Жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
38
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
ШЖК  және  марганец  3,25  ШЖК  бойынша 
тіркелген. 
Емел өзені - Қызыл-ту ауылы (Балқаш -Алакөл 
су  шаруашылық  бассейні)  су  сапасын  талдау 
нәтижесі бойынша 3 кластағы  «орташа ластанған» 
жатады.  СЛИ-1,26  құраған,  ШЖК  жоғарылауы 
сулфат  2,34  ШЖК,  мыс  1,32  ШЖК,  марганец  1,57 
ШЖК бойынша тіркелген. 
2013    жылмен  салыстырғанда  трансшекаралық 
өзендерінің сапасының өзгеруі:  
Трансшекаралық өзендердің сапа жағдайы: Есіл 
өзені  (Долматов  ауылы),  Іле  (Добын  кенті),  Аят 
(Варваринка  ауылы),  Үй  (Үй  аул.),  Текес  (Текес 
аул.),  Қорғас  (  Баскүнше  аул),    Емел  (Қызыл  ту 
ауылы),    Қарқара  (тау  бөктері),  Сырдария 
(Көкбұлақ  ауылы),  Шу  (Благовещенск  ауылы), 
Талас (Жасөркен ауылы), Асса (Маймақ ст.), Ақсу 
(Ақсу  ауылы),  Тоқташ  (Жауғаш  Батыр  ауылы), 
Үлкен Өзен, (Жалпақтал өз), Кіші Өзен (Бостандық 
ауылы),  Қиғаш  (Котаявка  ауылы),  Шароновка 
(Гонюшкино  ауылы),  Қарабалта  (Қарғызстан 
Республикасымен  шекаралас  ауылы),  Саргоу 
(Қырғызстан  Республикасы  ауыл),  Ілек  (Шелек 
ауылы) аса өзгермеген; 
-  Тобыл  (Милютинка  ауылы),  Тоғызақ  (ст. 
Тоғызақ), Обаған (Ақсуат кенті), Орал (Январцево 
кенті),  Шаған  өзені  (Каменный  кенті)  –  сапасы 
нашарлағаны байқалған. 
Қазақстан  Республикасының  траншекаралық  5 
өзенінде  қатты  ластанудың  17  жағдайы  тіркелген 
(ЖЛ). 
 
4.9-кесте. 2011 жылдан 2014 жылдар аралығындағы трансшекаралық жер үсті өзендері суының 
қатты ластану жағдайы туралы мәлімет 
 
Өзен атауы, 
облысы 
Жағдай саны 
Ластағыш зат 
2011 
жыл 
2012 
жыл 
2013 
жыл 
2014 
жыл 
Тобыл өзені (Қостанай) 
3 
4 
2 
7 
Марганец,  мыс, никель 
Тоғызақ (Қостанай) 
5 
7 
2 
2 
Никель 
Аят өзені (Костанай) 
2 
4 
2 
3 
Марганец,  никель 
Обаған өзені (Қостанай) 
- 
1 
1 
3 
Марганец,  никель 
Үй өзені (Қостанай) 
- 
2 
2 
2 
Марганец,  никель 
Ор өзені  (Ақтөбе) 
- 
- 
2 
- 
Медь, мырыш 
Елек өзені (Ақтөбе) 
7 
7 
- 
- 
Бор 
Шаған өзені (БҚО) 
1 
- 
- 
- 
Ерітілген оттегі 
Үлкен өзен (БҚО) 
1 
- 
- 
- 
Ерітілген оттегі 
Орал өзені (БҚО) 
1 
- 
- 
- 
Ерітілген оттегі 
 
 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
39
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
 
 
5.1. ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАР (ЕҚТА) 
 
 
Қазіргі  уақытта  ерекше  қорғалатын  табиғи 
аумақтарының  жүйесі  10  мемлекеттік  табиғи 
қорықты,  12  мемлекеттік  ұлттық  табиғи  бақты,  5 
мемлекеттік  табиғи  резерватты,  5  мемлекеттік 
ботаникалық  бақты,  5  мемлекеттік  қорғалатын 
аумақты,  50  мемлекеттік  табиғи  қорықшаны,  26 
мемлекеттік  табиғат  ескерткішті,  3  мемлекеттік 
аумақтық табиғи бақты құрайды. 
Заңды  тұлға  мәртебесіне  ие  болатын  ерекше 
қорғалатын табиғи аумақтар республикамыздың 6,5 
млн.га немесе 2,38 % ауданын қамтиды.  
Соңғы жылдарда республикада ЕҚТА желілерін 
әрі  қарай  дамыту  бойынша  маңызды  жұмыстар 
жүргізілуде. Соңғы 5 жыл ішінде (2009-2014 жж.) 8 
жаңа  ЕҚТА  құрылды;  Атырау  облысында 
«Ақжайық»  мемлекеттік  табиғат  қоры  (2009ж), 
Алматы  облысында  Жоңғар-Алатау  (2010ж)  және 
Қарағанды  облысында  Бұйратау  мемлекеттік-
ұлттық табиғат бағы (2011ж), Қостанай облысында 
«Алтын  дала»  мемлекеттік  табиғат  резерваты 
(2012ж),  Қарағанды  облысында  «Белдеутас» 
(2009ж)  және  Шығыс-Қазақстан  облысында 
(2012ж)  қорықшалар,  Маңғыстау  облысында 
Қызылсай  және  Оңтүстік-Қазақстан  облысындағы 
Сырдария-Түркістан мемлекеттік аймақтық табиғи 
бақтар  құрылды;  Қолданыстағы  келесі  5  Ерекше 
қорғалатын  табиғи  аумақтың  ауданы  кеңейтілді: 
Қорғалжын және Алакөл МТҚ, Шарын, Қарқаралы 
және «Бурабай» МҰТБ. 
2015  жылы  Алматы  облысындағы  «Алтын 
емел»,  2016  жылы  Ақтөбе  облысындағы  Ырғыз-
Торғай МТР аумағын кеңейту  жоспарлануда.  
2020  жылға  дейін  ЕҚТА  жалпы  ауданын 
шамамен  24,5  млн.га  дейін  жеткізу  жоспарланып 
отыр,  ол  елдің  аумағының  9,0%-ын  құрайтын 
болады.  
5 БӨЛІМ 
БИОӘРТҮРЛІЛІК 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
40
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
1990  жылдан  2014  жылға  дейін  Қазақстан 
Республикасында  ЕҚТА  жалпы  ауданы  138 262 
шақ²-нан  238  732  шақ²-ға  дейін  жоғарлаған,  
аймақтық  бақтардың  Сонымен  қатар,  ЕҚТА 
құрылымында  маңызды  өзгерістер  байқалады. 
Мысалы, 
ЕҚТА 
жалпы 
көлемінде 
табиғи 
резерваттар  үлесі  0,2%  -дан  9,6%-ға  жоғарылады, 
табиғи 
бақтардың 
үлесі 
1,7%-дан 
10%-ға 
жоғарылады, аймақтық бақтар үлесі 0,9%-дан 0,8% 
төмендеді,  қорықшалар  мен  қорық  аумақтарының 
үлесі 91,2%-дан 72,8%-ға төмендеді. 
 
5.1-кесте. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар санаттары 
 
Экологиялық 
туризм 
рекреациялық 
қорлардың элементтерінің бірі ретінде  
Жиналу  үдерістерінде  әлі  де  қамтылмаған 
ландшафттардың 
көптеген 
әртүрлілігі, 
бірегейлілігі, 
тартымдылығы 
болғандықтан 
Қазақстанның  табиғи  әлеуеті  ЕҚТА  экологиялық 
туризмді  дамыту  үшін  үлкен  мүмкіндіктерді 
ұсынады. 
Экологиялық  туризмді  дамыту  үшін  біршама 
әлеуетке  мемлекеттік  ұлттық  табиғи  бақтар  ие, 
олардың негізгі мақсаттары экожүйені қорғау және 
қалыптастырумен  қатар  ұлттық  бақтардың  және 
олардың  қорғалатын  аумақтарын  экологиялық-
ағарту,  ғылыми,  туристтік,  рекреациялық  және 
шектелген шаруашылық мақсаттарда пайдалануды 
реттеу болып табылады. 
Барлық 
ұлттық 
бақтарда 
және 
орман 
резерваттарында 
туризм 
инфрақұрылымын 
дамытудың бас жобалары бекітілген. Туристік және 
рекреациялық  мақсатта  құрылыс  жүргізу  үшін, 
жеке  және  заңды  тұлғаларға  ұзақ  мерзімде 
пайдалануға  конкурстық  негізде  беруге  болатын, 
жер учаскелері анықталды.  
ҚР  АШМ  Орман  шаруашылығы  және 
жануарлар дүниесі  комитеті барлығы 190 туристік 
(экскурсиялық)  бағыттар  мен  соқпақ  жолдарды 
бекітті, олар: 144 бағыттар және 46 соқпақ жолдар.  
2014  жылы  ерекше  қорғалатын  табиғи 
аумақтарға  келушілердің  жалпы  саны  1 046  383 
адамды құрады. 
Қазіргі  таңда  арнайы  белгіленген  учаскелерде 
602  -  көрме  ауданы,  172  -  соқпақты  алаңдар  мен 
палаталық  лагерлер,  89  -  автокөлік  тұрағы,  148  - 
кемпинг,  қонақ  үй,  мотел,  туристік  база,  123  - 
қоғамдық  тамақтану  объектілері,  156  -  БТП 
құрылған,1151-аншлагтар, 
көрсеткіштер, 
ақпараттық қабырғалармен жабдықталған.  
ҚР  АШМ  Орман  шаруашылығы  және 
жануарлар  дүниесі  комитетімен  мемлекеттік 
органдармен,  жергілікті  атқарушы  органдармен, 
Қазақстандық  Туристік  Ассоциациясымен,  ЕҚТА 
туризмді  дамытудағы  мүдделі  жеке  және  заңды 
тұлғалармен  өзара  қарым-қатынастар  жүзеге 
асырылады.  
Республиканың  өсімдік  және  жануарлар 
дүниесіне  ұқыптылықты  насихаттау  аясында  2014 
жылы «Қазақстан» РТРА мен бірлесіп «Қазақстан» 
телеарнасында  «Мәлім  және  беймәлім  Қазақстан» 
рубрикасымен  республиканың  ерекше  қорғалатын 
аумақтары  туралы  бейнефильмдер  топтамасы 
көрсетілді.  
Республиканың  табиғи-қорық  қорын  қорғауды 
насихаттау 
бойынша, 
ҚР 
АШМ 
Орман 
шаруашылығы 
және 
жануарлар 
дүниесі 
комитетінің 
қолдауымен 
осындай 
топтама, 
№ р/н 
Атауы  
Өлшем 
бірлігі 
2010 ж. 
2011 ж. 
2012 ж. 
2013 ж. 
2014 ж. 
1 
Елдің ауданы  
шақ2
 
2724900 
2724900 
2724900 
2724900 
2724900 
2 
Жалпы қорғалатын аудан  
шақ2
 
225 720 
231 015 
237 330 
238 732 
238 732 
3 
Қорықтар  
% 
7,0 
7,0 
7,0 
6,8 
6,8 
4 
Табиғи резерваттар  
% 
8,0 
7,9 
9,7 
9,6 
9,6 
5 
Ұлттық бақтар  
% 
8,4 
10,3 
10,0 
10 
10 
6 
Ботаникалық бақтар  
% 
0,002 
0,002 
0,002 
0,002 
0,002 
7 
Аймақтық бақтар  
% 
0,036 
0,003 
7,9 
7,9 
7,9 
8 
Табиғат ескерткіштері  
% 
0,002 
0,002 
0,002 
0,02 
0,02 
9 
Қорықшалар мен қорық 
аймақтары 
% 
76,6 
74,9 
65,4 
65,7 
65,7 
10 
Елдің ауданына шаққандағы 
ерекше қорғалатын табиғи 
аумақтардың үлесі 
% 
8 
8 
9 
9 
9 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
41
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
«Неизведанный  Казахстан»  рубрикасымен  «СТВ» 
телеарнасымен  түсіріліп,  телеарна  эфирінде  2012 
жылдан бастап көрсетіліп жатыр.  
Серияға  Алтын  –  Емел,  Шарын,  Іле-Алатау, 
Сайрам-Уғам  ұлттық  табиғи  бақтар,  Көлсай 
көлдері,  Алматы,  Ақсу-жабағылы  қорықтары 
туралы бейнефильмдер енді.  
 
5.2. ОРМАНДАР ЖӘНЕ БАСҚА ОРМАН ЕКПЕ ЖЕРЛЕРІ 
 
Қазақстан  орманы  аз  мемлекеттерге  жатады. 
Ауданның  жарты  үлесін  алып  жатқан  сексеуіл 
көшеттерін  қоса  алғанда,  аумақтың  4,6  %  орман 
қабаты  алып  жатыр.  Аймақтың  көп    бөлігін  алып 
жатқан шұғыл-континенталды климат, орман өсіру, 
орман өндірісі мен ағаш егу шаруашылығына қатаң 
жағдай жасайды.  
2015  жылдың  1  қаңтары  жағдайы  бойынша 
мемлекеттік  орман  қорының  жалпы  ауданы 
республика  аумағының  29301,9  мың  га  немесе 
10,8%  құрайды.  Орман  алқаптарымен  жабылған 
жерлер жалпы орман қорының 12627 мың га немесе 
43,1%  құрайды.  Республиканың  орман-тоғайлы 
аумағы - 4,6% құрайды. 
Жеке орман қоры ауданы 657 мың га құрайды, 
орман алқаптары жоқ. Мемлекеттік орман қорының 
басым  бөлігі  облыс  әкімдіктерінің  жүргізуінде  – 
77,9%  және  тек  21,4%  ҚР  АШМ  Орман 
шаруашылығы 
және 
жануарлар 
дүниесі 
комитетімен  жүргізіледі.  ҚР  АШМ  Орман 
шаруашылығы 
және 
жануарлар 
дүниесі 
комитетінің  қарамағындағы  орман  мекемелері  – 
6267,4 мың. га құрайды, оның ішінде 6166,0 мың га 
– ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мекемелері.   
Сонымен қатар, ҚР АШМ Орман шаруашылығы 
және 
жануарлар 
дүниесі 
комитетінің 
қарамағындағы  1  орман  селекциялық  орталығы  – 
1,6  мың  га.,  Сандықтау  оқу-тәжірибе  орман 
шаруашылығы – 25,9 мың га және «Жасыл аймақ» -
73,9 мың га орналасқан. 
Орман 
қорын 
сақтаудың 
негізгі 
проблемалары. 
Орман 
өрттерінің 
алдын 
алу 
үшін 
республиканың орман қорының аумағында 430 өрт 
сөндіру  көліктерімен  және  544  тіркемесі  бар 
тракторлармен  жабдықталған  168  орман  өрт 
сөндіру бекеті (ОӨБ) орналастырылған.  
Орман өрттерін оперативті анықтау мақсатында 
өртқауіпті 
мезгіл 
бойы 
кезекшілік 
ұйымдастырылған  200-ден  астам  өрт-бақылау 
мұнаралары  бар.  Мемлекеттік  орман  иелерінің 
жұмыскерлерімен оперативті байланысу үшін 4000 
–нан астам радиобекеттер, сондай-ақ телефон және 
ұялы  байланыс  пайдаланылады.  Сонда  да 
республика 
бойынша 
табиғатты 
қорғау 
мекемелерінің  өрттен  қорғау  қызметі    -  52% 
құрайды. 
Орманды  өрттен  және  заңсыз  кесуден  қорғау, 
сонымен  қатар,  орман  зиянкестері  мен  орман 
ауруларынан 
қорғау 
орман 
шаруашылығын 
басқарудың басты қызметі болып табылады. Соңғы 
13 жылда (2003-2015 жылдары) мемлекеттік орман 
қорының  алқабында  9 583  орман  өрттері  шыққан, 
ол  397,6  мың  га  орман  аумағын  қамтыды,  оның 
ішінде 200 мың га астам орманды аудан. Орманды 
алаңның өртпен қамтылған орташа ауданы 41,4 га 
құрайды.  Көрсетілген  кезеңдер  бойынша  өрттің 
салдары  3,9  млрд.  теңгені  құрайды.  Өртпен  қатар 
орман  шаруашылығына  заңсыз  ағаштарды  кесу  де 
айтарлықтай зардабын тигізеді.   
Осыған 
байланысты 
орман 
ресурстары 
жағдайына  мониторинг  жүйесін  ұйымдастыру 
қажет.  Орман  өрттерімен  және  заңсыз  ағаштарды 
кесумен  күрес  тиімділігін  арттыру  мақсатында: 
республика 
ормандарының 
өртке 
қарсы 
құрылғысының  басты  сызбасын  әзірлеу,  Жерді 
дистанциялық 
аймақтау 
жүйесі 
деректерін 
пайдалану,  орман  өрттерін  ерте  табудың  оптико-
сенсорлық  жүйесін  енгізу,  қорғаудың  авиациялық 
және орман өрттерін сөндіру парктерін құру, қазіргі 
заманғы техникамен және өртке қарсы құралдармен 
жабдықтау  және  қолданыстағы  нормалар  мен 
нормативтерді қайта қарастыру қажет.  
Орман  зиянкестері  мен  аурулары  ошақтарын 
уақытылы  табу  және  әрекет  ету  үшін  Алматы 
қаласы 
мен 
Шығыс-Қазақстан, 
Солтүстік-
Қазақстан,  Қызылорда  және  Батыс-Қазақстан 
облыстарында  аймақтық  филиалдар  желісінің 
орман 
патологиялық 
орталығын 
құрудың 
қажеттілігі туындап отыр.  
Ормандарды өрттен қорғау  
Республиканың  мемлекеттік  орман  қоры 
аймақтарында  толық  өртке  қауіпті  мерзімнен 
бастап  9626  га.  ауданды  құраған  476  орман  өрт 
жағдайы  тіркелді,  оның  ішінде  5605  га.  орманды 
алқаптар  2014  жылы  өрт  көлемін  екі  жарым  есеге 
арттырды.  Осыған  байланысты,  облыс  әкімдіктері 
мен  басқа  мемлекеттік  органдар  қарамағындағы  
ормандарда  9399  га  аудандағы  242  жағдай  болды, 
ал, ҚР АШМ Орман шаруашылығы және жануарлар 
дүниесі комитетінің қарамағандағы 226 га ауданда 
231  жағдай,  оның  ішінде  200  га  орманды  жерлер 
(5.1-кесте). 
Ірі орман өрттері Ақтөбе (860 га), Жамбыл (1628 
га), Батыс-Қазақстан (1440 га),  Қостанай (1593 га) 
облыстарында жол берілді.  
Ормандарда  өрт  жағдайлары  туралы,  орман 
өрттерін  сөндіру  шараларды  үйлестіру  бойынша 
ақпаратты  оперативті  қабылдау  және  тарату  үшін 
«Қазәуеорманқорғау» 
РМКК 
Республикалық 
диспетчерлік  қызмет  ұйымдастырылған,  сонымен 
қатар 
орман 
өрттері 
туралы 
ақпаратты 
Республикалық 
дағдарыс 
орталығына 
беру 
қамтамасыз етілген.  

жүктеу/скачать 5,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: