К. М. Нагымжанова

ерекшеленеді. Сонымен қатар жетістікке жету мотивациясы жоғары адамдар көп еңбек 
етеді және нәтижеге бағдарланады. 
Жетістікке жету мотивациясын зерттеу XX ғасырдық ортасында Д. С. Мак-Клелланд 
тарапынан басталды. Д. С. Мак-Келланд жалпыға белгілі тематикалық апперцетивті тест 
(ТАТ) арқылы жетістікке жету мотивациясы бар тұлғалардың сапаларын анықтай алды. 
Жетістікке жету бойынша міндеттердің мінез-құлықтық шешімінің алгоритімі үш жас пен 
отыз жас аралығында қалыптасып, дамиды. Сондай-ақ Дж. Аткинсон, Х. Хекхаузен және 
т.б., іс-әрекет белсенділігі мен жетістікке жету мотивациясы арасындағы өзара 
байланысты анықтайтын үш қағидаттық мотивационды векторлар бар екенін айтты: жеке 
тұлғаның жетістігі мен жеке тұлғаның алдында тұрған қиындықтың ықтималдығы туралы 
жеке субъективті идеялар; осы міндеттің негізінде маңыздылық дәрежесі және осыған 
байланысты өзін-өзі бағалауды қолдауға және арттыруға деген ұмтылыс күші; белгілі бір 
тұлғаның өзіне, басқа адамдарға және сәттілік пен сәтсіздік үшін жауапкершілік 
жағдайларына сәйкес келуіне бейімділігі.
Д. Макклелландтың көзқарасы бойынша жетістікке жету мотивациясы ересек жаста 
да, ең алдымен, оқу арқылы дами алады. Л. Джуэлл атап өткендей, адамдар жетістікке 
байланысты барлық артықшылықтарды тікелей сезінген кезде, ол еңбек қызметі аясында 
дами алады. Жетістікке жетудің барабар мотивациясы табиғи ынтымақтастық 
ерекшеліктерімен сипатталатын қатынастар жүйесінде және, ең алдымен, жеке 
деструктивті емес қысымның үйлесімді үйлесімінде ғана табиғи түрде қалыптасып, 
сындарлы түрде жүзеге асырылуы мүмкін: табысқа оң көзқарас және сәтсіздікке 
ұшыраған жағдайда төмен қолдау. 
Т. Элерстің тұлғаның жетістікке жету мотивациясының деңгейін анықтайтын 
сауалнамасы «иә» немесе «жоқ» деп жауап беру керек болатын 41 сұрақтан тұрады.
Бұл сауалнама тұлғаның жетістікке жету мотивациясының үш деңгейін анықтайды.
Зерттеулер көрсеткендей, орташа жетістікке бағытталған адамдар қауіптің орташа 
деңгейін қалайды. Сәтсіздіктерден қорқатындар аз немесе, керісінше, тәуекелдің тым 
жоғары деңгейін қалайды. Адамның жетістікке деген ынтасы неғұрлым жоғары болса - 
мақсатқа жету, тәуекелге дайын болу соғұрлым төмен болады. Сонымен қатар, табысқа 
деген мотивация табысқа деген үмітке де әсер етеді: табысқа деген күшті мотивациямен, 
табысқа деген үміт, әдетте, табысқа деген әлсіз мотивациядан гөрі қарапайым.
Табысқа жетелейтін және оған үлкен үміт артатын адамдар жоғары қауіп-қатерден 
аулақ болады. Табысқа жетуге ынталы және тәуекелге жоғары дайын адамдар жоғары 
тәуекелге дайын, бірақ сәтсіздіктерден аулақ болуға жоғары уәжге ие адамдарға қарағанда 
апаттарға аз ұшырайды. Керісінше, адамның сәтсіздіктерден аулақ болуға деген жоғары 
мотивациясы болған кезде (қорғауға бағдарлану), бұл табысқа жетудің мотивін - мақсатқа 
жетуді болдырмайды (Бураканова, 2011: 274)[6].

жүктеу/скачать 0,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: