«ЖЫЛУ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯЛАРЫНЫҢ ШЫҒАРЫЛЫМДАРЫН

167 
 
шығындармен  және  әлеуметтік,  экологиялық  және  экономикалық  өте  тиімді  жолдармен 
қол жеткізу бірден бір маңызды міндеттердің бірі болып табылды.   
Зерттеу 
барысында, 
жүргізілген 
табиғатты 
қорғау 
шараларына, 
жылу 
энергетикасының қоршаған ортаға әсеріне кешенді талдау жүргізілді, жылуэнергетикалық 
өндіріс  үрдісіндегі  қоршаған  ортаға  тигізілетін  экономикалық,  экологиялық  және 
әлеуметтік  залалдылығын  анықтауға  әрекет  етілді,  осының  негізінде  жылуэнергетика 
кәсіпорындарында  қоршаған  ортаға  тигізілетін  залалдарды  және  табиғатты  қорғау 
шараларының  әлеуметтік-экологиялық-экономикалық  тиімділігін  есептейтін  әдістемелік 
нұсқаулықтар әзірленді.  
Келтірілген әдістемелік нұсқаулықтар жылуэнергетика кәсіпорындарында табиғатты 
қорғау  шараларының  әлеуметтік-экологиялық-экономикалық  тиімділігін  есептеу  үшін 
жасалды және қазіргі кездегі экономикалық жағдайларға бейімделген.   
Атмосфераның  ластануының  ең  маңызды  көздерінің  біріне  жылу  электр 
станциялары  (ЖЭС)  және  жылу  электр  орталықтары  (ЖЭО)  жатады,    себебі  жанудың 
басты  өнімдері,  уытты  болып  табылмайтын,  көміртегі  және  сутегінен  басқа  күкірт 
диоксиді  де  шығарылады.  Заманауи  қуаттылығы  2,4  млн.  кВт    ЖЭС  және  ЖЭО 
атмосфераға  тәулігіне  щамамен    50  тонна  SО
2 
шығарады.  Ғалымдардың  есептеуінше 
өндірістік  өнеркәсіптердің  атмосфераға  шығаратын  шығарылымдарының  ішінде  ЖЭС 
және  ЖЭО  жалпы  күкірт  ангидридінің  46  %-ын  және  көмір  шаңының  25  %-ын  бөліп 
шығарады.    Күкірт диоксиді — тітіркендіргіштік уытты әсерге ие, түссіз жанбайтын газ. 
SО
2
 және СО
2 
шығарылымдары жануарлар және өсімдіктер әлеміне үлкен залал келтіреді. 
Адам  және  жануарлар  үшін  де  уытты  болып  табылады.      Күкірт  ангидриді,  көміртегі 
оксиді  адам  және  жануар  ағзасына  түскен  кезде  қандағы  гемоглобинмен  байланысқа 
түседі,  нәтижесінде  ағзада  оттегі  жетіспеушілік  туындайды,  осының  салдарынан  жүйке 
жүйесінің  әртүрлі  бұзылыстары  жүреді.  Сонымен  қатар  SО
2 
астмаға  ұшыраған 
науқастарда фатальды аллергиялық реакцияларды тудыруы мүмкін. 
Күкірт  диоксиді  қашықтықтарға  өте  жақсы  таралады,  яғни  ластану  орталығынан 
алыстаған  сайын  оның  концентрациясы  пропорциональды  төмендейтіндігі  байқалды. 
Атмосфераға  түскеннен  кейін  ол  күкірт  ангидридіне  трансформацияланады,  олда 
ластағыш және уытты газ болып табылады.     
Сонымен,  ЖЭС  және  ЖЭО  түтіндік  шығарылымдарындағы  күкірт  ангидридінің 
мөлшерін төмендету  жылу  және электр энергия өндірудегі ең қолайлы технологияларды 
ендіру ең өзекті міндеттердің бірі болып табылады.   
Қазіргі  кезде  күкірт  оксидтерінің  шығарылымдарын  төмендетуде  қолайлы 
технологиялар,  оның  ішінде  құрамында  күкірт  бар  отынды  жағатын  энергетикалық 
қондырғылар пайдаланылады: 
-  бастапқы  отында  күкірт  концентрациясын  алдын-ала  (жағудың  алдында) 
төмендету; 
-      атмосфераға  шығарылатын  түтінді  газдарды  күкірт  оксидтерінен  арнайы 
қондырғылардың көмегімен тазалау;  
- баламалы отын ретінде қалдықтардан алынатын екіншілік отынды пайдалану;  
Десульфуризация  әдісі  (бастапқы  отынды  күкіртсіздендіру)  —  жылу  энергетика 
кәсіпорындарының  шығарылымдар  көлемін  төмендетуге  бағытталған  болашағы  бар 
бағыт.  Осы  технологияны  пайдалану  кезінде  күкірт  оксидтерінің  түзілуімен  байланысты 
теріс  салдарын  жою  міндеті  толық  қанды  орындалады.  Сонымен  қатар  десульфуризация 
өнімдерін жою қажет етілмейді, ол осындай отынды жағу тиімділігін арттырады. Бірақта 
бұл  үрдіс  техникалық  жағынан  өте  күрделі  болып  келеді,  ал  осы  технологияны  ендіру 
үлкен шығындарды қажет етеді. 
Ең  кең  тараған  әдіс  –  күкірт  тұтқыш  құрылғылардың  көмегімен  күкірт 
шығарылымдарын тазарту.   
 Қазіргі  кезде  түтін  газдарынан  SО
2 
жоюдың  сексеннен  аса  модификацияланған 
жолдары белгілі. Түтін газдарынан күкірт ангидридін жоюдың технологиялық үрдістерін 

168 
 
ұйымдастырудың осы барлық жолдары, күкірт ангидридін байланыстыруы үрдісі қандай 
фазада жүріп жатқанына байланысты құрғақ және дымқыл деп ажыратуға болады. Үлкен 
экологиялық  және  экономикалық  тиімділігінің  жоғары  болуына  байланысты  дымқыл 
тазалау әдісіне көп мән беріледі. Оларды пайдалану кезінде ең арзан материалдар (әктәс, 
әк,  су  және  т.б.)    қолданылады.  Нәтижесінде  тауарлық  өнім  алуға  мүмкіндік  туындайды 
(гипс).  Сонымен  қатар,  осы  әдістерді  пайдалану  күкірт    оксидтерінің  эмиссиясын  мәнді 
түрде төмендетуге мүмкіндік береді және де осы қолайлы технологияны ендіруде арзанға 
түседі.  
Бірақта, мұнымен  бірге, осы қолайлы технологиялырда бірқатар теріс жақтары бар. 
Оларға жатады: тазартуды қажет ететін ақаба сулар, құрылғылардың көлемінің үлкендігі 
және сұйықтық суару жүйесін құруды қажет етеді, қалдықтардың түзілуі, технологиялық 
үрдістердің жоғары энергосыйымдылығы.  
Күкірт  доиоксидінің  эмиссиясын  төмендетудің  үшінші  нұсқасы  –  қалдықтардан 
алынған  екіншілік  отынды  баламалы  отын  ретінде  пайдалану.  Оны  ұзақ  уақыт  сақтауға 
және салыстырмалы түрде ұзақ ара қашықтықтарға тасымалдауға болады, сонымен қатар 
оны жағу кезінде қоршаған ортаға түсірілетін кері әсер мәнді түрде төмендейді. 
Қалдықтардан  алынған  екіншілік  отынды  пайдаланудың  сипаттамасы  бойынша 
көзқарастан алып қарағандағы артықшылығы оның жоғары жылу түзгіш қасиеті, күл және 
көміртегі  мөлшерінің  төмен  болуы.  Сонымен  қатар,  утилизацияға  ұшырамайтын 
қалдықтардың  санының  азаюы  және  олардың  қоршаған  ортадағы  орналасқан  көлемінің 
төмендеуі жүреді.   
Қалдықтардан  алынған  екіншілік  отынды  пайдаланудың  кемшіліктеріне  олардың 
құрамының  гетерогенді  болуынан  туындайтын  қолайсыздықтарды,  жану  үрдісіне  толық 
мониторинг  жүргізу  қажеттігімен  байланысты,  қалдықтарды  жағуға  қатысты  әртүрлі 
мемлекеттердің  талаптарын  орындауда  пайда  болатын  қиындықтарды  және  қайта 
жабдықтауды 
жүргізуді 
жатқызуға 
болады. 
Жылу 
электр 
станцияларының 
шығарылымдарын  тазалау  технологияларының  тиімділігін  экологиялық-экономикалық 
бағалауын  жүргізу  мақсатындағы  талдау  үшін,  біз,  сараптамалық  бағалау  әдісін 
пайдаландық.  
Күкірттен  тазалаудағы  қолайлы  технологиялардың  ең  кең  таралған  үшеуін  бөліп 
қарастыруға  болады  және  оларды  үш  топтық  көрсеткіштер  бойынша  бағалау  қажет    - 
экологиялық,  экономикалық  және  әлеуметтік.  Сонымен  бірге  әрбір  топта  бірнеше  өте 
маңызды факторларды бөліп қарауға болады.  
• 1-ші технология – алдын-ала десульфуризация;  
•  2-ші  технология   — сілтілі  жер қосылыстардың  көмегімен  SO
2 
абсорбциясы  (SO
2
 
төмендеуі 60 есе);  
• 3-ші технология  — отынды қалдықтардан алып пайдалану.  
Сараптамалық  бағалау  әдісін  пайдалану  нәтижесінде,  біз,  экологиялық-
экономикалық  тиімділігі  көзқарасынан  ең  қол  жетімді  технология,  ол  сілтілі  жер 
қосылыстардың көмегімен SO
2 
абсорбциялау технологиясы екендігін анықтадық.  
Мәнді  экологиялық тиімділігінен басқа ең қолайлы технологияны пайдалану, басқа 
сырт  ұйымдарға,  технологиялық  үрдісте  пайдаланылған  гипсты  айналымға  шығарып 
қосымша экономикалық пайда алуға мүмкіндік береді. 
Сілтілі  жер  қосылыстардың  көмегімен  SO
2 
абсорбциялау  технологиясы  болып 
табылатын  ең  қолайлы  технологияны  ендіру  бойынша  инновациялық  экологиялық 
жобалардың  коммерциялық  тиімділігін  сандық  бағалау  үшін,  біз  «Инвестициялық 
жобалардың тиімділігін бағалау бойынша әдістемелік нұсқаулық» пайдаландық.   
Сонымен,  ең  қолайлы  технологияларды  инновациялық  экологиялық  жобаларға 
жылдам  ендіру  үшін  ең  дұрысы  кәсіпорынның  өз  қаржыларын  пайдалануы  және 
жеңілдетілген пайызбен отандық және шет елдік банктерден мақсатты кредит алуы қажет, 
сонымен қатар мемлекеттік емес және жергілікті экологиялық қорларға жүгінуге болдаы. 
Сонымен  бірге,  жылу  электр  станцияларының  орналасуы  және  дамуының  байланыса 

169 
 
отырып  қоршаған  ортаға  әсер  етуін  тереңірек  зерттеп  анықтау  және  әсер  ететін 
факторлардың  жиынтығын,  қабылданған  шешімдердің  экологиялық  негізделуін  ескеру  
қажет.   

жүктеу/скачать 5,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: