Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан

аграрлық-техникалық университеті

Ғылыми кітапхана

АЛЫП   ТҰЛҒА

Ұсыныстық библиографиялық әдебиеттер көрсеткіші

Орал-2012

1

Құрастырушы:                 Абдулова Р. Г., ғылыми кітапхананың сектор жетекшісі          

                                             Құдабаева Г. А., ғылыми кітапхананың сектор жетекшісі

Шығаруға жауапты:       Есенаманова А. Б., ғылыми кітапхананың директоры

2

Кіріспе

Бір ұлтты, бір халықты танып білу үшін кейде сол ұлттың, сол халықтың 

бір   азаматын   көріп   көп   нәрсе   бағамдауға   болады.   Сондай   бір   халықтың 

өкіліндей адамның бірі – Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев.

Д. А. Қонаев – аса көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, үш мәрте 

Социалистік Еңбек Ері, Қазақ КСР Ғылым академиясының академигі, КСРО, 

шет ел ордендері мен медальдерінің иегері.

ХХ ғасырда Қазақстанда өмір сүрген мемлекет қайраткерлерінің ішінде 

Д.   А.   Қонаевтың   орны   ерекше   бөлек.   Ол   қазақтың,   республиканың   атына 

көптеген игі істерімен абырой мен даңқ әкелді, дүниежүзіне танымал етті.

Өткен уақыт қаншалықты күрделіде қарама-қайшылықты болғанымен, Д. 

А. Қонаевтың экономиканы, әлеуметтік саланы, ғылымды, ұлттың мәдениетін 

дамыту   ісінде   Қазақстанның   көп   ұлтты   халқының   алдында   сіңірген   еңбегі 

талассыз.

Оның   өмір   жолы   тек   бір   азаматтың   ғана   емес,   күллі   бір   ұлттың   бір 

ғасырлық өмірбаянына айналғаны мойындамасқа болмайтын шындық.

Сондықтан да, тәуелсіздік алғанымызды жалпақ әлем жер астынан жік 

шыққандай көрмей, көптен күткен заңды оқиғадай қабылдады.

Сан   ғасыр   езгіге   түсіп,   сан   ғасыр   етек   бастылық   көріп   қалған 

халқымыздың   бас-аяғын   жинап,   арғы-бергіге   назар   аудара   бастауы   да   сол 

Қонаев билік құрған кезеңнен басталғаны жұртқа мәлім.

Д. А. Қонаев өз заманының ұлы саясаткері бола білді. Түрлі деңгейдегі 

партия   және   кеңес   қызметін   атқара   жүріп,   Орталықтың   өктем   саясатының 

ығымен кете бермей, ел мүддесін, болашақ қамын да бір сәт естен шығарған 

жоқ.

Өз халқының бір ғасырлық тарихының күретамырындай ұзақ та күрделі 

ғұмыр жолын кешті.

Д.   А.   Қонаевты   еске   алған   кезде   –   үлкен   құрылыстар,   өңделген 

рудниктер, зәулім қалалар және Қазақстан тыңын игеру істері көз алдымызда 

тұрады.

Д. А. Қонаев өзі өмір сүрген күрделі уақыттың адал перзенті, артында 

өшпес із қалдырған ірі тұлға.

Қазақстан  халқының  ұлы саясаткері,  мақтанышы  Д.  А. Қонаевтың   100 

жылдығына орай Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық 

университетінің   ғылыми   кітапханасы,   оқырманға  «Алып   тұлға»   атты   қазақ 

және орыс тілдерінде әдебиеттер көрсеткішін ұсынып отыр. 

Көрсеткіште   Д.   А.   Қонаевтың   өмірі   мен   саяси   портретіне   қатынасты 

мақалалар   тізімі   жинақталған.   Әдебиеттер   және   мақалалар   әріптік   түрде 

реттелген.

Ұсыныстық   библиографиялық   әдебиеттер   көрсеткіші   оқытушыларға, 

студенттерге және басқада оқырман қауымға арналады.

3

Предисловие

Имя   первого   секретаря   Компартии   Казахстана   Динмухамеда   Кунаева 

известно   далеко   за   пределами   нашей   республики.   Д.   А.   Кунаев   руководил 

нашей республикой в непростое время. Он прошел большую производственную 

закалку на   стройках   первых пятилеток. Работа на производстве (участие в 

строительстве   медного   гиганта   на   Балхаше,   руководство   Риддерским 

рудником)   закалила,   подготовила   молодого   Кунаева   к   последовательному 

государственному посту, а затем и к руководству республикой.

Торжественно отмечая столетний юбилей Динмухамеда Кунаева, страна 

воздает должное   целым поколениям казахстанцев 50-х, 60-х, 70-х годов. Их 

трудовые успехи, вклад в создание основ эконимики стали фундаментом для 

последующего развития независимого Казахстана. Казахстанцы, построившие 

новую   независимую   страну,   ценят   заслуги   предыдущих   поколений   и 

руководителей той поры. 

Масштаб личности и заслуги Динмухамеда Кунаева невозможно оценить 

не   понимая   сложных   особенностей   времени,   в   котором   он   жил.   Это   была 

жесткая эпоха тотального контроля со стороны союзного центра. Он был сыном 

своей эпохи.

Глава   государства   высоко   оценил   роль   и   значение   Д.  А.   Кунаева   в 

истории   нашей   республики   и   казахского   народа.   Нурсултан   Назарбаев 

подчеркнул, что Динмухамед Кунаева отличали большая внутренняя культура, 

широкая образованность и огромный личный опыт. Он воплотил в себе лучшие 

черты нашего народа, казахской интеллегенции того времени.

В 100-летнюю годовщину его рождения, можно сказать, что он уже стал 

частью нашей истории.

Память о Д. Кунаеве увековечена указом Президента, принятым 17 лет 

назад.   Его   имя   присвоено   Институту   горного   дела   Национальной   академии 

наук,   АО   «Лениногорский   металлургический   комбинат»   в   Восточно-

Казахстанской   области.   Его   имя   носят   университет   и   предприятие,   где   он 

учился и работал.

В   рамках   празднования   100-летнего   юбилея   Д.   А.   Кунаева   научная 

библиотека   ЗКАТУ   имени   Жангир   хана   подготовила   рекомендательный 

указатель литературы «Алып тұлға» на казахском и русском языках.

В указатель включены биография Д. А. Кунаева, информация о фонде 

Кунаева, его книги, книги и статьи о нем.

Материалы   расположены по  алфавиту  авторов  и  заглавий  публикаций. 

Нумерация библиографических записей сквозная.  

Указатель адресован преподавателям, магистрантам

 

и студентам вузов, а 

также широкому кругу читателей.

4

Қонаев Дінмұхамед Ахметұлы (1912-1993)

Қонаев   Дінмұхамед   Ахметұлы  –  аса   көрнекті   мемлекет   және   қоғам 

қайраткері,   үш   мәрте   Социалистік   Еңбек   Ері,   Қазақ   КСР   Ғылым 

академиясының   академигі,   техника   ғылымының   докторы,   КСРО   шет   ел 

ордендері   мен   медальдарының   иегері.   Алматы   қаласында,   қызметкерлердің 

отбасында өмірге келген.

Орта мектепті бітіргеннен кейін, Қазақстан Өлкелік комсомол комитеті 

оны   Мәскеу   Түсті   металл   алтын   институтына   оқуға   жібереді.   Институтты 

ойдағыдай бітірген.

Тау   кен   инженері   мамандығын   алған   Қонаев   Балқаш   мыс   қорыту 

комбинатының   Қоңырат   руднигіне   жұмысқа   орналасып,   онда   бұрғылау 

станогының   машинисі,   цех   бастығы,   рудниктің   бас   инженері   және   оның 

директоры болып істейді. Екінші дүниежүзілік соғысының қиын күндерінде ол 

тылдағы   жұмысты   ұйымдастыруда   іскерлігімен   көзге   түседі. 

«Алтайполиметалл»   комбинаты   бас   инженерінің   орынбасары,   Риддер 

руднигінің   және   КСРО   қорғасын   мырыш   өнеркәсібінің   ең   ірі 

кәсіпорындарының бірі Лениногор кен басқармасының директоры қызметтерін 

атқарады.   1942-52   жылдары   Қазақ   КСР   Министрлер   Кеңесінің   төрағасының 

орынбасары болып қызмет етеді. Осында жүргенде Қазақстан ғалымдары оған 

зор   сенім   көрсетіп,   оны   Қазақ   КСР   Ғылым   академиясының   академигі   және 

оның   президенті   етіп   сайлайды.   Тау   кен   ісі   саласының   ірі   ғалымы   Қонаев 

республика ғылымының дамуы жолында зор еңбек сіңіреді. Ғылыми ұйымдық 

жұмыстарды   жақсарту,   ғылыми   зерттеулердің   негізгі   салаларын   білікті 

кадрлармен   нығайту   шаралары   оның   басшылығымен   жүзеге   асырылады. 

Дінмұхамед   Қонаев   1955-60   және   1962-64   жылдары.   Қазақ   КСР   Жоғарғы 

Кеңесінің   төрағасы   1960-62   және   1964-86   жылдары.   Қазақстан   коммунистік 

партиясының Орталық комитетінің бірінші хатшысы болды. Ол Қазақстанның 

экономикасы мен мәдениетін өркендету жолына өзінің білімін, мол тәжірибесін 

және  ұйымдастырушылық  қабілетін  аянбай  жұмсай  білді.  Ол  бірнеше  мәрте 

КСРО Жоғарғы  Кеңесінің депутаты болып сайланды. СОКПның 19 съезінен 

бастап   кейінгі   съездерінің   бәріне   делегат   болды.  Парламент   және   партия 

делегациясын басқарып, әлденеше рет шетелдерде болып қайтты. 1956 жылы 

СОКП Орталық комитетінің мүшесі.

Партияның   23   съезінде   ол   СОКП   Орталық   Комитетінің   Саяси 

Бюросының мүшелігіне кандидат, ал 24 съезде мүше болып сайланды. КСРО 

Жоғарғы   Кеңесі   Президиумының   және   Қазақ   КСР   Жоғарғы   Кеңесі 

Президиумының мүшесі болды.

Дінмұхамед Қонаев өз заманының ұлы саясаткері бола білді. Ол билік 

басында болған уақыт қаншалықты күрделі, қарама қайшылықты болғанымен, 

елдің экономикасын, әлеуметтік саласын, ғылымын, ұлттық мәдениетін дамыту 

ісіне айтулы еңбек сіңірді. Түрлі деңгейдегі партия және кеңес қызметін атқара 

жүріп,   Орталықтың   өктем   саясатының   ығымен   кете   бермей,   ел   мүддесін, 

болашақ   қамын   да   бір  сәт   естен   шығарған   жоқ.  1960   жылдар   басында   Н.С. 

5

Хрущевтің   озбырлығымен   Өзбекстанға   беріліп   кеткен   қазақ   жерінің   біраз 

бөлігін қайта қайтарып алуы соның айқын бір дәлелі еді.

1986   жылы   СОКП   Орталық   Комитетінің   Бас   Хатшысы   болып   М.С. 

Горбачевтің келуіне байланысты Дінмухамед Қонаев Қазақстан Компартиясы 

Орталық Комитетінің бірінші хатшылығынан босатылды. 18 минут өткізілген 

пленумда   орнына   Ульяновск   облысынан   Г.  В.   Колбин   отырғызылды. 

Орталықтың жүргізіп отырған әділетсіз саясатына қарсы республика жастары 

өз   қарсылықтарын   білдіріп   алаңға   шықты.   Бұл   әйгілі   Желтоқсан   оқиғасына 

ұласты.

Дінмұхамед   Ахметұлы   Қонаев   Республика   партия   ұйымын   басқарған 

ширек ғасырға жуық уақыт ішінде өзінің үлкен мәдениеттілігімен, иманжүзді 

ізеттілігімен танылып, халық дәстүрін жақсы білетін, тағылымы терең, ой өресі 

биік жан екенін көрсетті. Кейін мемлекет ісінен қол үзген кезде де ол білімдар 

білікті   жан   ретінде   елде   жүріп   жатқан   реформа   бағыттарын,   қоғамды 

демократияландыру қажет екенін терең сезініп, қолдай білді.

Өзі өмір сүрген күрделі уақыттың адал перзенті бола білген абзал азамат 

1993   жылы   тамыздың   22-інде,   82   жасқа   қараған   шағында   кенеттен   қайтыс 

болды.

6

Динмухамед Ахмедович Кунаев (1912-1993)

Динмухамед   Ахмедович   Кунаев   родился   12   января   1912   г.   в   городе 

Верном, ныне город Алматы.

Его предки были животноводами и жили на берегах рек Курты и Или в 

районе Куйгана. В прошлом эта местность называлась Нижеилийская волость 

Верненского   уезда   Семиреченской   губернии.   Ныне   это   территория 

Балхашского и Куртинского районов Алматинской области. 

                 До ухода на пенсию отец Динмухамеда Ахмедовича работал в 

сельскохозяйственных и торговых организациях Алма-Атинской области. Сам 

научился грамотно писать и читать по-русски и по-казахски.

Мать,   Зауре   Баировна,   родилась   в   бедной   крестьянской   семье   в   селе 

Чилик Чиликского района. Они прожили совместно свыше семидесяти лет. 

Учился   Динмухамед   Кунаев   в   школе   первой   ступени   №   19   им. 

Чернышевского,   которая   находилась   на   Алма-Атинской   улице   (теперь   ул. 

Емелева),   позже   она   была   ликвидирована   и   снесена.   После   окончания 

четвертого класса учился в 14-й школе (второй ступени, школа находилась на 

территории ныне действующей кондитерской фабрики). 

В 1931 году приехал в Москву с путевкой Казкрайкома комсомола для 

поступления в Московский институт цветных металлов и золота.  Поступил в 

институт,   жил   в  общежитии,   которое   находилось   на   Сретенке,   в 

Панкратьевском переулке, в магазинном помещении с огромными витражными 

окнами, выходящими на Садовое кольцо. 

Учеба в Москве совпала с тяжелейшим периодом жизни республики и 

страны   -   периодом   принудительной   коллективизации.   Сведения   о   крайне 

тяжком   положении   народа   доходили   до   московских   студентов.   Динмухамед 

Ахмедович   получал   письма   от   родителей,   в   которых   рассказывалось   об 

огромных   бедствиях   жителей   аулов   и   сел,   страдающих   и   погибающих   от 

голода. О масштабах развернувшейся беды он мог судить сам, когда приехал к 

родителям на каникулы в село Тургень Алма-Атинской области. Здесь в 1932-

1933 годах множество людей погибло от голода в селах Балтабай, Маловодное 

и в аулах района.

В июле 1936 года Д. А. Кунаев, окончив горный факультет Московского 

института цветных металлов и золота, получил направление на Балхашскую 

стройку. Работал десятником только что созданного восточного отвала. Работал 

и  копил  материал   для   дипломной   работы   на  тему   "Определение   мощностей 

Коунрадского  карьера  для   производства  90  тысяч  тонн  черной   меди   в  год". 

После защиты дипломного проекта 2 июля 1936 года уехал в Алма-Ату. 

Свой первый трудовой отпуск Динмухамед Ахмедович провел в Алма-

Ате. Его близкий товарищ Масгуд Бакаев попросил вручить письмо хорошей 

знакомой его жены Зухре Ялымовой, проживающей на Фурманова, 125. В то 

время она работала бухгалтером в Наркомате совхозов. Он отправился по этому 

адресу,   вручил   письмо   и   познакомился   с   Зухрой.   Это   была   очень 

привлекательная,   начитанная   и   серьезная   девушка.   Они   встречались   почти 

каждый   день,   бродили   по   улицам   города,   ходили   в   кино,   прослушали   весь 

7

репертуар   гастролирующей   в   Алма-Ате   Свердловской   оперетты,   которая 

выступала   в   летнем   театре,   находящемся   на   углу   улиц   Карла   Маркса   и 

Советской.   Когда   Динмухамед   уехал   в   Коунрад,   они   регулярно 

переписывались. 

В конце сентября 1939 года Кунаев вылетел из Балхаша в Алма-Ату в 

распоряжение Центрального  Комитета Компартии  Казахстана.  Провел много 

встреч с деятелями ЦК. В этот же вечер встретился с Зухрой. Рассказал ей, что 

теперь будет работать в Риддере и спросил: "Как ты смотришь, Зухра, если в 

Риддер мы поедем вместе?" Это было признание в любви и предложение Зухре 

стать его женой. Она согласилась, и это были самые счастливые дни жизни 

Динмухамеда Ахмедовича Кунаева.

Вот, что говорил об этом сам Динмухамед Ахмедович: 

"Я   благодарю   судьбу,   что   соединил   жизнь   с   любимым,   чутким, 

внимательным и обаятельным человеком. Наша веселая свадьба состоялась 18 

октября   на   квартире   у   моей   старшей   сестры   Амины   Ахмедовны.   Нашими 

гостями были мои товарищи по институту, преподаватели Казахского горно-

металлургического   института,   инженеры   Жаксыбаев,   Кравченко,   дядя   Зухры 

Гариф   Шарипович   с   молодой   женой.   Гостями   нашей   свадьбы   были   и   мои 

сестры…" 

23   октября   1939   года   Динмухамед   Ахмедович   с   женой   Зухрой 

Шариповной   выехал   в   Усть-Каменогорск.   Там   их   встретил   его   товарищ   по 

институту   Султанкулов,   работавший   заместителем   директора   комбината 

"Алтайполиметалл".   Он   предложил   им   поселиться   в   его   квартире,   и   они 

согласились.   Недолгая   работа   на  комбинате   дала   очень   много   Динмухамеду 

Кунаеву. Он изучил работу многих предприятий. Удалось не раз побывать в 

Зыряновске,   Белоусовском   рудоуправлении,   Глубоком,   Риддере   и   других 

местах. Вскоре он обратился в обком к первому секретарю Рванцеву с просьбой 

направить   его   на   производство.   Просьбу   его   удовлетворили   и   назначили 

директором Риддерского рудника. Когда они с Зухрой Шариповной приехали в 

Риддер,   у   них   не   было   ни   квартиры   и   никакого   домашнего   имущества.   Им 

предоставили   двухкомнатный   номер   в   гостинице   "Алтай".   В   декабре   дали 

квартиру. 

17 апреля 1952 года состоялись выборы Д. А. Кунаева в члены Академии 

наук   КазССР   по   специальности   "горное   дело".   Избрали   единогласно.   После 

того,   как   К.   И.   Сатпаева   освободили   от   должности   президента   и   члена 

Президиума тайным голосованием, Кунаев Д. А. был избран президентом АН 

КазССР.   В   поддержку   его   кандидатуры,   выдвинутой   академиком   А. 

Бектуровым, выступили академики С. Н. Покровский, Н. У. Базанова,  К. П. 

Персидский. 

Наступил   1955   год.   Состоялась   первая   личная   встреча   Динмухамеда 

Ахмедовича с Хрущевым.

З1   марта   1955   года   в   Алма-Ате   открылась   сессия   Верховного   Совета 

республики. Пономаренко внес предложение от имени ЦК и Совета старейшин 

назначить Кунаева Д. А. Председателем Совета Министров республики. Сессия 

Верховного   Совета   единогласно   назначила   его   председателем   Совмина 

8

КазССР. 15 января 1957 года при большом стечении народа на площади возле 

оперного   театра   состоялся   митинг   по   случаю   вручения   республике   ордена 

Ленина. Ордена вручили Яковлеву, Журину, Ташеневу и Кунаеву. 

В   1958   году   крупным   событием   явилось   завершение   строительство 

телестудии в Алма-Ате, начало вести свои передачи  Казахское  телевидение. 

Большим   экзаменом   для   мастеров   культуры   было   проведение   Декады 

литературы и искусства Казахстана в Москве, председателем комиссии которой 

был   Динмухамед   Ахмедович   Кунаев.   Государственный   академический   театр 

оперы и балета имени Абая был награжден орденом Ленина. 

Наступил 1962 год. Кунаеву исполнилось 50 лет. Круглая дата в жизни 

человека. Работал честно, много: что-то сделал, что-то не успел. 

В 1959 году лениногорцы избрали Д.  А. Кунаева депутатом Верховного 

Совета республики. 

7 ноября 1964 года члены ЦК КПК избрали Динмухамеда Ахмедовича 

Кунаева Первым секретарем ЦК КПК. За семь лет экономический потенциал 

Казахстана удвоился, а промышленность дала продукции больше, чем за все 

годы   со   дня   образования   Казахстана.   За   досрочное   выполнение   плана   были 

награждены   орденами   Ленина:   Балхашский   и   Джезказганский   горно-

металлургические   комбинаты,   орденами   Трудового   Красного   знамени: 

Соколовско-Сарбайский   горно-обогатительный   комбинат,   Актюбинский 

химический   комбинат,   Карагандинский   завод   синтетического   каучука, 

Иртышуголь,   Карагандинский   мясокомбинат.   Съезд   КПК   отметил,   что 

улучшилось   материальное   благосостояние   трудящихся.   В   1965   году   по 

сравнению с 1958 годом средняя зарплата увеличилась на 28%. В 1965 году 

получили новые квартиры 450 тысяч человек. Казахстан стал важнейшей базой 

по производству технических культур: сахарной свеклы, хлопка, табака. 

Начиная с 1966 года, Кунаев Д. А. по предложению Брежнева возглавил 

партийно-правительственную организацию, направляемую в Алжир. В состав 

делегации   входили:   заместитель   министра   иностранных   дел   СССР   Малик, 

ответственный   работник   ЦК   КПСС   Кабашкин,   маршал   Советского   Союза 

Москаленко, адмирал флота Сергеев. В январе 1968 года выполнял поручение 

Президиума Верховного Совета СССР, возглавляя парламентскую делегацию 

страны,  выезжающую  в Иран.  В  январе  1970  года  вылетел  в  Каир  во главе 

парламентской   делегации.   Завершил   свое   посещение   выступлением   в 

парламенте ОАР. 28 августа 1973 года Кунаев принял третий орден Казахстана 

орден Дружбы Народов. 24 ноября Кунаев получил указание быть в Москве для 

поездки в Индию в составе партийно-правительственной делегации вместе с 

Брежневым, Громыко. 

В 1974 году 15 апреля состоялись выборы нового Президента Академии 

наук КазССР. Группа известных казахстанских ученых обратилась с просьбой 

избрать   Президентом   брата   Динмухамеда   Ахмедовича   Аскара   Кунаева   - 

доктора   технических   наук,   профессора,   академика   АН   КазССР.   Его 

кандидатуру поддерживали отдел науки ЦК КПСС и Президиум АН СССР. А. 

Кунаева избрали президентом АН КазССР. Он проработал на этом посту свыше 

двенадцати   лет,   все   три   срока   избирался   при   полной   поддержке   ученых 

9

Академии.   Ему   дважды   присуждалась   Государственная   премия   СССР   и 

Государственные   премии   КазССР.   Его   избрали   членом-корреспондентом,   а 

затем академиком АН СССР. На съезде КПК он подвергся незаслуженной и 

необъективной критике. Это задело его самолюбие, и он обратился с просьбой 

освободить его от работы. Просьба была удовлетворена. Президентом АН стал 

молодой ученый М. А. Айтхожин. 

В ноябре 1974 года состоялось решение о поездке Кунаева в Монголию в 

составе   партийно-правительственной   делегации.   В   делегацию   входили 

Брежнев, Громыко, Усубалиев. 

21 октября 1966 года под руководством Динмухамеда Ахмедовича был 

произведен   направленный   взрыв   для   сооружения   платины   в   верховьях 

Алмаатинки.   Взрыв   не   произвел   никаких   разрушений   и,   как   и   ожидалось, 

взорванная скала легла в тело плотины. 14 апреля 1967 года был произведен 

второй   взрыв   камерных   зарядов,   уложенных   в   левобережье   скалы.   Таким 

образом, было образовано основное тело селеудерживающей платины. В 1973 

году на плотину, словно проверяя ее на прочность, обрушился мощный сель. 

Селевой   поток   возник   от   прорыва   мореных   озер   ледника   Туюксу, 

расположенных   на   высоте   3300   метров   над   уровнем   моря.   Селевая   масса   в 

объеме   3,5-4,0   миллиона   кубометров   была   задержана   плотиной.   16   июля 

прошла   вторая   волна   селевого   потока.   Плотина   выдержала   и   этот   удар.   От 

разрушения   была   спасена   вся   восточная   часть   города.   В   эти   трудные   дни 

Динмухамед   Ахмедович   сам   возглавлял   ответственную   работу   по 

предотвращению   последствий   селевого   потока   и   созданию   условий   для 

спокойной жизни и работы населения города. В 1975 году были начаты и в 1980 

году были закончены селезащитные работы по реке Большая Алматинка. 

16   декабря   1986   года   состоялся   пленум   ЦК   КПК,   на   котором   было 

принято решение об освобождении Кунаева от обязанностей Первого секретаря 

ЦК КПК в связи с уходом на пенсию. Свыше сорока лет ЦК КПСС оказывал 

высокое доверие и большую поддержку Динмухамеду Ахмедовичу Кунаеву. В 

разное   время   ему   поручали   возглавлять   крупные   предприятия   цветной 

металлургии,   он   был   у   истоков   создания   мощной   медеплавильной 

промышленной   страны.   Его   избирали   академиком   АН   республики   и   ее 

президентом. По рекомендации комсомольской организации, членом которой 

был Кунаев с 1927 года, секретаря парткома Коунрадского рудника Ильина и 

рабочего-передовика Абжанова в 1939 году он был принят в члены партии. С 

этого   момента   он   постоянно   избирался   в   вышестоящие   партийные   органы. 

Партия доверила ему поработать в ЦК КПК и Совете Министров в течение 42 

лет. За это время с небольшим интервалом проработал в должности Первого 

секретаря   ЦК   КПК   25   лет.   Дважды   назначался   Председателем   Совета 

Министров КазССР. С IV съезда КПК по XVI включительно входил в состав 

ЦК   КПК.   Избирался   делегатом   XIX   и   всех   последующих   съездов   партии, 

включая XXVII съезд КПСС. На XX и всех последующих съездах избирался 

членом ЦК КПСС. На XXIII съезде был избран кандидатом в члены Политбюро 

ЦК, на XXIV, XXV, XXVI, XXVII съездах членом Политбюро ЦК. В общей 

сложности   в   составе   Политбюро   ЦК   находился   21   год.   Являлся   депутатом 

10

Верховного Совета СССР, с 3 по 11 созыв включительно. В течение 25 лет был 

членом   Верховного   Совета   Казахской   ССР.   Выполнял   поручения   ЦК   и 

Президиума   Верховного   Совета,   выезжал   в   ряд   социалистических   и 

капиталистических стран, возглавлял партийные и парламентские делегации. 

Последнее   время   Динмухамед   Ахмедович   жил   с   семьей   племянника 

Диара. 

Подводя итоги деятельности Динмухамеда Ахмедовича Кунаева, можно 

сказать,   что   ему   пришлось   работать   в   разные   периоды   жизни   страны.   Его 

многолетний созидательный труд не прошел даром, позитивный опыт не может 

быть   отброшен,   его   нельзя   терять,   многими   результатами   можно   теперь 

гордиться, несмотря на все издержки и деформации на нашем историческом 

пути. 

25   августа   1993   года,   войдет   в   историю   Казахстана   как   день 

необъявленного национального траура. 

11

Әлем саясаткерлері мен ел ардақтыларының Д. А. Қонаев туралы 

пікірлері

Нұрсұлтан Назарбаев,  Қазақстан Республикасының Президенті 

Димекең – өз заманының перзенті болған ірі тұлға. Ол кісінің артықшылығын 

да,  кемшілігін  де  біз  сол заманнан  бөле-жара қарауға  қақымыз  жоқ.  Қонаев 

есімі Қазақстан халқымен бірге жасары анық, ақиқат. Ол кісі – бәрімізге ұстаз 

болған ұлы адам.

Неру   Джавахарлал   (1889–1964,   бұрынғы   Үнді   мемлекетінің   премьер-

министрі)

Мейірім шуағы мол, пейілі кең халықтың перзенті болудан асқан бақыт жоқ. 

Сол халық – қазақ халқы. Елінің өткенін ұмытпай, келешегі үшін қалтқысыз 

еңбек еткен перзенті бар халық та бақытты. Сол перзент – Дінмұхамед Қонаев.

Асанбай Асқаров, көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері 

Қазақстанның   өрлеу   мен   гүлденудің   ең   жоғарғы   дәрежесіне   жеткен   кезеңі 

Қонаев билік басына келген жылдар. Қонаев өте сауатты басшы бола білді. Кез 

келген  мәселені  шешуде  үнемі  батылдық   пен  көрегендік   танытып  отыратын 

тұлға болды.

Әбіш Кекілбайұлы,  Қазақстан жазушысы, мемлекеттік және қоғам 

қайраткері.

...   Оның   өмір   жолы   тек   бір   адамзаттың   ғана   емес,   күллі   бір   ұлттың   бір 

ғасырлық   өмірбаянына   айналғаны   мойындамасқа   болмайтын   шындық. 

Қалайық, қаламайық әлденеше он жылдар бойы көзқарақты дүние 

Қонаев аталған жерде Қазақстан, ал Қазақстан аталған жерде Қонаев бар деп 

ұқты.

Бәйкен Әшімов,  көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері 

Димаш Ахметұлы – өз халқының болашағы үшін көп еңбек сіңірген адал ұлы.

Ыбырай   Жақаев,

   

қазақ   халқының   бұрынғы,   қазіргі   мемлекетіміздің 

тарихындағы ірі, іргелі тұлғалардың бірі.

Жұрттың ішінде пышақ айналмайды, Қонаевтың ішінде ерттеулі ат айналып 

жүре береді.

Олжас Сулейменов,  поэт, писатель, политический деятель Казахстана.

Ровесники называли его Димаш. Младшие величали Димеке... Опыт его жизни 

показал: чтобы судьба сложилась, нужно родиться с талантом и вовремя".

12

 МЕЖДУНАРОДНЫЙ ФОНД Д. А. КУНАЕВА

Международный   фонд   Д.  А   Кунаева   был   основан   в   1992   году   по 

инициативе группы крупнейших казахстанских предприятий и видных деятелей 

науки, культуры и искусства РК с согласия Динмухамеда Ахмедовича Кунаева.

Международный   фонд   Д.  А.   Кунаева   является   общественной 

некоммерческой   организацией   с   иностранным   участием.   Основными   целями 

деятельности фонда являются:

организация   деятельности   по   увековечению   памяти   Д.  А.   Кунаева, 

освещение его жизни, взглядов и идей

инициация   и   поддержка   политических   и   экономических   реформ, 

направленных на повышение уровня благосостояния казахстанцев

возрождение   исторического,   культурного   и   духовного   наследия 

казахского народа, 

содействие   в   укреплении   межнациональных   отношений   народов, 

проживающих в Казахстане

содействие   развитию   международных   отношений   (экономических, 

культурных, научных и т.д.) Республики Казахстан с зарубежными странами.

Фонд ставит перед собой задачи - охрана памятников истории и культуры 

Казахстана, защита политических, экономических, гражданских и религиозных 

свобод граждан республики, участие в преумножении национального богатства 

РК, развитие международного сотрудничества. 

Для   выполнения   этих   задач   Фондом   разрабатываются   и   внедряются 

различные социально- экономические программы и проекты.

Руководство   деятельностью  Фонда  осуществляется  Правлением   Фонда, 

которое возглавляет Эльдар Аскарович Кунаев.

Оперативной   финансовой,   кадровой   и   хозяйственной   деятельностью 

Фонда   занимается   Генеральная   дирекция,   которую   возглавляет   Президент 

Фонда   во   главе   с   Генеральным   директором.   К   ее   ведомству   относится   и 

контроль за деятельностью зарубежных и региональных отделений Фонда, а 

также организаций – ассоциированных членов Фонда.

Фонд   имеет   отделения   в   России,   Узбекистане,   а   также   в   большинстве 

областей   Республики   Казахстан,   активно   работающие   над   осуществлением 

целей,   задач   программ   и   проектов   Фонда.   В   своей   деятельности   они 

самостоятельны,   но   в   тоже   время   регулярно   согласовывают   стратегию 

деятельности с Центральным бюро Фонда.

13

ФИНАНСЫ ФОНДА

Фонд   как   общественная   организация   в   соответствии   с   законом   РК   об 

общественных   организациях   не   имеет   Уставного   капитала.   Финансы 

формируются   за   счет   добровольной   помощи   от   хозяйствующих   субъектов, 

поддерживающих   идеи,   цели   и   задачи   Фонда,   а   так   же   заинтересованных   в 

развитии проектов, разработанных и внедряемых Фондом. 

Все отделения, ассоциированные члены Фонда отчисляют в Центральное 

бюро до 25% от дохода или от благотворительных поступлений. Также в Фонд 

периодически поступают средства в помощь Фонду от постоянных партнеров и 

других   коммерческих   организаций.   Прорабатывается   вопрос   о   подборе 

Генеральных   спонсоров   Фонда   из   числа   состоятельных   казахстанских   и 

иностранных организаций.

РАБОТА ФОНДА

Традиционно   каждый   год   Фонд   проводит   памятные   мероприятия, 

связанные с датами рождения и смерти Д. А. Кунаева.

За время существования Фонд проводил и проводит большое количество 

крупных и мелких благотворительных и иных мероприятий, в числе которых:

-   проведение   постоянных   акций   по   оказанию   денежной   помощи 

многодетным   матерям   и   матерям-одиночкам   г.   Алматы   к   Международному 

женскому дню 8 марта

-   проведение   Международного   турнира   по   национальной   борьбе 

“казакша-курес” в честь Д.  А. Кунаева с участием известных казахстанских и 

зарубежных спортсменов (май 2001 г.)

- выделение средств и проведение благотворительных акций (концерты, 

обеды и подарки) для ветеранов ВОВ в честь дня Победы

-   постоянное   оказание   денежной   помощи   ветеранам   Комитета   Союза 

молодежи Казахстана и ветеранам войны, находящимся на лечении в городских 

больницах

-   благотворительная   материальная   помощь   женщинам-инвалидам   МП 

“Камкор”, созданным бывшими воспитанниками детских домов

оказание   помощи   детским   садам,   Международной   Хельсинской 

федерации   по   правам   человека;   помощь   детям   Приаралья   Ассоциации 

“Антитеза”

мероприятия,   связанные   с   присвоением   имени   Динмухамеда   Кунаева 

школам   в   городах   Капчагай,   Каскелен   и   селе   Сары-Агаш;   при   содействии 

Международного   Фонда   открыт   колледж   им.   Д.  А.   Кунаева,   позднее 

преобразованный   в   Высший   негосударственный   Казахский   Гуманитарный 

Университет им. Д. А. Кунаева (Фонд-соучередитель).

14

Д. А. ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ МҰРАЖАЙ

  Қазақстан   Республикасының   Президенті   Нұрсұлтан   Назарбаев   1994 

жылдың 24 ақпанында Елбасының «Д. А. Қонаевтың есімін мәңгі есте қалдыру 

мақсатында»   қаулысы шыққан. Онда Дінмұхамед Ахметұлының Қазақстанға 

сіңірген ерекше еңбегі үшін Алматы қаласында Д. А. Қонаевтың мұражай -үйін 

құру   туралы   айтылды.     Осыған   орай   2001   жылдың   қараша   айында   Алматы 

қаласы   әкімдігінің   және   Халықаралық   Қонаев   қорының   көмегімен   мұражай 

ресми   түрде   ашылды.   Мұражайдың   ашылуына   белгілі   мемлекет   және   қоғам 

қайраткерлері:   К.   Аухадиев,   С.   Жиенбаев,   А.   Күлебаев,   Ш.   Бекболатов,   Ж. 

Асқарова,   І.   Балтағұлов,   С.   Әбдірайымов,   А.   Ермегияев,   Ш.   Уалиханов,   А. 

Горяйнов және тағы басқалар  үлкен үлес қосты.  

Жалпы   2002   жылдың   12   қаңтарында   Д.   А.   Қонаевтың   90   жылдық 

мерейтойында   мұражай-үйі   салтанатты   түрде   920   көрерменнің   қатысуымен 

ашылды.   Лента   қию   рәсімі   белгілі   мемлекет   және   қоғам   қайраткері   Бәйкен 

Әшімов   пен   Қонаевтың   қарындасы   Гаухар   Ахметқызына   тапсырылды. 

Мұражай   жұмысын   жәдігерлер   мен   материалдар   жинаудан   бастады.   Бүгінгі 

таңда   мұражайда     Қонаевтың   бюсті,   жеке   қолданған   заттары,   портреттері, 

кілемдері,   тарихи   құжаттары   бар.   Жәдігерлердің   жалпы   саны   -   2999.   Д.   А. 

Қонаев мұражайында көркемдік кеңес табысты жұмыс істеп келеді. Кеңеске 

Қонаевтың қызметтес әріптестері мен белгілі  қоғам қайраткерлері мүше болды. 

Кеңес әр жылдың есебін тыңдап, жаңа жылдың жоспарын бекітіп отырады.

Қонаев мұражайы өзінің өміршеңдігін  дәлелдеді.  Бұл бұрынғы кеңестік 

республикалар аумағында мемлекет басшыларына арналып ашылған бірден-бір 

мұражай үйі болып табылады. Оның өзіндік ерекшеліктері де бар. 

Мұражай тәжірибесінде мемориалды-тұрмыстық экспозицияны құрылған 

мемориалды орыннан бөлек жерде қалпына келтіру тәрізді құбылыстар сирек 

кездеседі.   Бұл   процесс   аз   зерттелген   және   қалыптасқан   әдістемесі   жоқ. 

Біріншіден, нені қалпына келтіру керек болды? Екіншіден, Қонаев тұлғасын, 

оның мемлекетті дамытып өркендетудегі рөлі мен еңбегін мойындаумен қатар 

схематизациялаудан бас тарту, Қонаевты көрсету және оның таза адамгершілік 

қасиеттері   мен   өмірінің   тұрмыстық   жағына   қызығушылық   туғызу   міндеті 

тұрды. Үшіншіден, тарихи тұлғаның жұмыс кабинетінің интерьерін және басқа 

да сақталған, күнделікті өмірде тұтынған заттарын табу қажет болды. 

Қонаевтың   шынайы   тұлғасын   анық   ашуға,   яғни   оны   қарапайым   тұлға 

ретінде көрсетуге «Қонаев кабинеті» мемориалдық орны кең мүмкіндік береді. 

Бұл орын  Қонаевты тек мемлекет қайраткері ретінде ғана емес, шынайы өмірде 

болған тұлға ретінде де ашып көрсетеді. Бұл экспозиция үшін өткен ғасырдың 

55-60   жылдардағы   уақыт   шеңбері   таңдалып   алынған.   Осы   кезең   Қонаевтың 

тұлға ретінде және мемлекет  қайраткері ретінде қалыптасу жылдары болды.  

Д.   А.   Қонаев   кабинеті   -   жәдігерлердің   толықтай   шынайылығыменен 

ерекшеленеді, оны жабдықтау барысында Қонаевтың  кабинетінде бірнеше рет 

болған мемориалды тұлғаның замандастары мен достарының көмегі көп болды. 

Қонаевтың жеке заттарына жататын дүниелер ерекше қызығушылық туғызады. 

Бұлар көптеген куәліктер, қаламдар, әшекейлі оттықтардың жиынтығы, қолдан 

15

жасалған түрлі пышақтар, лунаход, танктердің сувенирлері. Осының барлығын 

қолмен ұстап көруге болады. Бұл жастардың үлкен қызығушылығын туғызады. 

Өйткені қазіргі жастар өте білімдар, әр нәрсеге ерекше қызыға қарайды.  

Түпнұсқалардың   мемориалды   мұражайда   ерекше   қызығушылық 

туғызатыны   белгілі.     Мұражайдың   осындай   ортасы   біріншіден,   экспозиция 

толықтай шынайы мемориалдық дүниелерден жинақталуында.  Екіншіден, сол 

заманның кабинеттік стилі сақталған. Жоғары оқу орындарының студенттері, 

әсіресе,   тарих   факультетінің   студенттері   мұражайға   жиі   келіп,   Қонаев 

кабинетінде   болғанда   шынайы   тарихи   әрі   уақыттық   ортаға   түскендей   күй 

кешеді. 

Мұражайға жәдігерлерді қабылдау барысында да көптеген қиындықтар 

туды: яғни жәдігердің шығу тарихы, тарихи маңыздылығы, жасалған уақыты, 

жасалынған жері мен авторын анықтау деген  сияқты. Әр жәдігердің  тарихы 

анықталмағанша  ол көрме залына экспозицияға қойылмады. 

Мұражайда   кітапхана   бар,   онда   Қонаевтың   жеке   өзінің   кітаптары   мен 

қызметтес  әріптестерінің  кітаптары  орын  алған.  Онда   Д.  А.  Қонаев  туралы 

жазылған 66 кітап топтамасы бар. Кітаптардың саны 3000 данадан асады. Одан 

елімізде   Ұлы   Отан   соғысына   дейінгі   кезеңдердегі   Қоңырат   кенішіндегі 

жұмысшы-қызметкерлердің   өсу   көрсеткіші,  олардың   тұрмыс-тіршілігі   жайлы 

да құнды деректерді таба аласыз. Мұражай шеңберінде «Қонаевтану» ғылыми-

зерттеу орталығы жұмыс істеп келеді. Ғылыми орталықтың кеңесі құрамына 

еліміздің танымал ғалымдары кіреді. 

Д. А. Қонаевтың мұражайында жаңа экспозициялық зал ашылды. Ол зал 

«Қызыл зал»  деп аталады.  Ол   Д. А. Қонаевтың балалық, жастық шағы, еңбек 

жолының   басталуы   кезеңдерін   қамтыған.   Сондай-ақ   мұражайда   Д.  А. 

Қонаевтың   «Өтті   дәурен   осылай»   атты   мемуар   кітаптарының   электронды 

нұсқасы  бар.   Алматы   мен   Талғар   қалаларындағы   түрлі   оқу   орындарының 

студенттері келіп оқып тұрады.

16

Ұлтымыздың  мақтанышы

1.

Кунаев Д.А. О моем времени: Воспоминания.  – А.: Дәуір, 1992. – 312 с.

Книга воспоминаний известного политического и государственного деятеля 

Казахстана Д.А. Кунаева состоит из 3 частей. В первой автор рассказывает о 

своем детстве и семье, годах учебы и начале тркдовой деятельности, вторая 

часть посвящена жизни республики в разные годы. Д.А. Кунаев вспоминает 

многих политических и государственных деятелей, с которыми ему довелось 

работать,-   Хрущева,   Косыгина,   Брежнева,   Горбачева.   В   третьей   части 

освещаются вопросы сегодняшнего дня.

2.

Қонаев Д. Ақиқаттан аттауға болмайды. – А.: «Санат», 1994. – 512 б.

         Халқымыздың   аяулы   перзенті,   аса   ірі   мемлекет   қайраткері,   үш   мәрте 

Социалистік Еңбек Ері Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев 1992 жылы шыққан 

«Өтті дәурен осылай» деп аталатын естелік-эссесін көзі тірісінде түгелдей 

қайта   қарап,   оқырман   талап-тілегіне   сай   толықтырулар   жасай   келіп, 

кітаптың атын «Ақиқаттан аттауға болмайды» деп өзгертіп еді. Мұнда өз 

өмірінің   беймәлім   беттерін   ғана   емес,   өз   заманының   ірі   тұлғалары 

Сталиннің,   Маленковтың,   Булганиннің,   Хрущевтің,   Косыгиннің, 

Брежневтің, Андроповтың, тіпті Горбачевтің көпшілікке жұмбақ сырларын 

ашып, Қазақстанның  елу жылдық экономикалық, мәдени және әлеуметтік 

тыныс-тіршілігін жан-жақты әңгімелеп береді. Оның игі жақсылары туралы 

да шет қалмайды. Кезінде жылы жауап қойылған Теміртау оқиғасын, Семей 

полигонын, Арал мәселесін, Желтоқсан зардаптарын, сондай-ақ тілге, дінге, 

ділге қатысты көкейтесті сұрақтардың жауабын алға тартады. Ұлттық сана, 

әдет-ғұрып,   салт-дәстүр   туралы   ой-толғамдарын   ортаға   салады.   Кешегі 

Кеңес   өкіметінің   күйреу   себептерін   талдап,   қазіргі   экономикалық 

дағдарыстардан  шығу жолдарына барлау жасайды

3.

Қонаев Д. Өтті дәурен осылай. – А.: “Дәуір”, “Ынтымақ”, 1992. – 448 б.

     Бұл автордың естелік кітабында, Қазақстанның қалыптасуынан бастап, өсіп-

өркендеуіне дейінгі  өмірін, оның өнеркәсібі  мен ауыл шаруашылығының, 

мәдениеті мен ғылымының даму жолын түгел саралап, бағаланған жақтары 

айтылған. 

4.

Мұхтар   Әуезов   туралы   естеліктер   /   сост.   Д.   Қонаев,   С.   Майлыбаева,   Ә. 

Қуанышбаев.  –  Алматы:   Білім,   2007.  –  288   б.   (Әдеби   мемуарлар).   Д.   А. 

Қонаевтың қазақтың ұлы жазушысы М. Әуезовпен бірінші кездесу сәтін еске 

алуы баяндалған 

5.

Млечин Л. М. Назарбаев. Групповой портрет с президентом / Л. М. Млечин. 

– М.: Восток – Запад, 2010. – 344 с.: ил.

Новая книга Л. М. Млечина, мастера политических биографий, раскрывает 

неизвестные страницы истории Казахстана, важнейшего союзника России. 

17

        Автор рисует портреты политических деятелей Н. Назарбаева, Д. Кунаева, 

Л. Брежнева, М. Горбачева и др.

6. Динмухамед   Кунаев   (1912-1993гг.)   //   Казахи.   Девятитомный   популярный 

справочник.   –   Алматы:   Қазақстан   даму   институты:   том   ІІ.   Исторические 

личности, 1998. – С. 510–511.

7. Динмухамед   Кунаев   (1912-1993гг.)   //   «Казахстан»   Национальная 

энциклопедия т. 3 / Гл. Ред. Б. Аяган. – Алматы: Главная редакция «Қазақ 

энциклопедиясы», 2005. – С. 360–361.

8.

Дінмұхамед Қонаев (1912-1993жж.) // Қазақтар. Көпшілікке арналған тоғыз 

томдық анықтамалық. – Алматы: Қазақстан даму институты: II том. Тарихи 

тұлғалар, 1998. – 234–36 б. 

9.

Дінмұхамед Қонаев (1912-1993жж.) // Қазақстан. Ұлттық энциклопедия т. 6 / 

Бас ред. Б. Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 

2004. –  36–37 б. 

10.

Дінмұхамед   Қонаев   (1912-1993жж.)   //   Елтұтқа.   Ел   тарихының   әйгілі 

тұлғалары: оқу құралы / М. Жолдасбекұлы, Қ. Салғарұлы, А. Сейдімбек. – 

Астана, 2001. – 327–329 б.

11.

Адырбеков К. Қонаев және желтоқсан / К. Адырбек // Ақиқат. – 2011. – № 

11. – Б. 33–39. – ISSN 1019–5300

 

12.

Адырбекұлы   К.  ...   Тектілік   те,   тазалықта   та  –  Қонаевқа   тән   /   К. 

Адырбекұлы // Түркістан. – 2012. – 12 қаңтар.

13.

Айтмағамбетов   Е.   Көпке   танылып   көсем   болған   /   Е.   Айтмағамбетов   // 

Ақиқат. – 2011. – № 8. – Б. 35–37. – ISSN 1019–5300

14.Академик Қонаев // Мәдени мұра. – 2012. – № 7(40). – Б. 73–77. фото-сурет.

15.

Ақсұңқарұлы С.  «Димаш патша көтерген шаңырақ бұл...» / С. Асұңқарұлы // 

Жас алаш. – 2012. – 12 қаңтар.

16.Алапат тасқын төнгенде // Ана тілі. – 2012. – 6–11 қаңтар: сурет.

17.

Аманжол   Қ.    Елі   барда   ер   елеусіз   қалмайды   /   Қ.   Аманжол   //   Егемен 

Қазақстан. – 2012. – 13 қаңтар. Алаштың ардақтысы, халқымыздың біртуар 

перзенті,   аса   көрнекті   мемлекет   және   қоғам   қайраткері   Д.   А.   Қонаевтың 

туғанына 100 жыл толуына арналған салтанатты жиналыс.

18

18.

Арозмагамбетова Д. Величие Кунаева / Д. Арозмагамбетова // Приуралье. – 

2012. – 6 января.

Аннотация:  12   января   2012   года   исполнится   100   лет   со   дня   рождения 

известного политического  деятеля Казахстана  второй половины ХХ века Д. 

А. Кунаева.

19.Асанкелдіұлы   А.   Қонаевқа   араша   түскенімді   мақтан   тұтамын   /   А. 

Асанкелдіұлы // Нұр-Астана. – 2012. – 26 қаңтар. 1986 жылғы желтоқсан 

көтерілісінен   соң   Қонаевтың   басына   қара   бұлт   түнғанда,   айтулы   тұлғаға 

араша түсіп, қарша бораған жаладан қорғаған азаматтардың бірі Арғынбай 

Бекбосын туралы.

20.

Аскаров А. Ұлттың рухани ұстазы еді / А. Аскаров // Мәдени мұра. – 2012. – 

№ 7(40). – Б. 10–13. фото-сурет.

21.

Аубакиров Э.  Человек с большой буквы / Э. Аубакиров // Экспресс К.  – 

2012. – 14 января. Статья о немногих событиях на нелегком жизненном пути 

Димаша Ахметовича, о взлетах и падениях, личной жизни, детстве и юности, 

зрелости и мудрой старости.

22.Аухадиев К. Қазағымен мақтанатын / К. Аухадиев // Мәдени мұра. – 2012. – 

№ 7(40). – Б. 30–37. фото-сурет.

23.

Ахмет Б. Жұмбақ жан / Б. Ахмет // Ақиқат. – 2011. - № 12. – Б. 48–50. – ISSN 

1019-5300

24.

Әмірбекұлы С. Ел құрметіне бөленген / С. Әмірбекұлы // Айқын. – 2012. – 6 

қаңтар: фото.

25.Әшімов Б. Ұлтымыздың мақтанышы / Б. Әшімов // // Мәдени мұра. – 2012. – 

№ 7(40). – Б. 4–9. фото-сурет.

26.Балтағұлұлы І. Кемеңгермен кездескенде / І. Балтағұлұлы // Мәдени мұра. – 

2012. – № 7(40). – Б. 44–48. фото-сурет.

27.

Батталханов   Б.  Қонай   ата   кім   болған?:   немесе   Д.   А.   Қонаевтың   ата-тегі 

жайлы деректер / Б. Батталханов // Түркістан. – 2012. – 12 қаңтар.

28.Батталханов З. Алысты болжайтын аға... / З. Батталханов // Мәдени мұра. – 

2012. – № 7(40). – Б. 42–43. фото-сурет.

29.Батталханов З. Тұлға тұрған үй // Мәдени мұра. – 2012. – № 7(40). – Б. 81–84. 

фото-сурет.

19

30.

Бектасова Г. Жұртым деп төккен жылуын / Г. Бектасова // Түркістан. – 2012. 

– 12 қаңтар. Қонаевтың фото-альбомы жарық көрді

31.

Берікұлы Ж.  Димаш атама: өлең / Ж. Берікұлы // Орал өңірі. – 2012. – 5 

қаңтар.

 

32.Бозымов К. Димекеңдей басшысы болған қазақ бақытты! / К. Бозымов // 

Заңғар. – 2012. – 23 қаңтар.

33.

Бүйенбай, З.  Ағайынға қадірі [Текст] / З. Бүйенбай // Қазақ әдебиеті. – 2012. 

– 6 қаңтар.

34.

Габдуллин  Б.  Дінмұхамед   Қонаев.   Кремль   құшағының   қыспағы   /   Б. 

Габдуллин // Егемен Қазақстан. – 2012. – 14 қаңтар. «Ұлы көш кітабынан». 

35.

Дәулетхан Ә. Өң мен түстің арасы... / Ә. Дәулетхан //  Түркістан. – 2010. – 4 

ақпан.

36.Дінмұхамед Қонаев (1912-1993) // Аңыз адам. – 2011. – № 1. 

     Аннотация: Журналдың бұл саны  саясаткер Д. А. Қонаевқа арналған.

37.

Джиенбаев  С. Он служил стране и  народу  / С. Джиенбаев  // Казахстанская 

правда.  –  2012.  –  12   января.  100   лет   со   дня   рождения   выдающегося 

государственного и общественного  деятеля Динмухамеда Кунаева.

38.

Днишев Б. Невыдуманные истории / Б. Днишев // Пульс города. – 2010. – 1 

июля

.

39.

Домбай  Н.   Елінің бағына туған / Н. Домбай // Ана тілі. – 2012. –  12–18 

қаңтар.

40.

Ескендір Қ. Тұлғаға тағзым / Қ. Ескендір // Егемен Қазақстан. – 2012. – 13 

қаңтар.  Алматыда     көрнекті   мемлекет   және   қоғам   қайраткері   Д.   А. 

Қонаевтың туғанына 100 жыл толуына орай мемориалдық пәтер- мұражай 

ашылды.

41.Жолдасбеков М. Ақылдың кені / М. Жолдасбеков // Мәдени мұра. – 2012. – 

№ 7(40). – Б. 20–25. фото-сурет.

42.

Жумагалиев Б. Незабываемые встречи  / Б. Жумагалиев // Приуралье. – 2012. 

– 10, 12 января. 

43.Жұмағұлов Б. Бір сөздің қадірі / Б. Жұмағұлов // Мәдени мұра. – 2012. – № 

7(40). – Б. 49–52. фото-сурет.

20

44.

Ерімбетов М. Сегіз күндік сапар / М. Ерімбетов // Ана тілі. – 2010. – 14-20 

қаңтар.

45.

Ерімбетов М. Ұлылықтың бір қыры / М. Ерімбетов // Дала мен қала. – 2010. 

– 11 қаңтар.

46.

Ерімбетов М.   Димекеңнің Өзбекстанға сапары. Мырзшөлдегі кездесулер / 

М. Ерімбетов // Жас алаш. – 2012. – 12 қаңтар.

47.

Жиенбаев С. Елін танытқан ер / С. Жиенбаев // Егемен Қазақстан. – 2012. – 

12 қаңтар: фото.

48.

Жиенбаев С.  Елін елжірей сүйді  / С. Жиенбаев // Қазақ әдебиеті. – 2012. – 

12 қаңтар. Д. А. Қонаевтың туғанына 100 жыл.

49.Жиенбаев С. Воспоминания о Д. А. Кунаеве / С. Жиенбаев // Мәдени мұра. – 

2012. – № 7(40). – Б. 26–29. фото-сурет.

50.

Жұмағалиев Б. Ақ пейілді, алып жүректі... / Б. Жұмағалиев // Орал өңірі. – 

2012. – 12 қаңтар: фото.

51.

Кадыров Б. Он доверял людям / Б. Кадыров // Казахстанская правда. – 2012. 

–  14   января.  В   столичном   бизнес-центре   «Іскер»   состоялось   заседание 

«круглого стола» «История Динмухамеда Кунаева: культура,  литература и 

язык»  организованного   комитетом   по  развитию   языков   города   Астаны   и 

центром  "Руханият" в связи  со столетием  со дня рождения  выдающегося 

государственного и общественного деятеля.  

52.

Қалдыбаев С. Мемлекет басшысының назарындағы мерейтой / С. Қалдыбаев 

// Заң газеті. – 2011. – 16 қыркүйек.

53.

Қалдыбай М.  Данагөй Димекең / М. Қалдыбай // Жас қазақ. – 2011. – 14 

қаңтар.

54.

Қалдыбай М. Димекең мұражайында / М. Қалдыбай, С. Мұсатаев // Ақиқат. 

– 2011. – № 10. – Б. 35–39. – ISSN 1019-5300.

55.

Қараева Ш. Даңқы өшпес дара тұлға / Ш. Қараева // Заң газеті. – 2012. – 12 

қаңтар. 

56.

Қауғабай О. Димекең діндар дана еді / О. Қауғабай // Ақиқат. – 2008. – № 10. 

– Б. 37–39. – ISSN 1019-5300.

21

57.

Қауғабай О.  Димекеңнің қазынасы / О. Қауғабай // Заң газеті. – 2011. – 8 

сәуір.

58.

Қауғабай О.  "Селдегі" кемеңгердің келбеті / О. Қауғабай // Таң-шолпан. – 

2011. – № 1. – Б. 180–186 // Қазақ әдебиеті. – 2011. – 19 тамыз.

59.

Қауғабай О. Қонаев мұражайы / О. Қауғабай // Парасат. – 2009. – № 7. – Б. 

14–15.

60.

Қауғабай О. Қонаевтың Қытайға сапары / О. Қауғабай // Түркістан. – 2012. – 

5 қаңтар: фото.

61.

Қауғабай О.  Қонаевтың 12 қасиеті / О. Қауғабай // Жас алаш. – 2009. – 25 

тамыз.

62.

Қауғабай О. Қазаққа құдай берген Қонаев / О. Қауғабай // Ақиқат. – 2008. – 

№ 8. – Б. 41–45. "Личность" естеліктер кітабын оқығаннан кейін туған ой 

және ұсыныс. 

63.

Қозыбаев М. Өтті, кетті сол заман... / М. Қозыбаев // Мәдени мұра. – 2012. – 

№ 7(40). – Б. 38–41. фото-сурет.

64.

Қонаев - қазақтың қанағат мектебі [Текст] // Жас алаш. – 2012. – 10 қаңтар. 

Қазақтың   қанағат   мектебі   бола   білген   аса   көрнекті   қайраткеріміз   Д.   А. 

Қонаев туралы бір топ зиялы қауымның пікірі.

65.Қонаев Е. Перзенттік сыр / Е. Қонаев // Мәдени мұра. – 2012. – № 7(40). – Б. 

53–55. фото-сурет.

66.

Қонаева   С.    Сүйінбайдың   өлеңдерін   толық   білетін   /   С.   Қонаева   //   Қазақ 

әдебиеті. – 2012. – 6 қаңтар.

67.

Қонаева   С.    Өмірден   ешкімге   ренжімей   аттанды   /   С.   Қонаева   //   Қазақ 

әдебиеті. – 2012. – 6 қаңтар

68.

Қонаев халыққа өте жақын еді // Жас алаш. – 2012. – 5 қаңтар: фото.

69.

Меңдеке Ө.  Ұлтымыздың құты еді / Ө. Меңдеке // Жас алаш. – 2012. – 12 

қаңтар. 

70.Молдағалиев Т. Кемеңгер: өлең / Т. Молдағалиев  // Мәдени мұра. – 2012. – 

№ 7(40). – Б. 14–15. фото-сурет.

71.Назарбаев Н. Тұлға / Н. Назарбаев // Мәдени мұра. – 2012. – № 7(40). – Б. 2–

3. фото-сурет.

22

72.

Назаров А. Человек - эпоха / А. Назаров // Деловой Казахстан. – 2011. – 13 

января.  12 января  2012 года  исполняется  100 лет со дня  рождения  Д. А. 

Кунаева, с чьим именем связан  длительный период в истории Казахстана. 

Одно   из  первых   событий   в   рамках   юбилея   –   презентация  фотоальбома, 

содержащего более 500 фотографий.  

73.

Нәрібаев К. Алып тұлға / К. Нәрібаев // Айқын. – 2012. – 7 қаңтар: фото.

74.

Ниязбеков Р. Өлең өзегі – Димекең: өлең / Р. Ниязбеков // Түркістан. – 2012. 

– 12 қаңтар.  

75.

Ниязбек Р.  Қонаевтың рухымен әңгіме: өлең / Р. Ниязбек // Жас алаш. – 

2012. – 5 қаңтар. 

76.

Нысаналин А. Марқасқа / А. Нысаналин // Дала мен қала. – 2009. – 13 сәуір.

77.

Переживший свое время  // Деловая неделя.  –  2011.  –  13 января.  12 января 

2012 года исполняется 100 лет со дня рождения крупнейшего политического 

деятеля Д. А. Кунаева, его эпоха, его деятельность оставили в народе самую 

теплую память. Он вошел в историю как созидатель.

78.

Рамазанова Г.  Тұғыры биік жан / Г. Рамазанова // Жайық үні. – 2012. – 5 

қаңтар.   Жәңгір   хан   атындағы   БҚАТУ   қазақтың   бір   туар   ұлы   Д.   А. 

Қонаевтың   туғанына   100   жыл   толуына   орай   халықаралық   Д.   Қонаев 

қорының   облыстық   филиалы   мен   "Қазақстан   тарихы   және   философия" 

кафедрасының ұйымдастыруымен "Тұғыры биік тұлға" атты кездесу өтті. 

79.

Рысқалиев Т. Х. Тұлға сирек туады / Т. Х. Рысқалиев // Орал өңірі. – 2012. – 

5 қаңтар.

80.Рысқалиев Т. Х. Тарихи тұлға туралы / Т. Х. Рысқалиев // Заңғар. – 2012. – 

23 қаңтар.

81.

Сабден О.  Живет в народе память / О. Сабден // Казахстанская правда.  – 

2012. – 14 января. 100-летие Д. А. Кунаева.

82.

Сағат Е. Жұртым деп төккен жылуын / Е. Сағат // Парасат.  – 2011. – № 12. – 

Б. 7–8: фото.

83.

Сағат   Е.  Ұлы   даланың   қайсар   ұлы   /   Е.   Сағат   //   Түркістан.   –   2011.   –   8 

қыркүйек.   Таяуда   жазылып   біткен   Е.   Сағаттың     "Жаны   жарық   Димекең" 

атты  эссе кітабынан үзінді.

23

84.

Сәдірқызы   Г.  Ардақты   адамның   аты   өшпейді   /   Г.   Сәдірқызы   //   Егемен 

Қазақстан. – 2012. – 12 қаңтар: фото.

85.

Сугирбаева М.  Забвению не подлежит / М. Сугирбаева //  Страна и мир.  – 

2012.  –  16   января.  Портрет   политика   Д.   А.   Кунаева   в   интерьере   его 

квартиры.   В   Алматы   открыт   музей-квартира   этого  выдающегося   деятеля. 

Алма-Ата всегда был его  любимым детищем, он многое сделал для того, 

чтобы любимый город был красивым, современным, зеленым.

86.

Сугирбаева М. Хорошее наследство / М. Сугирбаева // Страна и мир. – 2012. 

– 16 января. У Кунаева была мечта - чтобы Казахстан стал независимым, и 

он в тайне молился об этом. О жизни политика после 1986 года.

87.

Сулейменов О. Два «16 декабря» / О. Сулейменов // Экспресс К. – 2012. – 12 

января.  В   день   100-летнего   юбилея   Динмухамеда   Кунаева,   очерк   Олжаса 

Сулейменова  об   этом     выдающемся   политическом   деятеле,   оставившем 

яркий след  в истории Казахстана.

88.Сулейменов О. Учитель / О. Сулейменов // Мәдени мұра. – 2012. – № 7(40). – 

Б. 16–19. фото-сурет.

89.

Тәшенов Т.  Қонаев - айрықша ардақтауға лайықты қарымды қайраткер  / Т. 

Тәшенов // Айқын. – 2012. – 13 қаңтар. Алаштың ардақтысы, халқымыздың 

біртуар   перзенті,   аса   көрнекті   мемлекет   және   қоғам   қайраткері   Д.   А. 

Қонаевтың   туғанына   100   жыл   толуына   арналған   салтанатты   жиналыстан 

мәліметтер. 

90.

Текті әулет // Мәдени мұра. – 2012. – № 7(40). – Б. 64–72. фото-сурет. Қонай 

әулиетінің шежіресі баяндалған.

91.Төлебаев Б. Қазақтың перзенті: Д. А. Қонаевқа өлең / Б. Төлебаев // Заңғар. – 

2012. – 23 қаңтар.  

92.

Төлепбергенұлы Н. Мұражай шерткен сыр / Н. Төлепбергенұлы // Ана тілі. – 

2012. – 12–18 қаңтар. Алматы қаласының әкімдігі мен Халықаралық Қонаев 

қорының президенті Э. А. Қонаевтың қолдауымен Алматы қаласында Д. А. 

Қонаевтың мұражай - үйі ресми түрде ашылды.

93.

Тұманбайұлы К. Тазалықты аңсау / К. Тұманбайұлы // Айқын. – 2011. – 14 

шілде.

94.

Тұрысбекова   З.  Заманның  заңғар  тұлғасы:  Д.  А.  Қонаев  туралы  ұрпақтар 

толғанысы / З. Тұрысбекова // Парасат. – 2011. – № 3. – Б. 22–24. ISSN 0236-

1361

24

95.

Үркімбай Н. Ұлылыққа тән кішілік / Н. Үркімбай // Түркістан. – 2012. – 12 

қаңтар. 

96.

Шимырбаева Г. Музей-квартира  Динмухамеда Кунаева / Г. Шимырбаева // 

Казахстанская правда. – 2012. – 12 января. В честь 100-летия выдающегося 

государственного   и   общественного   деятеля  Динмухамеда   Кунаева 

открывается его музей-квартира.

                                                Интернет ресурстар

97. 

http://www.zzl.kz/rubric/det/108/373/

     Биография. Жизнь замечательных людей Казахстана

     

Кунаев Динмухамед Ахмедович

 

98. 

http://ikf.kz/ru/

     

ОФ «Международный Фонд Д.А.Кунаева» основан в 1993 г.

99.

http://biografia.kz

    

     Партийные деятели. Кунаев Д. А.

100.

http://www.unesco.kz/heritagenet/kz/content/history/portret/kunaev_yubiley/biog 

       rafy.htm

       Кунаев Д. А. Биография, фонд, фотоальбом.

25

Мазмұны

Кіріспе...................................................................................................................1

Предисловие.........................................................................................................2

Қонаев Д. А. (1912-1993жж.) өмірбаяны...........................................................3

Кунаев Д. А. (1912-1993гг.) биография.............................................................5

Әлем саясаткерлері мен ел ардақтылары Д. А. Қонаев туралы пікірлері…..10

Международный фонд Д. А. Кунаева................................................................11

Д. А. Қонаев атындағы мұражай........................................................................14

Ұлтымыздың мақтанышы (кітаптар мен мақалалар).......................................15

Интернет ресурстар..............................................................................................23

26