Картографиялау. Картографиялаудың түрлері
жүктеу/скачать 0,96 Mb.
|
| 3.1.Картографиялық проекциялардың түрлері
Цилиндрлік проекциялар (сурет 1,2,3) меридиандан параллель түзулермен, ал параллельдер-меридиандардың бейнелеріне перпендикуляр түзулермен бейнеленген проекциялардың бір түрі. Экватор бойымен немесе қандай да бір параллель бойымен созылған аумақты бейнелеу үшін тиімді болып келеді. Навигацияда Меркатордың проекциясы — теңбұрышты цилиндрлік проекция қолданылады. Топографиялық карталарды жасау және триангуляцияларды өңдеу кезінде қолданылады [6]. Сурет 1. Цилиндрлік проекциялар. Теңбұрышты Меркатор. Сурет 2. Цилиндрлік проекциялар. Тікбұрышты (тікбұрышты). Сурет 3. Цилиндрлік проекциялар. Тең бұрышты (изоцилиндрлік). Конустық проекциялар (сурет 4,5,6) параллельдері концентрлік шеңбермен, меридиандар-ортогоналды түзумен бейнеленген проекциялар. Бұл проекцияларда бұрмалау ұзындығына мүлдем байланысты емес. Параллель бойымен созылған аумақтар үшін аса жарамды болып келеді. Қазақстанның-ның бүкіл аумағының карталары жиі тең бұрышты және тең жолды конустық проекцияларда жасалады. Сондай-ақ геодезиялық проекциялар ретінде қолданысқа ие болып келеді [6]. Сурет 4. Конустық проекциялар. Теңбұрышты. Сурет 5. Конустық проекциялар. Теңбұрышты. Сурет 6. Конустық проекциялар. Теңбұрышты. Азимуттық проекциялар (сурет 7.8.9) - параллельдік концентрлі топтар, меридиандар - олардың радиусы және олардың арасындағы бұрыштар бойлыққалқандарға сәйкес келеді. Азимутальды проекциялардың жеке жағдайы келешектегі болжамдар болып табылады [6]. Сурет 7. Азимуттық проекциялар. Сол жақта - көлденең, оң жақта қиғаш. Сурет 8. Азимуттық проекциялар. Сол жақта — көлденең, оң жақта — қисық. Сурет 9. Азимуттық проекциялар. Тепе-теңсол жақта-көлденең, оң жақта-қисық. Көрсетілген түрлерге жатпайтын көптеген проекциялар түрлері бар. Қарапайым деп аталатын цилиндрлік, конустық және азимутальды проекциялар кең мағынада шеңберлі проекцияларға жиі жатқыза алады және олардың ішінде тар мағынада шеңберлі проекциялар — барлық меридиандар мен параллельдер шеңберлермен бейнеленген проекциялар. Картаның мақсаты бұрыштарды немесе алаңдарды сақтау мүлдем қарастырылмаған болса , соңғыларға жүктеледі. Таңдау кезінде картографиялық проекциялардыңқарапайымынан бастайды. 4 Картографиялық суреттеу жолдары Картографиялық суреттеу әдістері - құбылыстардың кеңістіктік орналасуын, олардыңүйлесімділігін, байланысын және дамуын картаға түсіру үшін қолданылатын графикалық әдістер. Негізгі ерекшеліктер: этикеткалар, желілік белгілер, оқшаулау, жоғары сапалы фон, локализацияланған диаграммалар, нүктелік әдісі, ареалдар, қозғалыс белгілері, картодиаграмма және картограммалар негізгі ерекшеліктеріне жатады. Таңбашалар әдісі. Таңбашалар әдісі картаның масштабында емес нысандарды және картаға көрінбейтін нысандарды көрсету үшін пайдаланылады. Таңбалар нысандардың орналасуын және түрін, сондай-ақолардыңөлшемін, құнын, уақытты және т.б. көрсетеді, өзгерісті сипаттайды. Таңбалардың нысаны, өлшемі және түсі картографиялық объектілердің сипаттамаларын анықтау үшін пайдаланылады. Таңбаның пішіні геометриялық, хат және визуалды болуы мүмкін. Өз аймағында жиі қолданылатын геометриялық пішіндер, мысалы, өнеркәсіптік кәсіпорындарда немесе өндірістік бірліктердің картасында жұмысшылар санына пропорционалды. Оқшаулау әдісі кеңістіктегі үздіксіз және біртіндеп өзгерудің сандық сипаттамаларын анықтау үшін қолданылады (рельеф, климаттыққұбылыстар және т.б.) (Сурет 10) - оқшаулау станциясы. Сурет 10. Оқшаулау әдісі. Сапалы фон әдісі.Сапалы фон әдісі аумақтың белгілі бір табиғи, экономикалық немесе саяси-әкімшілік белгілері бойынша бөлінуін көрсетеді. Жер бетінде тұтас немесе жаппай бытыраңқы таралуы бар құбылыстардың сапалық сипаттамасы үшін пайдаланылады. Бастапқыда картографияланатын құбылыстың жіктемесін әзірлейді, қабылданған жіктемеге сәйкес аумақты сапалы қатынаста біртекті учаскелерге бөледі, содан кейін бір типті учаскелер осы түр үшін берілген түске боялады , штрихтармен жабылады. Локализацияланған диаграммалар әдісі. Локализацияланған диаграммалар (яғни белгілі бір пункттерге, нүктелерге жатқызылған диаграммалар) маусымдық және басқа да кезеңдік құбылыстардың (температуралардың жылдық барысы, жауын-шашын, қар жамылғысының динамикасы және т.б.), әртүрлі бағыттағы желдердіңқайталануы мен жылдамдығы, теңіз ағыстарыныңқайталануы мен жылдамдығы және т. б. үшін қолданылады (сурет 11). Сурет 11. Локализацияланған диаграмма әдісі. Нүктелік әдіс.Нүктелік әдіс жаппай бытыраңқы құбылыстарды картографиялау үшін қолданылады (ауыл тұрғындары, егіс алаңдары, мал шаруашылығы және т.б.). Ол үшін осы объектілер нақты картада орналасқан нүкте арқылы объектілердің белгілі бір санын белгілейді. Нәтижесінде картаға бірдей шаманың және бірдей мәннің нүктелерінің кейбір саны жазылады, олардың топталуы (тығыздығы) құбылыстың орналасуының көрнекі көрінісін береді, ал сан оның мөлшерін (объектілер санын) анықтауға мүмкіндік береді (сурет 12). Сурет 12. Егістік жерлерді картографиялау. Нүктелік әдіс. Ареалдар әдісі.Ареалдар яғни қандай да бір құбылыстардың таралу аймақтары карталарда белгілі бір суреттің тұтас немесе нүктелі сызығымен; ареалмен т. б. бояумен немесе штрихтармен белгіленеді. Ареалдарды безендіру тәсілдерінің алуан түрлілігі бір картада, тіпті егер олар бір-бірін жабса да, бірқатар ареалдарды үйлестіруге мүмкіндік береді. Картодиаграмма әдісі.Картодиаграммалар мен картограммалар жекелеген тармақтар немесе объектілер бойынша емес, жалпы әкімшілік бөлініске қатысты өңделетін немесе жарияланатын статистикалық деректерді көрнекі кеңістіктік бейнеге аудару үшін қызмет етеді. Біріншісі аумақтық тор бірліктерінің ішінде орналастырылатын және әрбір аумақтық бірлік шегінде құбылыстың жиынтық шамасын көрсететін диаграммалар арқылы құбылыстың бөлінуін көрсетеді (сурет 14). Сурет 14. Егістік жерлерді картографиялау. Картодиаграмма. Картограмма әдісі. Картограмма белгілі бір аумақтық бірліктердің шегінде қандай да бір құбылыстың орташа қарқындылығын (халықтың орташа тығыздығын, аумақтың шашыраңқылық пайызын және т. б.) бейнелеудіңәдісі деп аталады. Бұл ретте әрбір аумақтық бірлік түстер қанықтығы немесе штрихтаудың күші бойынша құбылыстыңқарқындылығы туралы айтуға болатындай етіп сызылады (сурет 15). Сурет 15. Егістік жерлерді картографиялау. Картограмма. жүктеу/скачать 0,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|