Амперметр—вольтметр әдісімен кедергіні ӛлшеу

Қҧралдардың кедергісі белгісіз болатын жағдайлардың салдарынан олар есептеліне 
алмайды. Сондықтан аз кедергілерді ӛлшеуде 5.8, 
а
суретінде кӛрсетілген схеманы, ал кӛп 
кедергілерді ӛлшеуде 5.8, 
б
суретінде кӛрсетілген схеманы пайдалану қажет. Бҧл ретте 
бірінші схемадағы токпен 
I
v
,
ал екіншісіндегі кернеудің тӛмендеуімен 
U
A
,
анықталатын 
ӛлшеу қателігі токпен
I
x
және кернеумен 
U
x
.
салыстырғанда аса ҥлкен болмайды. 
Кедергіні электрлік кӛпірлермен ӛлшеу. Кӛпір схемасы
қуат кӛзі, сезгіш қҧралдан 
(гальванометр Г) және тӛрт резисторлардан тҧрады. Олар ӛлшеу кезінде ӛзгере алатын (5.9, 
а сурет) белгісіз кедергілермен 
R
x
(резистор 
R4)
және белгілі кедергілермен R
1
, R
2
, R
3
кӛпір
иініне қосылады. 
Қҧралды кӛпірдің диагональдарының (ӛлшенетін) біріне, ал қуат кӛзін басқасына 
(қоректендіргішке) қосады.
B тҥйіспесінің тҧйықталуы кезінде қҧралдың кӛрсеткіші нӛлге тең болатындай етіп 
(мҧндай жағдайда кӛпірді тепе-тең деп айтуға болады) кедергілерді R
1
, R
2
және R
3
таңдауға 
болады. Бҧл реттегі белгісіз кедергі 
R
x
=
R3.
x
R2 
3
Кейбір кӛпірлерде қатынас иін қатынастары R
1
/ R
2
тҧрақты. Ал 
кӛпірдің тепе-теңдігі тек қҧралдың кедергісімен 
R
3
анықталады.
5.9 сурет. Кедергіні ӛлшеуге арналған тҧрақты токтың кӛпір схемасы: 
а
— тҧрақты токтың кӛпір схемасы; 
б
— аз кедергілерді ӛлшеуге 
арналған тҧрақты токтың қос кӛпірі 

 Ал басқаларында, керісінше, кедергі 
R
3
тҧрақты, ал тепе-теңдікке 
кедергілерді R
1
және R
2 
таңдау жолымен жетеді. 
Белгісіз кедергіні 
R
x
қҧралдың шкаласы бойынша есептейтіндіктен, 
қолданылу кезінде есептеуді қажет етпейтін тҧрақты ток кӛпірінің әр тҥрлі 
қҧрылымдары бар. Онда қҧрастырылған кедергі жинағы 10-нан 100 000 
Омға дейін ӛлшеуге мҥмкіндік береді.
Аз кедергілерді жалғастыратын сымның және тҥйісуші байланыстың 
әдеттегі кедергі кӛпірлерімен ӛлшеу кӛбінесе ӛлшеу нәтижелерінде ҥлкен 
қателіктер енгізеді. Ал оларды болдырмас ҥшін тҧрақты токтың қос 
кӛпірлері (5.9, 
б 
сурет) пайдаланылады. Бҧл кӛпірлерде резисторды 
ӛлшенетін кедергімен 
R
x
және кейбір ҥлгі резисторлары кедергімен
R
0
, 
кӛпірдің басқа резисторларымен және олардың тҥйісуші сымдарымен
байланыстыратын сымдар дәйекті тҥрде кедергісі 10 Омнан кем 
болмайтын сәйкес иіндердің резисторларымен қосулы болады. Сондықтан 
да олар ӛлшем нәтижелеріне іш жҥзінде әсер етпейді. Резисторды 
кедергілермен 
R
x
және R
0
байланыстыратын сымдар да қуат тізбегіне 
кіреді. Және кӛпірдің тепе-теңдік жағдайына ықпал етпейді. Сол себепті аз 
кедергілерді ӛлшеудің нақтылығы айтарлықтай жоғары. Кӛпірді
сәйкестендіру кезінде оны келесі жағдайлар сақталатындай етіп 
орындайды: R
1
= R
2
и R
3
= 
R
4
.
Сонда: 
R
x
= 
R
0
R
1 
R
4
 
Қос кӛпірлер 0,000001 -ден 10 Омға дейінгі кедергілерді ӛлшеуге 
мҥмкіндік береді. 
Егер кӛпір тепе-тең болмаса, ӛлшеуіш диагональдің тогы кедергінің R
1
, 
R
2
, R
3
ӛзгеріссіз мәндері және ЭҚК ток кӛзі тек 
R
x 
кедергісінің ӛзгеруіне 
тәуелді болатындықтан, гальванометр меңзері нӛлден ауып кететін 
болады. Бҧл гальванометр шкаласын кедергі 
R
x
бірліктерімен немесе бҧл 
кедергі тәуелді қандай да басқа (температура, қысым және т.с.с.) 
бірліктерімен бӛлуге мҥмкіндік береді. Сол себепті тҧрақты токтың тепе-
тең емес кӛпірі электрлік әдістермен бейэлектрлік шамаларды ӛлшеуге 
арналған тҥрлі қҧрылғыларда кеңінен қолданылады.

жүктеу/скачать 7,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: