К. М. Абишева, С. К. Омарова
жүктеу/скачать 2,13 Mb. Pdf көрінісі
|
Тіл-ғылымының-зерттелу-тарихы-Омарова-СК-1
|
Аналитикалық сөзжасам сипаты Сөздердің бірігуі арқылы жасалуы немесе сөз қосымы Қазақ тілінің сөзжасамында аналитикалық тәсіл арқылы жасалған сөздер кең қолданылады. Арнайы бұл тәсілді зерттеу барысында кандидаттық диссертацияны «Аналитикалық тәсіл арқылы жасалған күрделі сөздер» қорғаған Г.Қ. Абдирасилованың [36] еңбегінде аналитикалық тәсіл синтаксистік тәсіл деп аталып, оның негізгі түрлері сипатталады: «сөзжасамның аналитикалық немесе синтаксистік тәсіліне сөздерді (әр тұлғадағы түбірлерді) біріктіру, қосарлау тіркестіру арқылы жаңа сөз жасау процессін жатқызып жүрміз. Ғалым өз еңбегінде, аналитикалық тәсілді және сол тәсіл арқылы пайда болған біріккен, қосарланған тіркесті (күрделі) сөздер жатқызылады. Аналитикалық тәсіл ретінде қарастырылып жүрген сөзжасам амалдары жөніндегі осы саланы арнайы зерттеп жүрген ғалымдарымыздың пікірлері әр уақытта сәйкесе бермейді. Оны белгілі тілші ғалымдардың мына төмендегі жазғандары анық көрсетеді. «Тілдегі, тілдік процестегі себеп-салдарлық құбылыс, байланыстарға мән бере бермегендіктен кейде сөзжасамның бұл тәсіліне біріккен, кіріккен сөздер, қосарланған, қайталанған сөздер, тіркесті (күрделі) сөздер жатқызылады. Бұлар яғни, біріккен (кіріккен) сөздер, қос сөздер, тіркескен сөздер сөзжасам тәсілі емес, сол сөзжасам тәсілі (аналитикалық немесе синтаксистік) негізінде пайда болған нәтиже яғни жаңа туындылар, олар біріктіру процесі арқылы, қосарлану я қайталану, тіркестіру нәтижесінде туған тілдік единицалар. Сондықтан бұл екі түрлі тілдік құбылысты бір-бірімен шатастыруға болмайды. Соған қарамастан грамматикаларда бұлар күрделі сөздер және оның түрлері ретінде беріледі» - деп жазады тілші ғалым С.Исаев [28]. Соған қарамастан грамматикаларға сөзжасам процессі ретінде емес, күрделі сөз ретінде, яғни белгілі бір тілдік амалдардың нәтижесінде жасалып қойған тілдік бірлік ретінде беріледі. Сондықтан олар грамматикаларда сөзжасам процессі ретінде емес, күрделі сөз ретінде және оның құрамдық компоненттерінің семантикалық, грамматикалық сөзжасам процессі ретінде емес, күрделі сөз ретінде 73 яғни белгілі бір тілдік амалдардың нәтижесінде жасалып қойған тілдік бірлік ретінде беріледі. Олар грамматикаларда сөзжасам процессі ретінде емес, күрделі сөз ретінде және оның құрамдық компоненттерінің семантикалық, грамматикалық жағынан ара қатынасы мен ерекшеліктері ретінде қаралып отырады. Сөздерді (екі я одан да көп сөзді) біріктіру арқылы жаңа мағыналы күрделі сөз тудыру синтаксистік тәсілдің бір жолы болып саналады. «Қазақ грамматикасында» «Біріккен сөздер» дүние жүзіндегі тілдерге өте кең тараған. Олардың аналитикалық тәсіл арқылы жасалатыны да ғылымда әбден танылған - дейді [10,253]. Және «Қос тілдік аналитикалық тәсілінің қосарлама тәсілі арқылы жасалады» (256- б.) - деп жазады[10, 256]. Бұл енбектің сөзжасам бөлігін жазған тілші- морфолог ғалым Н. Оралбаева [10]. Kөpiп отырғанымыздай, сөзжасам мәселелерін арнайы зерттеген белгілі тілші ғалымдардың пікірлері бip арнаға тоғыса бермейді. Тіл білімінде бұл мәселе әлi де жан-жақты зерттеліп,ғалымдар бір ортақ пiкipгe келе жатар. "Қазақ грамматикасы” авторлар ұжымы жазған А.Байтұрсынұлы атындағы тіл білімі институтының ғылыми кеңесі ұсынған академиялык еңбек болғандықтан 1)сөзқосым; 2) қосарлау; 3) жүктеу/скачать 2,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|