К. Алтаева жазбаша сөйлеу мəдениеті оқу-əдістемелік құрал Алматы
жүктеу/скачать 0,83 Mb. Pdf көрінісі
|
Алтаева жазбаша сөйлеу мәдениеті (1)
| 14 - дәріс. Cөздің байлығы
Сөз байлығы дегеніміз – әркімнің өз ана тілінің бар мүмкіндіктерін еркін пайдалан білуі. Сөз байлығы туралы сөз болғанда екі жайды ескеру қажет болады: біріншіден, қай-қайсысымыздың да ана тіліміздің байлығын игеріп, пайдалана білуіміздің маңыздылығы; екіншіден, сол байлықты игере отырып, өз тарапыңнан ана тілінің баюына үлес қосудың қажеттігі туралы. Біріншісі – қиын да болса, сол тілді білетін, ана тілім деп есептейтін барша адамның борышы мен парызы. Ал екіншісін екінің бірінен талап ету мүмкін емес, өйткені ол – дарындар мен таланттардың ғана қолынан келетін іс. Кең көлемде алу керек болса, тіл байлығы ұғымы ілгеріде айтылған тіл мәдениеті сапаларының барлығына да тікелей қатысты. Адамның тіл арқылы қарым-қатынас жасау барысында сөз байлығы неғұрлым мол болса, ол солғұрлым ойын еркін, қиналмай және әсерлі жеткізе алады, тыңдарманын да, оқырманын да тарта біледі. Жай ғана оқытып, тыңдатып қоймайды, сөзін еріксіз тыңдауға, жазғанын бас алмай оқуға әдеттендіріп, «бұғаулап» тастайды. Тілдің байлығы ойды сөзбен жеткізу ыңғайында тілдің кедейлігі (жұтаңдығы) деген ұғыммен байланысты айтылады. Әлбетте, екеуі – бір-біріне қарама-қарсы ұғым. Сөздің байлығы мен кедейлігіне (жұтаңдығына) баға беру үшін арнаулы лингвистикалық немесе жалпы филологиялық білімнің болуы қажет те емес, яғни сөйлеушінің немесе жазушы тілінің байлығы немесе жұтаңдығы туралы кез-келген адам айта алады. Көркем шығарманы мысал етер болсақ, жас талапкер мен тәжірибелі қаламгердің сөз саптауындағы айырмашылық, әдетте жиі айтылатындай, жер мен көктей көрінері рас. Баға берушілік тұрғысынан алып қарағанда, функционалдық стильдердің қайсысында сөз байлығы жетекші немесе маңызды қызмет атқарады деген сауалға бірден жауап беру қиынға соғар еді. Дегенмен кейбір зерттеушілердің айтуынша, тіл байлығының барынша көрініс табатын стилі көркем әдебиет стилі болмақ. Әрине, көркем әдебиет стилі мен публицистикалық стильдерде индивидуалдық стильдердің болатындығы, сөз қолданудың алуан түрлері қажет болатыны белгілі. Шындығында бір стильдің өз ішінде де, сөз байлығы принципінен алғанда да айырмашылықтар орын алып жатады. Айталық, ғылыми сильдің таза ғылыми, оқулық ғылыми және 40 көпшілікке арналған ғылыми шағын түрлері болатындығы жұртшылыққа жақсы мәлім. Бір стильді құрайтын осы үш шағын стильдегі сөз қолдану дағдысы бірдей емес. Айталық, таза ғылыми шағын стильде көп ретте тиісті формула, схемаларды пайдалану арқылы сипаттамалық сөзге азырақ орын берілуі мүмкін. Оқулық ғылыми шағын стилінде педагогикалық-әдістемелік дәстүрді басшылыққа алу арқылы авторлар бір ережеден екінші ережені шығарып, бір-бірімен тығыз байланыста баяндаудың нәтижесінде көп сөзділікке бармауға тиісті. Көп сөзділік, әрине, қай стильге де жат. Дегенмен өзінің алдындағы шағын стильдермен салыстырғанда, көпшілікке арналған шағын ғылыми стильде лектордың, баяндамашының немесе жазба жұмыс авторының сипаттамалық мәні бар сөз оралымдарын кеңірек айтуға құқы бар. Мұндағы мақсат – оқырмандары мен тыңдармандарына ойын жеткілікті жеткізу. Сөздің байлығы деген ұғымды осы ыңғайда да түсінуге болады. жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|