К. Жаңабеков Г. К. Жаңабекова Жануарлар морфологиясы жəне латын терминологиясы
— сурет. Сүтқоректі жануарлар зиготасының бөлшектенуі
жүктеу/скачать 3,09 Mb.
|
ÐоÑÑологиÑ-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- 40 сурет. Макака маймылының 9 күндік ұрығы имплантация кезеңінде (Вислоцкий жəне Стритер бойынша)
| 39 — сурет. Сүтқоректі жануарлар зиготасының бөлшектенуі.
1 — мөлдір қабық, 2 — бағыттаушы денешіктер, 3 — бластомерлер, 4 — трофобластты түзеұлпа ақшыл бластомерлер, 5 — эмбриобластты құрайтын бластомерлер, 6 — трофобласт (қоректендіргіш қабық), 7 - эмбриобласт (ұрық түйіні). Сыртқы ақшыл бластомерлер жедел бөліну арқылы көбейіп, моруланың ортасында топтаса орналасқан күңгірт бластомерлерден ажырап, екеуінің арасында қуыс пайда болады да, ұрык көпіршік тəрізді жетіліп, бластодермалық көпіршік немесе стерробластула (бластоциста) — деп аталады. Көпіршіктің сыртқы қабырғасын құрайтын ақшыл бластомерлер өздерінен сұйық белокты өнімді стерробластула куысы — бластоцельге бөліп, жинақтау арқылы күңгірт бластомерлері қоректендіреді. Сондықтан, стерробластуланың сыртқы қабығын
трофобласт (қоректендіруші құрылым)— дейді. Ал трофобласттың бір қабырғасына жанаса орналасқан бластодермалық көпіршіктің ішіндегі ірі күңгірт бластомерлер тобын ұрық түйіні немесе эмбриобласт (пішініне сəйкес ұрық табақшасы — деп те аталады.) — деп атайды. Эмбриобласттан ұрықтың денесі мен оның дамуын қамтамасыз ететін ұрықтантыс мүшелер дамиды. 40 ~ сурет. Макака маймылының 9 күндік ұрығы имплантация кезеңінде (Вислоцкий жəне Стритер бойынша) 92
жатыр қабырғасы кілегейлі қабығының эпителий қабаты, 4 - жатыр қабырғасы кілегейлі қабығының өзіндік тақташасы (борпылдақ дəнекер ұлпасы), 5 — жатыр кілегейлі қабығындағы бездер. Трофобласт — стерробластуланың ұрықтантыс бөлігі. Ол эмбрионды жатыр бездерінің сөлі құрамындағы қоректік заттармен қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, ол эмбриобласт үшін қорғаныс қызметін де атқарады. Кейіннен трофобласттың сыртқы бетінде түзілген бүрлердің көмегімен ұрық, жатырдың қабырғасына жабысып байланысып, жатыр арқылы қоректене бастайды. Ұрықтың жатыр қабырғасына байланысу процесін имплантация (лат. im — ішке ену, plantatio — қондыру) — деп атайды. Имплантация сиырда — 17 күнде, биеде — 63-70 күнде жүреді. Бөлшектену процесі жұмыртқа жолында басталып, жатырда аяқталады. Ол зиготаның мөлдір қабығы мен ұрықтану қабығы астында жүріп, əр түрлі жануарларда: 3-4 күннен (қой, ешкі, мегежін) 8-9 күнге (сиыр, бие) дейін созылады. Ұрықтың бластомерлері көбейгенмен, оның мөлшері ұлғаймай, бөлшектену зигота түзілгендегі мөлдір жəне ұрықтану қабықтарының ішінде өтеді. Аталған жұмыртқа жасушасының қабықтары тек гаструляция процесі басталар алдында ғана (мегежінде — 8 -інші, қой мен ешкіде — 10-ыншы, сиырда — 13 -інші күндері) ериді. Гаструляция процесі эмбриобластта деламинация (бластомерлер тобы екіге жарылып, эктодерма жəне энтодерма түзіледі) жəне иммиграция (ішке көшу) арқылы жүреді. Эмбриобласт ұрық түйініне айналып, оның сыртқы ұрық жапырақшасы — эктодерма трофо-бластпен жанасып, ал ішкі бетіндегі энтодерма бластоцель жағында орналасады. Трофобласттың үрық түйіні эктодермасымен жанасқан бөлігі ьщырап кетеді
эктодерма
|