Жетекшісі: Нуржанова Ботакоз Нур
жүктеу/скачать 42,49 Kb.
|
3 лексикология сөж.
- Бұл бет үшін навигация:
- І.Кеңесбаев және қазақ тілінің фразеологиясы.
- Еңбек етпесең, елге өкпелеме; егін екпесең, жерге өкпелеме.
- Бір-біріне антоним болатын тұрақты сөз тіркестер: Бетінен оты шықты
- Ит терісін басына қаптады;
- Бір-біріне синоним болатын тұрақты сөз тіркестер: Үріп ауызға салғандай; қыздың жиған жүгіндей
|
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДОГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ Жетекшісі: Нуржанова Ботакоз Нур Орындаған:Жүніс Ырыскүл Әділбекқызы Мамандығы: Филология 205 Пәні: Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен лексикографиясы СӨЖ Академик І.Кеңесбаев және қазақ тілінің фразеологиясы (Еңбек бойынша зерттеу жұмыстарын талдау, саралау. Кластерлік кестеге салыңыз). Қазақ фразеологиясының тіл ғылымының бір саласы ретінде қалыптасып,дамуы және зерттелуі академик І.Кеңесбаевтың есімімен тығыз байланысты. Ол сонау 40-жылдардан кейін-ақ түркітануда фразеология, фразеологиялық тіркестер, табиғаты жөнінде пікір қалыптастырған. І.Кеңесбаевтің 1977 жылы “Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігінің” шығуы тек қана қазақ тіліндегі жетістік ғана емес, туыстас тілдер үшін де көш бастағанын айта кету керек. І.Кеңесбаев фразеологияны тілді құрамды бөлшектерінен, тіл ярустарынан бөліп алмайды, тілдің сол бөлшектерінен түбірлі айырмасын, бас белгілерін анықтайды. Тілімізде көкейге қонымды көркем, орамды алуан түрлі тұрақты сөз тіркестері кездеседі. Тіл қатынасына жататын қат-қабат тіркес тіздектерді халық орынды пайдаланады. Мақал-мәтелдермен барабар жоғары бағалап оларды қастерлей сақтап келеді. Фразеологизмдер бұрын соңды еңбектерде, көбінесе лексикалық тұрғыдан зерттеліп келеді. Қазақ фразеологиясының тіл білімінің бір саласы ретінде қалыптасып, дамуы және зерттелуі академик І.Кеңесбаевтің есімімен тығыз байланысты. І.Кеңесбаев фразеологияны тілді құрамды бөлшектерінен,тіл ярустарынан бөліп алмайды. Бірақ тілдің сол бөлшектерінен түбірді айырмасын,бас белгілерін атап көрсетеді. І.Кеңесбаев және қазақ тілінің фразеологиясы. Қазақ фразеологиясының тіл ғылымының. бір саласы ретінде қалыптасып, дамуы және зерттелуі академик І.Кеңесбаевтың есімімен тығыз байланысты. І.Кеңесбаевтің 1977 жылы. “Қазақ тілінің фразеологиялық. сөздігінің” шығуы тек қана қазақ тіліндегі жетістік ғана емес, туыстас тілдер үшін де көш бастаған 2.Фразеологизмдердің түрлері (жасалу жолдарын саралаңыз. Кестеге түсіріңіз).
3.Мақал-мәтелдердің фразеологизмге қатысы (Арақатынасын, ерекшеліктерін мысалдар арқылы салыстыру Мақал-мәтелдер де тұрақталған, қалыптасқан сөздер тобы болып саналады. Мақал-мәтелдердегі сөздердің де орнын басқа сөздермен алмастыруға келмейді. Бірге айтылғанымен, мақал мен мәтелдің бір-бірінен өзіндік ерекшелігі, айырмашылығы болады: 1. Мақалдың мазмұнында істің себебі мен салдары бірге айтылып, шарты мен нәтижесі қатар беріледі. Мысалы, (Егер) ісім өнсін десең, (онда) еңбек ет. Ал мәтелде істің салдары айтылып, себебі айтылмайды. Мысалы, Сабыр түбі – сары алтын. 2. Мақал құрылысы жағынан көбіне құрмалас сөйлем болып келеді. Мысалы, Еңбек етпесең, елге өкпелеме; егін екпесең, жерге өкпелеме. Ал мәтел құрылысы жағынан көбінесе жай сөйлемге құрылады. Мысалы, Көп түкірсе – көл. Басқа пәле тілден. т.б.
Бір-біріне антоним болатын тұрақты сөз тіркестер: Бетінен оты шықты (ұялды) – Беті бүлк етпеді (ұялмады). Ажары сынды (мұңайды) – Қуанышы қойнына сыймады (қуанды). Ит терісін басына қаптады; жерден алып, жерге салды – ұрысты, сөкті, балағаттады. Қолы қолына жұқпады (тез қимылдады) – Саусағының ұшын қимылдатпады (қозғалмады, еш нәрсе істемеді). Бір-біріне синоним болатын тұрақты сөз тіркестер: Үріп ауызға салғандай; қыздың жиған жүгіндей – сұлу, әдемі, көрікті, келбетті, әсем, т.б. Ит өлген жер; ит арқасы қиянда – алыс, қашық, шалғай; жүктеу/скачать 42,49 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|