Жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
53
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
С-Қазақстан 
56,0 
56,0 
- 
- 
О-Қазақстан 
4 069,8 
956,9 
3 112,9 
- 
Алматы қ. 
0,1 
0,1 
- 
- 
Астана қ. 
- 
- 
- 
- 
Барлығы 
29 320,1 
4 950,3 
24 168,1 
201,7 
 
6.4-кестенің жалғасы 
 
Облыс 
атауы 
Эрозияға 
ұшыраған 
егістік, 
барлығы 
Оның ішінде 
Эрозияға ұшыраған 
егістіктердің деңгейі 
Шайылған  Дефлирленген 
Су және жел 
эрозиясына 
бiрдей 
ұшыраған 
әлсіз 
орташа 
және күшті 
Ақмола 
352,2 
351,3 
0,9 
- 
317,9 
34,3 
Ақтөбе 
34,2 
34,2 
- 
- 
33,4 
0,8 
Алматы  
98,2 
58,2 
40,0 
- 
85,8 
12,4 
Атырау  
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Ш-
Қазақстан 
247,9 
235,1 
12,2 
0,6 
234,0 
13,3 
Жамбыл 
54,3 
52,7 
1,6 
- 
52,8 
1,5 
Б-Қазақстан 
172,6 
72,6 
4,4 
95,6 
49,7 
27,3 
Қарағанды 
111,3 
83,2 
28,1 
- 
95,7 
15,6 
Қызылорда 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Қостанай 
93,5 
63,4 
30,1 
- 
77,5 
16,0 
Маңғыстау 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Павлодар 
334,3 
- 
334,3 
- 
223,7 
110,6 
С-Қазақстан 
28,0 
28,0 
- 
- 
23,7 
4,3 
О-Қазақстан 
241,5 
241,3 
0,2 
- 
223,9 
17,6 
Алматы қ. 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Астана қ. 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Барлығы 
1 768,0 
1 220,0 
451,8 
96,2 
1 418,1 
253,7 
Ескерту. «Барлық жер» жолы бойынша, басқа мемлекеттер пайдаланылатын жерлерсіз. 
Эрозияға 
ұшыраған 
ауыл 
шаруашылық 
алқаптарының  ең  көп  үлесі  (олардың  жалпы 
ауданының 30%-дан астамы) Алматы, Атырау және 
Оңтүстік  Қазақстан  облыстарында  орналасқан. 
Ауыл 
шаруашылық 
алқаптарының 
құрылымындағы  эрозияға  ұшыраған  жерлердің  ең 
аз үлес салмағы (5%-ға дейін) Ақмола, Қарағанды, 
Қостанай  және  Солтүстік  Қазақстан  облыстарына 
келеді.  Су  эрозиясына  ұшыраған  (шайылған) 
эрозияға  ұшыраған  жерлердің  жалпы  ауданынан 
ауыл  шаруашылық  алқаптарының  ауданы  4,9 
млн.га  немесе  2,3%-ды  құрайды.  Топырақтың  су 
эрозиясы  республиканың  барлық  облыстарында 
байқалады  және  оның  дамуы  рельеф  сипатына 
ықпал  (беткейдің  тіктігі  мен  ұзындығы,  су 
жинаудың  кеңдігі  мен  формасы)  етеді,  жауын-
шашынның саны мен қарқындылығы, топырықтың 
түрі  мен  механикалық  құрамы,  корбанаттылық, 
тұздылық,  су  өткізгіштік  пен  жер  алқаптарын 
пайдалану сипаты. 
Ауыл 
шаруашылық 
алқаптарының 
құрылымындағы  шайылған  топырақтың  ең  үлкен 
ауданы  Оңтүстік  Қазақстан  (1,0  млн.  га),  Алматы 
және 
Маңғыстау 
(0,8 
млн.га), 
Ақмола 
облыстарында (0,6 млн.га) орналасқан.  
2012  жылдан  2014  жыл  аралығында  Қазақстан 
Республикасының Жер қорларын басқару жөніндегі 
агенттік  ауыл  шаруашылығы  мақсатындағы 
жерлерді түгендеуді жүргізді.  
Түгендеу:  ауыл  шаруашылық  алқаптарының 
жағдайы  және  пайдаланылуын,  олардың  сапалық 
сипаттамасын  зерттеуді,  егістіктің  құнарсыз 
аумақтарын  және  пайдаланылмайтын  жерлерді 
анықтауды 
сонымен 
қатар, 
оларды 
трансформациялау мен жем-шөп мөлшері бойынша 
ұсынымдарды 
әзірлеуді 
болжайды. 
Жұмыс 
нәтижесі  2015  жылы  ұсынылатын  болады.  Ауыл 
шаруашылық 
алқаптарының 
сапалық 
сипаттамасының 
Қазақстан 
Республикасыны 
аудандары  бойынша  статистикалық  деректер  6.5-
кестеде көрсетілген. 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
54
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
6.5-кесте.  2014  жылдың  1  қарашасы  жағдайындағы  ауыл  шаруашылық  алқаптарының,  олардың 
құнарлылығына әсер ететін белгілері бойынша сапалық сипаттамасы, мың га 
 
ӘТОК 
 
Оның ішінде: 
Өң
ір
  (
об
л
ы
с,
 а
уд
ан
, 
ел
ді
 м
ек
ен
) 
А
уы
л
 ш
ар
уа
ш
ы
л
ы
ғы
 
ал
ұа
п
та
ры
 б
ар
л
ы
ғы
 
Т
ер
іс
 б
ел
гі
л
ер
м
ен
 
ш
и
ел
ен
іс
п
ег
ен
 
Е
гі
н
ш
іл
ік
к
е 
ш
үб
әс
із 
ж
ар
ам
ды
 
Қ
и
ы
рш
ы
қ
 т
ас
ты
 ж
ән
е 
та
с 
ба
сқ
ан
 
Т
ұз
да
л
ға
н
 
С
ор
та
ң
да
ға
н
 
Ш
ай
ы
л
ға
н
 
Деф
ли
рл
ен
ге
н
 
С
у 
ж
ән
е 
ж
ел
 
эро
зи
яс
ы
н
а 
бi
рд
ей
  
ш
ы
ра
ға
н
 
Өте
 ы
л
ға
л
да
н
ға
н
 
Б
атп
ақ
та
н
ға
н
 
Өзг
е 
63000
0000 
Шығыс 
Қазақстан 
облысы 
22646,2 
3230,
1 
1424,6  12121,3  1587,2  3744,3 
426,
6 
864,5 
1,5 
437,7 
111,7  121,3 
55000
0000 
Павлодар 
облысы 
11167,6 
1606,
5 
1596,5  2824,4 
775,6  3943,8 
0,9  1296,3 
0 
157,9 
34,8  527,4 
71000
0000 
Астана қ. 
12,1 
3,0 
3,0 
0,5 
2,4 
2,5 
0 
0 
0 
2,0 
1,6 
0,1 
27000
0000 
Батыс 
Қазақстан 
облысы 
12779,7 
1528,
2 
1073,2 
301,9 
1343,2  7109,5 
274,
5 
1409,5 
191,9  326,4 
72,5  222,1 
39000
0000 
Қостанай 
облысы 
18129,3 
5898,
1 
5403,4 
590,4 
3133,1  6846,5 
158,
7 
611,2 
 
294,5 
183,6  413,2 
47000
0000 
Қызылорда 
облысы 
12162,0 
1127,
2 
4,3 
263,8 
7066,5  641,6 
2,9  2846,7 
 
94,5 
79,1 
39,7 
19000
0000 
Алматы 
облысы 
16363,1 
2958,
6 
781,1 
3563,5 
2907,4  573,8 
815,
5 
4952,4 
0 
199,7 
187,6  204,6 
59000
0000 
Солтүстік 
Қазақстан 
облысы 
8404,7 
4180,
2 
4180,2 
410,2 
573,2  2790,4 
56 
 
 
144,5 
115,6  134,6 
11000
0000 
Ақмола 
облысы 
13178,6 
4995,
5 
4995,5  2412,1 
1601,9  3169,5 
562 
9,6 
0 
164,5 
111,6  151,9 
51000
0000 
Оңтүстік 
Қазақстан 
облысы 
10144,6 
1629,
7 
1138,5  1084,0 
2232,5  1007,5 
956,
9 
3112,9 
 
112,3 
7,7 
1,1 
23000
0000 
Атырау 
облысы 
9117,2 
537,9 
0,4 
136,9 
1744,0  3396,0 
 
3133,9 
 
45,7 
3,1 
119,7 
47000
0000 
Маңғыстау 
облысы 
12654,2 
1600,
9 
 
932,5 
6870,0  1635,4 
800,
0 
656,3 
 
 
 
159,1 
 
 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
55
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
 
7.1. МИНЕРАЛДЫ ЖӘНЕ ОРГАНИКАЛЫҚ ТЫҢАЙТҚЫШТАРДЫ ЕНГІЗУ 
 
 
Қазақстан 
Республикасында 
топырақтың 
құнарлылығын сақтауда маңызды рөл, мемлекеттің 
азық-түлік 
қауіпсіздігін 
қамтамасыз 
етуде 
минералды  және  органикалық  тыңайтқыштарды 
қолдануға  беріледі.  Жер-гумустың  органикалық 
негізін арттыру мақсатында – кәдімгі көң өнімінің 
ыдырауынан 
алынатын 
органика 
алаңға 
енгізілетіндігі  белгілі.  Қазақстан  Республикасы 
Ауыл  шаруашылығы  министрлігі  «Агрохимиялық 
қызметтің  республикалық  ғылыми-әдістемелік 
орталығы»  ММ  мәліметтері  бойынша  1986  жылы 
республика  аймағына  33  млн.  200  мың  тонна  ал, 
1995  жылы  1  млн.  140  мың  тонна  органикалық 
тыңайтқыштар  әкелінген  болатын.  2000  жылдан 
бастап  органикалық  тыңайтқыштарды  қолдану 
көлемі азайтылып, 2011 жылы бұл көлем 185 мың 
тоннадан  аспады.  2011  жылдан  2014  жыл 
аралығында  130-230  мың  тонна  шегінде  тек 
егіншілікті 
суаруда 
қолданылады. 
Аталған 
төмендеу  экономикалық  және  шаруашылық 
субъектілерінің 
материалды-техникалық 
жабдықталуының  төмендеуі  мен    қоғамдық  мал 
басының күрт төмендеуіне байланысты.   
Экономиканың 
аграрлық 
секторы 
ауыл 
шаруашылық  саласындағы  химия  өнеркәсібі 
өнімінің  негізгі  тұтынушылардың  бірі  болып 
табылады.  Республиканың  ауыл  шаруашылық 
мәдениетінің 
себу 
алаңдарын 
жыл 
сайын 
минералды  тыңайтқыштарды  шамамен  2,6  млн. 
тонна  таза салмақта қамтамасыз ету үшін. (азоттық 
1,3 млн. тонна т.с., фосфорлық 1,2 млн. тонна т.с., 
калийлық 0,03 млн. тонна т.с.). Алайда, алаңдардың 
өнімділігіне 
сәйкес 
және 
топырақтың 
құнарлылығына кері әсер ететін тұтынудан 8-11%-
ы 
немесе 
таза 
салмақтағы 
минералды 
7 БӨЛІМ 
АУЫЛ 
ШАРУАШЫЛЫҒЫ 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
56
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
тыңайтқыштар  шамамен  жыл  сайын  200-270  мың 
тонна әкелінеді.   
Бұл ретте, саланың негізгі проблемалары болып 
мыналар  табылады:  ауыл  шаруашылық  тауар 
өндірушілері  сұранымының  төлем  қабілеттілігінің 
төмендігі,  шикізат  бағасының  жоғарылылығы, 
республикада 
өндірілетін 
тыңайтқыштар 
ассортиментінің тарлығы, тыңайтқыштарды сақтау 
және 
жеткізу 
бойынша 
инфрақұрылымның 
болмауы, 
арнайы 
техниканың 
және 
тыңайтқыштарды енгізуге арналған жабдықтардың 
болмауы.   
Ауыл  шаруашылық  тауар  өндірушілерінің 
минералды  тыңайтқыштарға  қол  жетімділігін 
қамтамасыз  ету  мақсатында  мемлекет  оларды 
тұтынуға субсидиялауды жүзеге асырады. 
Қазақстан  Республикасы  Инвестициялар  және 
даму  министрлігі  деректері  бойынша  барлығы 
республика  аймағында  10  отандық  шикізат 
өндіруші  тіркелді  және  толықтай  олармен 
тұтынудың  шамамен  40  %-ын  өндіру  қамтамасыз 
етілуі мүмкін.  
Сонымен  қатар,  2013-2020  жылдарға  арналған 
Қазақстан 
Республикасындағы 
агроөнеркәсіп 
кешенін  дамыту  «Агробизнес-2020»  бағдарламасы 
шеңберінде  топырақты    құнарлы  өндіруге  және 
сақтауға мүмкіндік беретін олардың ассортиментін 
сонымен  қатар,  отандық  зауыттарда  минералды 
шикізатты  өндіруді  ұлғайту,  өндірілетін  егіншілік 
өнімдердің  сапасы  мен  ауыл  шаруашылық 
шығымдылық  мәдениетін  арттыруға  мүмкіндік 
беретін 2013 жылдан бастап 5,4 млрд. теңгеден 2020 
жылға  дейін  24,5  млрд.  теңгеге  шикізатты  сатып 
алуды  субсидиялау  көлемін  ұлғаюы  ауыл 
шаруашылық  дақылдарының  шығымдылығы  мен 
өсімдік  өсіру  өнімі  сапасының  артуын,  отандық 
зауыттарға  минералды  тыңайтқыштарды  өндіруді 
сонымен 
қатар, 
олардың 
ассортиментінің 
ұлғаюына,  топырақтың  құнарлылығын  сақтауға 
және өндіруге мүмкіндік беретін болады.
 
7.1-кесте «Минералды тыңайтқыштарды тұтыну»  
 
№ 
Атауы 
Өлшем бірлігі 
2011 
2012 
2013 
2014 
1 
Ауыл шаруашылық жерлерінің ауданы 
млн.га 
21,1 
21,2 
21,3 
21,2 
2 
Азотты тыңайтқыштарды тұтыну 
1000 т N 
23,9 
82,0 
26,8 
28,6 
3 
Азотты тыңайтқыштарды тұтыну 
кг / шақ. 
1,1 
3,9 
1,3 
1,3 
4 
Фосфатты тыңайтқыштарды тұтыну 
1000 т P
2
O
5
 
16,8 
19,7 
21,2 
29,4 
5 
Фосфатты тыңайтқыштарды тұтыну 
кг / га 
0,8 
0,9 
1,0 
1,4 
6 
Калий тыңайтқыштарды тұтыну 
1000 т K
2
0 
0,75 
0,51 
0,43 
2,07 
7 
Калий тыңайтқыштарды тұтыну 
кг / га 
0,036 
0,024 
0,020 
0,097 
8 
NP тыңайтқыштарды тұтыну 
1000 т  N және P
2
O
5
 
70,1 
80,0 
76,4 
108,5 
9 
NP тыңайтқыштарды тұтыну  
кг / га 
3,3 
3,8 
3,6 
5,1 
10 
РК тыңайтқыштарды тұтыну 
1000 т  P
2
O
5
және K
2
O 
27,2 
34,5 
36,6 
8,33 
11 
PK тыңайтқыштарды тұтыну 
кг / шақ. 
1,3 
1,6 
1,7 
0,4 
12 
NK тыңайтқыштарды тұтыну 
1000 т  N және K
2
O 
43,0 
47,9 
41,9 
61,47 
13 
NK тыңайтқыштарды тұтыну  
кг / шақ. 
2,0 
2,3 
2,0 
2,9 
14 
NPK тыңайтқыштарды тұтыну 
1000 т N, P
2
O
5
және K
2
O 
70,2 
81,2 
77,4 
114,9 
15 
NPK тыңайтқыштарды тұтыну 
кг / га 
3,3 
3,8 
3,6 
5,4 
16 
Минералды тыңайтқыштарды 
тұтынудың жалпы көлемі 
1000 т 
252,0 
345,7 
280,7 
353,3 
17 
Аудан бірлігінде минералды 
тыңайтқыштарды тұтынудың көлемі  
кг / га 
11,9 
16,3 
13,2 
16,7 
18 
Минералды тыңайтқыштармен 
өңделген аудандар 
млн. га 
0,68 
1,14 
1,07 
1,24 
19 
Ауыл шаруашылық жерлерінің жалпы 
ауданындағы минералды 
тыңайтқыштармен өңделген аудандар 
үлесі  
% 
3,2 
5,4 
5,0 
5,8 
 
7.2-кесте. «Органикалық тыңайтқыштарды тұтыну» 
 
№ 
Атауы 
Өлшем 
бірлігі 
2011 
2012 
2013 
2014 
20 
Органикалық тыңайтқыштарды 
тұтыну 
1000 т 
143,9 
236,5 
132,7 
145,2 
21 
Аудан бірлігінде органикалық 
тыңайтқыштарды тұтыну 
кг / га 
6,8 
11,2 
6,2 
6,8 
22 
Органикалық тыңайтқыштармен 
өңделген аудандар 
млн. га 
0,029 
0,055 
0,039 
0,023 
23 
Ауыл шаруашылық жерлерінің 
жалпы ауданындағы органикалық 
тыңайтқыштармен өңделген 
аудандар үлесі  
% 
0,14 
0,26 
0,18 
0,11 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
57
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
Мәдениеттің нақты түрі үшін тыңайтқыштарды тұтыну: астық мәдениеті 
Минералды тұтыну түрі 
24 
Мәдениет үшін жалпы аудан 
млн. га 
10,66 
10,24 
10,07 
9,64 
25 
Оның ішінде тыңайтқыштармен  
өңделген аудандар 
млн.га 
0,59 
0,99 
0,85 
0,96 
26 
Жалпы ауданнан тыңайтқыштармен 
өңделген аудан үлесі 
% 
5,55 
9,67 
8,44 
9,96 
27 
Тыңайтқыштарды тұтыну 
1000 т 
32,89 
54,40 
39,54 
43,46 
28 
Аудан бірлігіне тыңайтқышты 
тұтыну 
кг / га 
3,09 
5,31 
3,93 
4,51 

жүктеу/скачать 5,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: