қарағандыға барып, бҧл 
тӛңіректе  байлық  қоры  мол  екенін  анықтайды  және  қосымша  ондаған  ірі  шахта  ашу  керек 
деген  тҧжырымға  келеді.  Орал-Кузнецк  комбинатының  салынуына  байланысты  және  оған 
Магнитогорскіден  гӛрі  Қарағандының  жақын  екені  ескеріліп  ,1930  жылы  кӛмір  қорын 
барлайтын  алғашқы  скважиналар  бҧрғыланған.  1931  жылы  бҧрғыланған  скважиналардың 
ізімен Қарағандыда  ірі-ірі  шахталар  салу  жӛнінде  Совет  ҥкіметінің қаулысы  шықты,осыған 
байланысты  Қарағанды-Ақмола-Петропавл  темір  жолын  салу  жҧмыстарыда  қолға  алынған. 
Қарағандыдағы  алғашқы  20  шахтаның  орындары  белгіленіп  ,оларды  салу  жҧмыстары 
басталған.  Сол  жылдары  Қарағандыда  тҧрақты  геология  мекемесі  ҧйымдастырылған.  Бҧл 
мекеменің  басты  міндеті  –  салынған  шахталар  ҥшін  кӛмір  кені  алаңын  барлау,оның  қорын 
есептеу және су іздеу, қҧрылыс материалдарын (кірпіш қҧятын саз,ірі және қиыршық тастар, 
әктас,  отқа  тӛзімді  заттар  т.б.)  іздестіру  және  барлау  жҧмыстары  болатын.  Қарағандының 
жаңа тарихы міне осылай басталды. Зерттеу жҧмыстарының нәтижесінде жҥзден астам кӛмір 
қабаттары бар екені анықталды. Кейбір кӛмір  қабаттарының қалыңдығы 20  метрден асады, 
демек бҧл оның ірі кӛмір қоймасының бірі екенін дәлелдесе керек. 
Қазіргі  Қарағанды  кӛмір  бассейні  ендік  бойымен  ҧзындығы  100  км,ені  30  км-ге 
созылып жатыр. Кӛмір қабаттары алғашқы және орта карбон дәуірінде пайда болған шӛгінді 
жыныстардың аралығында қалыптасқан. Карбон дәуірінде пайда болған кӛмір қабаттарының 
саны 80-ге жуық, оның 54-інде жҧмыс істелуде,олардың қалыңдығы 1-8 метр аралығында,тас 
кӛмірлері кокстелінеді және энергетикалық болып келеді [2,4]. 
Кӛмір  қызулығы  жағынан    Кузбасс  және  Донбасс  кӛмірлерінен  қалыспайды.  Оның 
қҧрамында кҥкірт пен фосфор аз, сондықтан бҧл кӛмір жоғары сапалы қҧрыш қорытуға ӛте 
тиімді. Кҥлі 23-27 %, ал ҧшпа заттарының мӛлшері 36%, сондықтан ол химия ӛнеркәсібінде 
кең  тҥрде  пайдаланылады.  Әсіресе  юра  дәуірінде  жаралған  кӛмір  ӛте  пайдалы,  оның 
қҧрамындағы ҧшпалы заттар 40 % асады . 
Бҧл  кҥнде  Қарағанды  кӛмір  бассейнінде  40-тан  астам  ірі  шахта  жҧмыс  істейді. 
Аймақтың шапшаң игерілуіне бірден-бір себепкер болған оның мол табиғи байлықтары еді. 
Сонау  жиырмасыншы-отызыншы  жылдарда  А.А.Гапеев,  Н.Г.Кассин,  Н.И.Наковник, 
М.П.Русаков,  Қ.И.Сәтбаев  тәрізді  есімдері  бҥгінде  кеңінен  танымал  геологтар  Орталық 
Қазақстан  аймағының  кен  байлықтарын  зерттеді.  Жиырмасыншы  жылдардың  басында-ақ 
Қоңырат,  Жезқазған,  Семізбҧғы,  Ӛспен  және  басқа  жерлерде  тҥсті  металдардың  мол 
қорының бары анықталған. Соғысқа дейінгі кезең ішінде жаңадан ашылған кӛмір және тҥсті 
металл  кен  орындарының  негізінде  Орталық  Қазақстанда  Қарсақбай,  Балқаш  мыс  қорыту 
зауыттары салынды. Жезқазған, Қоңырат рудниктері, Қарағанды кӛмір бассейні игерілді. 
Еліміздің  экономикасында  Орталық  Қазақстанның  алатын  орны  ерекше  екендігі  сол 
кезде-ақ  белгілі  болған.  Бҥгінде  біздің  аймақта  67  бірлескен  және  шетелдік  кәсіпорындар 
жҧмыс  істейді.  Облыс  экономикасына  "Испат-Кармет",  "Қазақмыс",  "Қарағанды-Пауэр", 
"Накоста"  сияқты  кәсіпорындар  елеулі  ҥлес  қосты.  Қарағандыда  экономиканың  нақты 
секторы дамып келеді. Облыстың 137 ӛнеркәсіп кәсіпорны "Миттал Стил Теміртау" АҚ-мен 
және  "Қазақмыс  корпорациясы"  ЖШС-мен  импортты  алмастырушы  ӛнімдерді  жеткізіп 
берудің 17 миллиард теңгелік келісім-шарттарын жасасты.  
 Қарағанды  облыстарының  кәсіпорындары:  «Миттал  Стил  Темиртау»  ААҚ  Кӛмір 
департаменті  (12,3%)  және  «Қазақмыс»  корпорациясының  «Борлы»  Кӛмір  департаменті 
(8,7%). Оларға республикадағы кӛмір ӛндірілімінің 87,7% келеді. 
Қазақстандағы  2-ші ірі кӛмір кен орнының бірі Екібастҧз кӛмір кен орнының ашылу 
тарихы  1876  жылы  Қосым  Пішембаев,  елден  кетіп  кӛпес  орыстарға  жалданып    жҧмыс 
істеген.  Оның  міндеті–даладан  кен  іздеп,  табылған  кеннің  орнына  сол  орыс  кӛпестерінің 
аттары  жазылған  қағазды  кӛмеді.  Осындай  бір  сапарында  ол  Керекудегі    (Павлодардағы) 

 
105 
Деров  деген  кӛпестен  шығып  келе  жатып  жолда  кездескен  сортаң  тҧзды  кӛлдің  тҥстік 
батысында  шығып  жатқан  кӛмі  рге  кӛзі  тҥседі.  Ол  кезде  бірталай  кен  тҥрлерін  ажырата 
білетін Қосым оның тас кӛмір екенін анықтаған, одан соң кӛпестен алған белгіні сол жерге 
кӛміп, ҥстіне ӛз белгісін қойған. Павлодардағы алғашқы шахта Қосым шахтасы деп аталған. 
1913  жылдан  бастап  Екібастҧз  ағылшындардың  «Қырғыздағы  тау-кен  акционерлік 
қоғамы» атты компаниясына қарайды. Олар жылына 150 тонна кӛмір ӛндіреді, темір жолмен 
Ертіске жеткізіп отырады. Бҧл кӛмірді пароход иелері сатып алған. 
Ҧлы  Отан  соғысынан  кейін    бҧл  жерлердің  ірі  кӛмір  бассейні  екені  бҧрынғыдан  да 
айқындала  тҥсті.1954  жылы  24  желтоқсанда  Мемлекеттік  комиссия  жылына  ҥш  миллион 
тонна кӛмір ӛндіретін бірінші кӛмір разрезін бірінші пайдалануға беру беру жайлы актіге қол 
қойды,  Оралдың,  Сібірдің,Қазақстанның  ірі  ірі  ГРЭС  тері    Екібастҧздың  арзан  кӛмірімен 
жҧмыс  істеді.  Бҧл  кҥнде  «Екібастузуголь»  бірлестігінің  қарамағында    бірнеше  ірі  ӛндіріс 
орындары  бар.  Солардың  ішінде  «Богатырь»,  «Центральный»,  «Западный»,  «Северный» 
және  «Южный»  сықылды  разрездерді  ерекше  атап  ӛткен  жӛн.  Бҧлардағы  карьер  террасы 
(ашық  карьерлердегі  кӛмірді,  не  руданы  ӛндіру  ҥшін  жасалған  сатылы  алаңдар) 
кертпештерінен  ӛтетін  темір  жолдың  ҧзындығы  700  км  ден  асады.  Сол  жолмен  ҥлкен 
думпкарлар (аудармалы вагондар) арқылы минут сайын жер бетіне 60 тонна кӛмір, 50 текше 
метр тау жыныстары шығарылып отырады[3,5]. 
Екібастҧз кӛмірінің кӛп жылдар бойы толық қуатында пайдаланылмай келуінің басты 
себебі су мәселесі еді. 
Қазіргі  кезедегі  кӛмір  бассейнінің  жоғарыдан  қарағандағы  қӛрінісі  ассиметриялы  
мульда (ортасы тең емес астау) тәрізді. Оның ҧзындығы солтҥстік батысқа қарай 13 км,ені 5 
км  ,тереңдігі  2  км.  Кӛмір  қабаттары  алғашқы  және  орта  карбон  ғасырларында  жасалған 
қҧмтастар (аргилиттер) сияқты шӛгінді жыныстар аралығында кездеседі. Ӛндірістік маңызы 
бар жақын жатқан ҥш қабаттың қалыңдығы 160-180 м.  
Қазір  Қазақстан  әлемдік  рыноктағы  ірі  кӛмір  ӛндірушілердің  ондығына  кіреді,  ТМД 
елдері  арасында  кӛмір  қоры  және  оны  ӛндіру  жӛнінде  ҥшінші  және  жан  басына  шаққанда 
кӛмір ӛндіру бойынша – бірінші орын алады. Қазақстандағы ірі кӛмір ӛндірушілер, Павлодар 
облысының  кәсіпорындары:  ТОО  «Богатырь  Аксес  Кӛмір»  (жалпы  республикалық 
ӛндірілімнің  42,8%),  «Евразиялық  энергетикалық  корпорациясы»  ААҚ  Восточный»  қиығы 
(20,7%), «Майкубен-Вест» ЖАҚ (3,3%, соның ішінде 96,6% жалпы республикалық тас кӛмір 
ӛндірілімі).  Богатырь  Аксес  Кӛмір  -  Қазақстан  кӛмір  ӛнеркәсібінің  жетекшісі.  Бҧл  кӛмір 
ӛндіретін рентабельді кәсіпорын. Ӛз қызметін бастағаннан бері компания 200 млн. тоннадан 
астам кӛмір ӛндірді.  
Майкҥбі  кен  орны  Екібастҧздан  оңтҥстікке  қарай  40  км  қашықтықта  орналасқан. 
Оның кӛмірін тҧрғын халықтар ерте кезден пайдаланып келген. Майқайың ӛндірісін токпен 
қамтамасыз ету ҧшін салынған ЖЭО та осы Майкҥбі кӛмірін пайдалануда. Кейінгі жылдары 
Майкҥбіде  бірнеше  тонна  кӛмір  қоры  бар  екендігі  анықталды.  Бҧл  кӛмірдің  кҥлі  аз,  тас 
кӛмірге толық айналмаған қоңыр кӛмір болып табылады.  
Кӛмір  бассейні  астау  тәріздес  синклинальді  қҧрылым  тҥзетін  шӛгінді  жыныстар 
аралығында орналасқан. Ендік бойымен оның ҧзындығы 70 км,кӛлденеңі 16 км. Бассейндегі 
кӛмірлі қабаттың жалпы қалыңдығы 1000 метр.Бҧл шӛгінді жыныстар соңғы триас пен юра 
аралығындағы  мерзімде  пайда  болған.  Оның  дені  малта  тастар  мен  қҧм  тастар.  Кӛмір 
қабаттарының жалпы қалыңдығы 110 м, олар жеті қабаттан тҧрады. 
 Майкҥбі кӛмір қоры 10 миллиард тоннадан асады деп есептелуде. Зертеу нәтижесінде 
бҧл  кӛмірдің  жоғары  мӛлшерде  жылу  (7000-7400  калория)  беретіні  анықталды.  Сонымен 
Майкҥбі  кӛмірі  жартылай  кокс  алуға  және  энергогазхимиялық  шикізат  ҥшін  ӛте  қолайлы. 
Қӛмір  қабаттарының  қалыңдығы,кҥлінің  аздығы,  және  оны  ашық  карьер  арқылы  ӛндіруге 
болатындығы бҧл тӛңіректегі кӛмірдің ӛзіндік қҧны арзанға тҥсетіндігін дәлелдейді[4,5]. 
Тас  кӛмір  мен  қоңыр  кӛмір  кендері  Торғай  ойпатында,  Зайсан  тӛңірегінде,  Арал 
маңайында,  Маңғышлақта,  Оңтҥстік  және  Орталық  Қазақстан  жерлерінде  де  кездеседі. 
Расталған кӛмір қоры бойынша Қазақстан әлемде 8 орында тҧр және жер асты қойнауында 

 
106 
жалпы  әлемдік  қор  кӛлемінің  4%  бар.  Ӛнеркәсіп  ҥшін  аса  бағалы  энергетикалық  және 
кокстелген кӛмір 16 кен орындарында топталған. 
Қазіргі  уақытта  республиканың  кӛмір  саласы  Қазақстанда  электроэнергияның  78  %, 
кокс-химиялық  ӛндірістің  100%,  коммуналды-тҧрмыстық  сектор  мен  халықтың  отынға 
қажеттілігін  толығымен  қанағаттандырады.  Қазақстанның  кӛмір  ӛнеркәсібі,  қиын  уақыттан 
ӛтіп, бҥгін еліміздің экономика саласында маңызды ҧстанымында тҧр. 
Болашақта  кӛмір  электр-энергетиканың  дамуын  қамтамасыз  ететін,  отын  тҥрінің 
негізгі,  аса  сенімді  стратегиялық  тҥрі  болып  қалады.  Оны  ӛнеркәсіпте  және  экономиканың 
басқа салаларында тҧтыну артады. 
Кӛмір  экспорттаудың жалпы кӛлемі  22-27 млн. тонна деңгейінде тҧрақталды. Негізгі 
импортер  Ресей  Федерациясы  болып  табылады.  Соңғы  жылдары  шет  елдерге  кӛмір  ӛнімін 
жеткізу  географиясы  айтарлықтай  кеңейді.  Қазақстан  кӛмірін  тҧтынушылар  қатарына 
Румыния,  Чехия,  Польша,  Эстония,  Турция,  Украина  кірді.  Қазақстанның  кӛмір  саласының 
ӛндірістік  қуатын  ескере  отырып,  республиканың  таяу  жылдары  кӛмірді  шет  елдерге    30-
35млн тоннаға жеткізу мҥмкіндігі бар. 
Кӛмір  саласының  шикізат  базасы  мен  қолданыстағы  кӛмір  шығаратын 
кәсіпорындардың ӛндірістік әлеуеті,  кӛмірді  тҧтынушылардың тӛлеуге қабілетті  сҧранысын 
Қазақстан  ішінде,  сондай-ақ  басқа  елдерде  толығымен  қанағаттандыруға  мҥмкіндік  береді. 
Сала  дамуының  одан  әрі  жоспарлануы  Қазақстанның  және  шекаралас  елдердің 
макроэкономикалық  жағдайына,  сондай-ақ,  белгілі-бір  деңгейде,  ішкі  және  сыртқы 
нарықтарда  бәсекелесуге  мҥмкіндік  беретін  жаңа  технологияларды  енгізумен  байланысты 
болады  [5,6].  Қазақстан  Республикасының  отын-энергетикалық  кешенін  (ОЭК)  дамыту 
стратегиясына сәйкес электр энергетикасы және кӛмір ӛнеркәсібі бӛлігінде кӛмір ӛндіру 2003 
жылғы 84,7 млн.тоннадан 2020 жылы 98-100 млн.тоннаға немесе 18,1% ӛседі деп болжануда. 
Бҧл ретте 2020 жылға қарай ішкі тҧтынуды 10 млн.тоннаға дейін ӛсіру, энергетикалық және 
кокстелетін кӛмірді негізінен Урал мен Сібір электр станцияларына, Ресей Федерациясының 
металлургия комбинаттарына экспорттау 20-30 млн.тонна деңгейінде жоспарлануда. Жалпы 
энергетикалық  кӛмір  ресурстары  жылу  электр  станцияларының  қажеттіліктерін  толық 
шамада  қамтамасыз  етуде,  басқа  салалар  мен  коммуналдық  секторды  отынмен  тҧрақты 
қамтамасыз  ету  ҥшін  Шҧбаркӛл  және  Майкҥбі  кен  орындарында,  сондай-ақ  Қаражыра 
кенішінде кҥлі аз кӛмір ӛндірісін 10,0 млн.тоннадан 15,0 млн.тоннаға дейін бір жарым есеге 
арттыру  кӛзделіп  отыр.Отын-энергетика  кешенін  дамыту  стратегиясында,  сондай-ақ 
Қарағанды  алабында  кӛмір  ӛндіруді  арттыру  болжануда,  оның  едәуір  бӛлігі  кокс  ӛндірісіне 
арналған ресурстарға тартылуы мҥмкін. Жалпы, жер асты әдісімен сапалы кӛмір ӛндіру 2005 
жылы  10-12  млн.тонна  болса,  2010  жылы  –  12-14  млн.тонна  және  2015  жылы  –  14-16 
млн.тонна  деңгейінде  болжануда.  Кӛмір  ӛндіретін  кәсіпорындардың  инвестициялық 
бағдарламаларына сәйкес ӛндірісті жаңғыртуға және негізгі қҧралдарды жаңартуға арналған 
инвестициялардың жалпы кӛлемі 2005 жылға дейін шамамен 100 млрд.теңгені қҧраса, 2006-
2010  жылдары  –  120  млрд.теңге  деңгейінде  және  2011-2015  жылдарда  –  130  млрд.теңге 
болмақ деп болжануда. 
 
Әдебиеттер 
1. Э. Проскуряков «Реттелетін компаниялардың  ӛмірі» 2007ж 
2.  С. Джаксыбаев «Природа и естественные ресурсы » 2003ж 
3.  С. Джаксыбаев  Экибастуз Энциклопедия Екібастҧз қ. 
4. «AES Қазақстанда » Журнал 2008 ж. 
5. Богатырь Аксес Комир Журнал 2005 ж 
 6.  Ж.  Рахымбаева  статья  «Развитие  промышленности  Экибастузского  региона  в  свете 
реализации стратегии Казахстан 2030» 2007г.«Голос Экибастуза»  
 
 
 

 
107 
УДК 289(574) 
 

жүктеу/скачать 4,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: