70
болжау. Бҧл ретте тҧжырым толық дәлелденген деп есептеуге болмайды.
Болжам шынайы емес, ықтимал білім. Оның шынайылығы мен шынайы
еместігі әлі анықталмаған. Болжамның шынайылығы
немесе шынайы емес
екенін анықтау – таным ҥрдісі.
Болжам ғылыми және жҧмыстық болып ажыратылады. Істік болжам
бар мәліметтерді жҥйелеу ҥшін уақытша жорамал, ал ғылыми болжам
деректер мол жиналып, мәселенің шешу «жобасын» ҧсынуға мҥмкіндік
болғанда жасалады.
Ғылыми
болжамның
мазмҧны
зерттеу
жҧмысының
қорытындысында дәлелденуі қажет. Мысалы, «Тӛменгі сынып
оқушыларының ойын технологиясы қолдану арқылы шығармашылық
белсенділігін дамыту» тақырыбындағы жҧмыстың ғылыми болжамы
былай тҧжырымдалады: «тренингтік-ойын әдісінің негізінде жасалған
технология тӛменгі сынып оқушыларының шығармашылық белсенділігін
дамытуды қамтамасыз етеді».
Ғылыми
болжам
психологиялық-педагогикалық
зерттеу
қалыптастырушы экспериментке сҥйенгенде, егер жорамалдар ғылыми
негізделген бағыт тҥрінде жасалынса қажет етіледі. Жинақталған
деректерді жалпылау салдарынан туындап, жаңа теориялық тҧжырымдама
қалыптастыруға, ғылыми білімді жҥйелеуге, жаңа теория жасалынғанша
деректердің жинақталуына белсенді ықпал етеді. Сәйкесінше, ғылыми
болжам педагогикалық қҧбылыстардың себеп-салдарлық тәуелділігін
тҥсіндіруге қолда бар білім жекіліксіз болған жағдайда аса қажет.
Ғылыми болжам психология және педогогика тарихын зерттеуде,
педогогикалық, психологиялық тәжірибені жалпылап қорытуда және
психология және педогогиканы салыстырып зерттеуде қажет етілмейді.
Себебі себеп-салдарлық байланыстардың тҥсіндірмелері бҧндай
жағдайда қалаыптастырушы сынақ емес, тҧрақтандырушы сынаққа,
сондай-ақ, дәлелдемелердің қисынды және тарихи әдістеріне негізделеді.
Ғылыми мәселені шешудің бастапқы амалы, әлі де болса, ғылыми
болжам бола алмайды, оны тек қана жорамал деп атауға болады. Қандайда
бір ғылыми болжам жорамал кезеңінен ӛтеді. Ол мәселе бойынша пікір,
ақиқат немесе әлі дәлелденбеген жалған формасында беріледі, дегенмен
бҧл пікірлер кӛп мӛлшерде ықтималдылықтан тҧрады. Себебі олар бҧрын
дәлелденген ілім-білімге негізделген.
Қҧрылымы бойынша ғылыми болжам қарапайым және кҥрделі
болып ажыратылады.
Алғашқысын қызмет ету бағытына қарай сипаттаушы және
тҥсіндіруші деп жіктеуге болады: бірі зерттелетін қҧбылыстарды қысқа
тҥйіндейді, олардың жалпы байланысын сипаттайды, екіншісі белгілі бір
фактордың және жағдайдың мҥмкін болатын салдарын ашады, яғни соңғы
нәтижені береді. Кҥрделі ғылыми болжамның қҧрылымы зерттелетін
72
Негізгі ойды шығару, оны ойда іске асыру, одан кейін ғылыми
болжамға айналдыру зерттеудің ӛте кҥрделі шығармашылық элементі.
Достарыңызбен бөлісу: