[ Б.Момынова, Саткенова Ж, «Қазақ тiлiнің морфологиясы»]

Заттың, оқиға мен құбылыстың ұғымдарын бiлдiрiп, оларды атайтын сөздердi зат есiмдер деймiз. Есiмдер тобына жататын зат есiм сөйлемде басқа бiр сөздермен септiк, тәуелдiк, кейде жiктiк тұлғада тұрып, грамматикалық байланысқа түседi. Зат есiм сөйлемде таза заттық мағынада, өзi тiркескен сөздiң сынын, сипатын бiлдiрiп (тас жол), көмекшi етiстiкпен, септеулiк шылаулармен тiркесiп, заттың қимылға ауысу процесiн (дос болу), мақсаттық, себептiк, мекен-мезгiлдiк (бала үшiн, радио арқылы, ауыл сайын) мағынаны бiлдiредi.

Зат есiмнiң сұрақтары: кiм? не? кiмi? несi?

Зат есiмдер тұлғасына қарай дара және күрделi болады. Айталық, күйшi, сазгер, оқырман, құрт, ат, дауыл т.б. зат есiмдер дара тұлғалы.

Зат есiмдер күрделi сөздерден жасалуына қарамастан, заттың атауы бола бередi: айбалта, асық жiлiк, қолғап, т.б. Екi компоненттен тұратын, бiрақ бiр ғана ұғымды атап, бiр ғана сөйлем мүшесi болатын күрделi сөздер бiртұтас сөздей түрленедi: қолғаптың, асық жiлiктiң, айбалтасы, т.б. Сөйлемдегi атқаратын негiзгi қызметi бастауыш болғанымен, зат есiмдер анықтауыш, толықтауыш, пысықтауыш, тiптi кейде баяндауыш қызметiн атқарады. Өте көне категория болып табылатын зат есiм өзге сөз таптарына негiз, тiрек болады. Өйткенi, сын есiм заттың сынын (жақсы адам, қызыл гүл, биiк ағаш), ал сан есiм заттың санын (он оқушы, бес бала, бiр мемлекет), етiстiк заттың қимылын, iс-әрекетiн (мен оқыдым, ол сурет салды) бiлдiредi.

Зат есiмдер деректi және дерексiз (абстрактiлi) зат есiмдер деп бөлiнедi. Адамның санасы арқылы түсiнiлiп, түйсiкпен сезiлетiн, көзге көрiнбейтiн, қолға ұстауға болмайтын зат есiмдер абстрактiлi зат есiмдер болып табылады. Мысалы: арман, қуаныш, бақыт, ақылдылық, т.б. Нақты зат есiмдердi көзбен көрiп, қолмен ұстап көруге болады: дәптер, кiтап, арба, т.б.