Көне түркі тіліндегі дауысты және дауыссыз дыбыстар

Ежелгі түркі тіліндегі дауысты және дауыссыз дыбыстар оның фонетикалық жүйесі мен құрылымында негізгі рөл атқарды. Ежелгі түркі тілі дауысты және дауыссыз дыбыстардың байлығымен ерекшеленді, бұл сөздердің айтылуы мен дыбысына айтарлықтай әсер етті.

Ежелгі түркі тілінде тоғыз дауысты дыбыс қолданылды, оның ішінде А, ы, и, е, ө, ү, о, у, ұ, олардың әрқайсысы дыбыстар жүйесінде өзіндік ерекше орынға ие болды. Дауыссыз дыбыстарға лабиалистен жұтқыншаққа дейінгі артикуляцияның кең спектрін білдіретін әртүрлі дыбыстар кірді.

Дауысты үндестік ежелгі түркі тілінің де маңызды ерекшелігі болды, мұнда сөздердегі дауысты дыбыстар олардың жіктелуіне байланысты белгілі бір гармоникалық заңдарға бағынуы мүмкін. Бұл мүмкіндік айтылу жүйесіне қосымша күрделілік әкелді.

Емледегі басты айырмашылық-емле сол жаққа қарай жазылады, ал қазіргі қазақ тілі оң жаққа жазатын емлені қолданады. "Орхан әліппейі" 35 әрпі бар, ал біздің емлеміз 42 әріптен тұрады. Сонымен қатар, біздің нұсқада 8 дауысты фонеманы білдіретін 4 арнайы таңба бар, оның ішінде у, е, и сияқты дыбыстар бар, бір қызығы, осы 8 фонеманың тек 4 әрпі бар, ал дауыссыз фонемалардың 16-дан 31 әрпі бар.

Осылайша, ежелгі түркі тіліндегі дауысты және дауыссыз дыбыстар осы тарихи тілдің фонетикалық құрылымының байлығын бейнелейтін және оның дыбысы мен экспрессивтілігіне әсер ететін дыбыстық ландшафтты қалыптастырды.

• 
  Біздің эрамызға дейінгі 3-ғасыр аралығын қамтитын дәуір – Алтай дәуірі деп аталады;
  
• 
  Ал, біздің эрамызға дейінгі 3-ғасыр мен біздің эрамызға дейінгі 5-ғасыр аралығындағы уақытты қамтитын кезең – «Хун дәуірінің кезеңі» деп аталса;
  
• 
  Көне түркі дәуірі – 5-ғасыр мен 7-ғасыр аралығын қамтып, қарастырса;
  
• 
  Ал, 10-ғасыр мен 15-ғасыр аралығын қамтыған уақыт – Орта түркі дәуіріне тиесілі болып саналады;
  
• 
  Қазіргі кезеңге тән, жақынырақ саналатын жаңа түркі дәуірінің уақыты 15-ғасыр мен 20-ғасыр аралығын қамтиды .
  

• 
  Біздің заманымыздың 5-ғасырына дейін созылған дәуір – Түркі бірлестігіне дейінгі дәуір деп аталады да ол екі түрлі белес пен бірлестіктен тұрады, олар: Алтай мен Хун бірлестігі
  
• 
  5-ғасыр мен 10-ғасыр аралығын қамтитын кезең – Көне түркі қағанаты мен 10-ғасыр мен 15-ғасыр аралығын қамтыған Орта түркі кезеңі – Түркі бірлестігі дәуіріне жатады;
  
• 
  Ал қазақ тілінің даму дәуірінің кезеңі 16-ғасыр мен 18-ғасыр аралығын қамтыса;
  
• 
  19-ғасырдан бастап Қазақ ұлттық тілінің қалыптасу дәуірінің кезеңі бастау алды.
  

Қорытындылай келе, сан ғасырлық тарихы бар қазақ тіліміз ерен еңбектігің жемісі болған тәуелсіздігіміз бен егемендігіміздің жырын жырлап, бұғанасын мықтап қатайтты. Даналыардың данасы Байтұрсынның ұлы Ахмет атамыз өсиет еткендей, ұлтымыздың ұмыт болмай сақталуына да, түп тамырсыз жоқ болып, жоғалып кетуіне де себеп болатын нәрсе болса, солардың ең қуаттысы тіл екенін есімізден шығармай, халқымыздың қазынасын, ұлтымыздың жаны болған тіліміздің мерейін асыратын да, құтын қашыратын да өзіміз екенін мәңгі есімізден шығармағанымыз жөн.