Жеңіл уровень Жіктік жалғауларының даму ерекшелігі
жүктеу/скачать 54,99 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Тәуелдік жалғауларының жасалу ерекшеліктері
|
Жеңіл уровень 1.Жіктік жалғауларының даму ерекшелігі Қазақ тілінде жіктік жалғау баяндауышқа ғана тән жалғау. Мысалы, мен мұғаліммін, сен отырсың, ол айтқан, біз ұзынбыз және т. б. Түркология жіктік жалғауларын тәуелдік жалғаулары секілді жіктік есімдікткрден дамыған деп есептеледі. Алайда, олар тұлғасы жағынан тәуілдеулік жалғаулармен аса жараса қоймайды. Ертеректе жіктік жалғаулары “ мен бауырман, сен барасман” (11 ғасыр) секілді формада кездескен. Қазірде қазақ тілінің грамматикасында жіктік жалғаулары төрт түрмен жіктеліп жазылады. Біріншісі, отыр, тұр, жатыр, жүр етістіктеріне үш жаққа, жекеше және көпше түрге жіктеліп: сіз отырсыз; дәл осы жолмен есімшелерге: сіз айтқансыз; зат есім сөздерге: сіз-анасыз; сан есім мен сын есімге; үстеу және есімдіктерге: қалайсың, қалайсыз? жалғанады. Екінші топ жіктелетін сөздерге көсемшелер жатады: мен бара жаттым, сен келе жаттың; үшінші топқа жедел өткен шақтағы етістіктердің жалғаулары, мысалы: мен барды-м, сен келді-ң. Соңғы топқа бұйрық райлы етістіктер жатады: сен бар, ол кел-сін, мен жата-йын. Дмитриевтің айтуы бойынша, жіктік жалғаулар уақыт өте келе үлкен дыбыстық өзгеріске ұшыраған, және дыбыстық құрамын жоғалтқан. Мысалы, “мен-бауырман” деген сөз тіркесіндегі “-ман” жіктік жалғауы, бүгінде “-мын” болып жалғанады, мен-бауырмын, мен ауырмын, және т.б. Көне жазбаларда кездесетін жіктік жалғаулары мен заманауи жіктік жалғауларының айырмашылығы олардағы дауысты дыбыстың өзгеруінде. Бүгінгі күннің жіктік жалғаулары соның нәтижесі болып табылады. 2. Тәуелдік жалғауларының жасалу ерекшеліктері Қазақ тілі бай және алуан түрлі тіл, оның грамматикалық құрылымында тәуелдік жалғаулары маңызды рөл атқарады. Олар сөйлемнің әртүрлі мүшелерін байланыстырып, олардың арасындағы алуан түрлі қатынастарды білдіруге мүмкіндік береді. Қазақ тілінде тәуелдік жалғауларының жасалу ерекшеліктері сөздің жұрнақтардың жалғануы мен түрінің өзгеруіне байланысты. Тәуелдік жалғау мысалдар бізге кез келген жағдайда қажет бола алады. Олар адамдар арасында қарым-қатынас, сотталу, шешімдерге көмек көрсету, өзінің жағдайын түсіндіру және басқалармен байланысу үшін көмек көрсету үшін пайдаланылады.Бірінші мысалдардан бірі - өзінің жағдайын түсіндіру. Бірге жұмыс істеу кезінде, адамдар көптеген мәселелерге дәлелдерді мақсатпен қолданады. Мысалы, егер бір адам жұмыста қандай-қандай есептермен көз жеткізсе, ол өзіне жағдайды түсіндіру үшін басқа қызметкерден нұсқаулық алуы мүмкін. Бұл тәуелдік жалғаудың бір түрі.Басқа бір мысал - басқа адамдарға көмек көрсету. Мысалы, досымыз бір бетте жауап беру кезінде, біз оған мерекелесе аламыз және оның мәселесін шешу үшін көмек көрсетеміз. Біз олға дәлелдер, нұсқаулықтар және кеңестер айту арқылы тәуелдік жалғау жасауға ыңғайлылық береміз.Тәуелдік жалғау мысалдарының басқа бір түрі - қарым-қатынас жасау. Бір адам басқа адаммен қарым-қатынас жасау кезінде, ол оның сөзін қабылдау және түсіну үшін тәуелдік жалғауды пайдаланады. Оның байланыстығын жасау кезінде, мысалы, бір адам өзінің дарынға қарапайым мәндерді түсіндіру үшін оның сұрауларына өзара құлақ тартуы мүмкін. Қорыта айтқанда, қазақ тілінде тәуелдік жалғаулардың мол жиынтығы бар, олардың әрқайсысының өзіндік қалыптасу ерекшеліктері бар екенін айта кеткен жөн. Бұл мүмкіндіктерді меңгеру сөйлеушіге дұрыс және грамматикалық жағынан дұрыс сөйлемдер құруға көмектеседі. Қазақ тіліндегі тәуелдік жалғауларының жасалуын зерттеу грамматиканы меңгерудің маңызды бөлігі болып табылады және сөйлеушінің өз ойын, ойын дәл әрі дәл жеткізуіне мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 54,99 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|